Աղբյուրների պաշտամունքը հայերի մոտ

Աղբյուրների պաշտամունք, բնապաշտության երևույթ հայերի մոտ։

Դեռ հնագույն ժամանակներից հայերի մոտ աղբյուրներն ընկալվել են որպես առողջություն պարգևողներ, որոնց մի մասը բուժել է բոլոր հիվանդությունները, իսկ մի մասը՝ միայն որոշ հիվանդություններ և այլն։ Հիվանդը բուժվելու համար նախ իր պաշտամունքն է մատուցում, ապա աղբյուրի մեջ թաղում է երկու ձոը որպես նվիրատվություն, ապա երկու մեխ, չար աչքից պաշտպանվելու համար, և, ի վերջո, աղբյուրի մեջ լողանում է։ Եթե հիվանդը չի կարող մինչև աղբյուրը գնալ, ապա այնտեղից ջուր են բերում և հիվանդին լողացնում։ Սակայն ջուր բերելիս ամանը գետնին չեն դնում և հետ չեն նայում։ Աղբյուրների ծագումը վերագրվում է հեթանոսական աստվածներին (հիմնականում կաթնաղբյուրներն ու լուսաղբյուրները)։ հայերի մոտ դեռևս կա էն հավատը, որ աղբյուրներից մի քանիսի վրա երկնքից լույս է իջնում։ Աղբյուրների առաջ մոմ են վառում, խունկ ծխում, զոհաբերություններ կատարում, աղոթում և այլ կրոնական ծեսեր կատարում։ Ըստ հին հայկական սովորույթի նորահարսը առաջին անգամ ջրի գնալիս աղբյուրին ցորեն է մատուցում։ կամ աղբյուրից ջուր խմելիս նրա կողմը քար է նետում, կամ քար է վերցնում՝ ի չիք դարձնելով մերձավորներից մեկին կորցնելու վտանգը։ Ըստ հին հայկական հավատալիքի կան անմահության աղբյուրներ, որոնց ակունքները պատված են ծաղիկներովիբր թե՝ այդ աղբյուրներում լողացողը, կամ ջրից խմողը, անմահություն է ձեռք բերում։ Աղբյուրների պաշտամունքի վկայություններ կան Սասունցի Դավիթ էպոսում։ Աղբյուրների պաշտամունքը ինչ-որ ձևով առնչվել է վիշապների պաշտամունքին։ Աղբյուրների պաշտամունքի մի շարք ծեսեր մինչ օրս էլ մթագնված ձևով պահպանվել են Արցախում, Սևանա լճի ավազանում և այլուր։