Անգոլայի տնտեսություն
| Ենթակատեգորիա | • Համաշխարհային տնտեսություն • Աֆրիկայի տնտեսություն  | |
|---|---|---|
| Երկիր | Անգոլա | |
| Վայր | Անգոլա | |
| Անվանական ՀՆԱ | 124 209 385 825,22 ԱՄՆ դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ | 4100 ԱՄՆ դոլար | |
| ՀՆԱ (ԳՀ) | 198 298 805 266 միջազգային դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ | 6657,854 միջազգային դոլար | |
| Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ | 0±0,1 տոկոս | |
| Ընդհանուր պահուստներ | 17 455 327 770 ԱՄՆ դոլար | |
| Գնաճի մակարդակ | 41,9±0,1 տոկոս | |
Անգոլայի տնտեսության վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել 20-րդ դարի վերջին մասի չորս տասնամյակների հակամարտությունները, Պորտուգալիայից անկախության համար պատերազմը (1961–75) և դրան հաջորդած քաղաքացիական պատերազմը (1975–2002)։ 2002 թվականից ի վեր աղքատությունը կրճատվել է ավելի քան 50%-ով, իսկ բնակչության մեկ երրորդը կախված է կենսապահովման գյուղատնտեսությունից։ 2002 թվականից, երբ ավարտվել է 27-ամյա քաղաքացիական պատերազմը, կառավարության քաղաքականությունը առաջնահերթություն է տվել ենթակառուցվածքների վերանորոգմանը և բարելավմանը, ինչպես նաև քաղաքական և սոցիալական ինստիտուտների ամրապնդմանը։ 21-րդ դարի առաջին տասնամյակի ընթացքում Անգոլայի տնտեսությունն ամենաարագ զարգացողներից մեկն էր աշխարհում[1] 2001 թվականից մինչև 2010 թվականը ՀՆԱ-ի տարեկան միջին աճը կազմել է 11,1 տոկոս[2]։ Նավթի միջազգային բարձր գները և նավթի արդյունահանման աճը նպաստել են ուժեղ տնտեսական աճին, թեև այն ժամանակ բարձր անհավասարությամբ։ 2022 թվականի առևտրի ավելցուկը կազմել է &30B/2012 $48B[3]
Կոռուպցիան տարածված է ողջ տնտեսության մեջ[4][5] և երկիրը շարունակում է մեծապես կախված լինել նավթային հատվածից, որը 2017 թվականին կազմել է արտահանման ավելի քան 90 տոկոսը ըստ արժեքի և 64 տոկոսը պետական եկամուտների[6]։ Նավթի ճգնաժամի ավարտով 2015 թվականից Անգոլան մտել է տնտեսական անկման շրջան[7][8]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անգոլայի տնտեսության մեջ գերակշռել է հումքի արտադրությունը և էժան աշխատուժի օգտագործումը տասնվեցերորդ դարում եվրոպական տիրապետության սկզբից ի վեր։ Պորտուգալացիներն Անգոլան օգտագործել են որպես աղբյուր Ատլանտյան օվկիանոսից այն կողմ ստրուկների առևտրի համար։ Լուանդան դարձել է Աֆրիկայի ամենամեծ ստրկական նավահանգիստը։ Այն բանից հետո, երբ 1858 թվականին Պորտուգալական կայսրությունը վերացրել է ստրկատիրական առևտուրը Անգոլայում, այն սկսեց օգտագործել արտոնյալ պայմանագրեր՝ բացառիկ իրավունքներ տալով մասնավոր ընկերությանը՝ շահագործելու հողը, մարդկանց և բոլոր այլ ռեսուրսները տվյալ տարածքում։ Մոզամբիկում այս քաղաքականությունը ծնել է մի շարք ընկերություններ, որոնք հայտնի էին տեղական աշխատուժի շահագործմամբ։ Բայց Անգոլայում միայն Diamang-ն է հասել առնվազն չափավոր հաջողության։ Միևնույն ժամանակ, պորտուգալացիները սկսեցին արտագաղթել Անգոլա՝ հիմնելու ֆերմաներ և պլանտացիաներ՝ արտահանման համար կանխիկ բերք աճեցնելու համար։ Չնայած նրան որ այս ֆերմաները միայն հաջողել են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ սակայն սրանք հիմք են հանդիսացել հետագա տնտեսական աճի համար։
19-րդ դարում հետստրկատիրական տնտեսության հիմնական արտահանումները եղել են կաուչուկը, մեղրամոմը և փղոսկրը։ Մինչ Առաջին համաշխարհային պատերազմը հիմնական արտահանմանը միացել են սուրճի, արմավենու միջուկների և ձեթի, խոշոր եղջերավոր անասունների, կաշվի և կաշվի, աղի ձկների արտահանումը, որտեղ արտադրվել են նաև փոքր քանակությամբ ոսկի և բամբակ[9]։ Տեղական սպառման համար արտադրվում էին նաև հացահատիկներ, շաքարավազ, ռոմ[10]: Հիմնական ներմուծումը եղել է սննդամթերք, բամբակյա իրեր, շինանյութ և բրիտանական ածուխ[10]: Օտարերկրյա առևտրականների դեմ ուղղված օրենսդրությունը ուժի մեջ է մտել 1890-ականներին։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ Պորտուգալիայի կառավարությունը հիմնականում մտահոգված էր իր գաղութների ինքնաբավության պահպանմամբ և, հետևաբար, քիչ կապիտալ էր ներդնում Անգոլայի տեղական տնտեսության մեջ։ Այստեղ ճանապարհներ չեն կառուցվել մինչև 1920-ականների կեսերը, իսկ առաջին երկաթուղին, Բենգալյան երկաթ ճանապարհը կառուցվել է միայն 1929 թվականին։ 1900-1940 թվականներին Անգոլայում բնակություն են հաստատել ընդամենը 35,000 պորտուգալացի արտագաղթողներ, և նրանց մեծ մասն աշխատում էր քաղաքներում առևտրի ոլորտում՝ նպաստելով Պորտուգալիայի հետ առևտրի զարգացմանը։ Գյուղական վայրերում պորտուգալացի վերաբնակիչները հաճախ դժվարանում էին ապրուստ վաստակել շաքարի համաշխարհային գների տատանումների պատճառով։ Արդյունքում, նրանք հաճախ դադարեցնում էին իրենց գործունեությունը մինչև շուկայական գների բարձրացումը և փոխարենը վաճառում էին անգոլացի ֆերմերների արտադրանքը։
Բայց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի հետևանքով ամբողջ աշխարհում ինդուստրացման արագ աճը և հումքի նկատմամբ զուգահեռ պահանջները ստիպել են Պորտուգալիային ավելի սերտ կապեր զարգացնել իր գաղութների հետ և սկսել ակտիվորեն զարգացնել Անգոլայի տնտեսությունը։ 1930-ականներին Պորտուգալիան սկսել է ավելի սերտ առևտրային կապեր զարգացնել իր գաղութների հետ, և մինչև 1940 թվականը նա կլանեց Անգոլայի արտահանման 63 տոկոսը և կազմում էր Անգոլայի ներմուծման 47 տոկոսը՝ մեկ տասնամյակ առաջ, համապատասխանաբար, 39 և 37 տոկոսից։ Երբ պատերազմից հետո Անգոլայի հիմնական բերքի՝ սուրճի և սիսալի գինը բարձրացավ, Պորտուգալիայի կառավարությունը սկսել է վերաներդնել որոշ շահույթներ երկրի ներսում՝ նախաձեռնելով ենթակառուցվածքների զարգացման մի շարք նախագծեր։ 1950-ական թվականներին Պորտուգալիան կառուցել է ամբարտակներ, հիդրոէլեկտրակայաններ և տրանսպորտային համակարգեր։ Բացի այդ, Պորտուգալիայի քաղաքացիներին խրախուսվում էր արտագաղթել Անգոլա, որտեղ նրանց համար գյուղական վայրերում ստեղծվեցին պլանավորված բնակավայրեր (colonatos): Ի վերջո, պորտուգալացիները նախաձեռնեցին երկաթի հանքաքարի, մանգանի և պղնձի արդյունահանման աշխատանքները՝ լրացնելու արդյունաբերական գործունեությունը և 1955 թվականին Անգոլայում հորատվեցին առաջին հաջող նավթահորերը։ 1960 թվականին Անգոլայի տնտեսությունն ամբողջությամբ վերափոխվել է՝ շնորհիվ հաջող առևտրային գյուղատնտեսական հատվածի, խոստումնալից հանքարդյունաբերական և նավթային ձեռնարկության և զարգացող արտադրական արդյունաբերության։
Այնուամենայնիվ, մինչև 1976 թվականը, այս հուսադրող զարգացումները հակադարձվեցին։ Տնտեսությունը լիակատար խառնաշփոթի մեջ էր անկախության պատերազմից և դրան հաջորդած ազատագրական շարժումների ներքին բախումներից հետո։ Ըստ իշխող Անգոլայի ազատագրման ժողովրդական շարժում կուսակցության, 1976-ի օգոստոսին գյուղատնտեսական տնկարկների ավելի քան 80 տոկոսը լքվել է իրենց պորտուգալացի սեփականատերերին։ 692 գործարաններից միայն 284-ն է շարունակել գործել, ավելի քան 30,000 միջին և ավագ մենեջերներ, տեխնիկներ և հմուտ աշխատողներ լքել են երկիրը և փակվել են 2500 ձեռնարկություններ (որոնց 75 տոկոսը լքվել են իրենց սեփականատերերի կողմից)։ Ավելին, գրանցված 153000 տրանսպորտային միջոցներից մնացել է ընդամենը 8000-ը, քանդվել են տասնյակ կամուրջներ, խաթարվել է առևտրային ցանցը, բացակայում էին վարչական ծառայությունները, բացակայում էին փաստաթղթերն ու ուսումնասիրությունները։
Անգոլայի տնտեսական խնդիրները կարող են վերագրվել նաև պորտուգալական գաղութային զարգացման ժառանգությանը։ Շատ սպիտակ վերաբնակիչներ 1950 թվականից հետո ժամանեցին Անգոլա և արագ հայրենադարձվեցին հեղափոխական պատերազմի ժամանակ։ Իրենց կեցության ընթացքում, սակայն, այս վերաբնակիչները յուրացրել էին Անգոլայի հողերը՝ խաթարելով տեղական գյուղացիների կանխիկ և ապրուստի համար բերքի արտադրությունը։ Անգոլայի արդյունաբերությունը կախված էր Պորտուգալիայի՝ գաղութի հիմնական առևտրային գործընկերների հետ առևտրից՝ ինչպես վաճառքի շուկաների, այնպես էլ սարքավորումների առումով։ Անկախությունից հետո Անգոլան, հայտնվել է առանց շուկաների կամ փորձաքննության՝ նույնիսկ նվազագույն տնտեսական աճը պահպանելու համար։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չնայած բնական ռեսուրսների առատությանը, մեկ շնչի հաշվով արտադրությունն այստեղ ամենացածրներից մեկն է աշխարհում։ Կենսապահովման գյուղատնտեսությունն ապահովում է բնակչության 85% - ի ապրուստի հիմնական միջոցները։ Նավթի արդյունահանումը և հարակից գործողությունները կենսական նշանակություն ունեն տնտեսության համար ՝ ապահովելով ՀՆԱ-ի մոտ 45% - ը և արտահանման 90% - ը։ Աճը գրեթե ամբողջությամբ պայմանավորված է նավթի արդյունահանման աճով, որը 2005 թվականի վերջին գերազանցել է օրական 1,4 միլիոն բարելը (220×103 մ3/օր), և որը, ինչպես սպասվում է, մինչև 2007 թվականը կաճի օրական 2 միլիոն բարել (320×103 մ3)։ Նավթային արդյունաբերության վերահսկողությունը կենտրոնացած է Անգոլայի կառավարությանը պատկանող կոնգլոմերատում ՝ Sonangol Group-ում։ Նավթի արտահանումից եկամուտների աճով կառավարությունը ձեռնամուխ է եղել զարգացման հավակնոտ ծրագրերի իրականացմանը, որոնք ուղղված են երկրի համար ճանապարհների և այլ հիմնական ենթակառուցվածքների կառուցմանը։
Գաղութային շրջանի վերջին տասնամյակում Անգոլան աֆրիկյան սննդի խոշոր արտահանող էր, բայց ներկայումս ներմուծում է իր գրեթե բոլոր սննդամթերքները։ Պատերազմի ծանր պայմանները, ներառյալ ականների զանգվածային տեղադրումը ամբողջ գյուղական վայրերում, հանգեցրին նրան, որ գյուղատնտեսական գործունեությունը գործնականում դադարեց։ Այնուամենայնիվ, որոշ ջանքեր են գործադրվել վերականգնելու համար, հատկապես ձկնորսության ոլորտում։ Սուրճի արտադրությունը, չնայած մնացել է այն մակարդակի վրա, որը գոյություն ուներ մինչև 1975 թվականը, բավարար է ներքին կարիքները բավարարելու և արտահանման որոշ մասի համար։ Նավթի արդյունահանման աճը ներկայումս կազմում է ՀՆԱ-ի գրեթե կեսը և արտահանման 90%-ը՝ կազմելով օրական 800 հազար բարել (130×103 մ3)։ Ադամանդի ապօրինի առևտրի շնորհիվ ունիտա ապստամբները, որոնք ղեկավարում էին Յոնաս Սավիմբին, ստանում էին եկամտի զգալի մասը։
Սա Անգոլայի անվանական համախառն ներքին արդյունքի շուկայական գներով միտումների գծապատկերն է՝ օգտագործելով Արժույթի միջազգային հիմնադրամի տվյալները[11]։
| Տարի | Համախառն ներքին արդյունք (*1,000,000 ԱՄՆ դոլար) | ԱՄՆ դոլարի բորսա | Մեկ շնչի հաշվով եկամուտ
< (ԱՄՆ) |
|---|---|---|---|
| 1980 | 6.33 | ||
| 1985 | 4.46 | ||
| 1990 | 4.42 | ||
| 1995 | 5066 | 14 Անգոլական Կվանզա | 1.58 |
| 2000 | 9135 | 91,666 Անգոլական Կվանզա | 1.96 |
| 2005 | 28860 | 2,515,452 Անգոլական Կվանզա | 4.73 |
Ստորև բերված աղյուսակում ներկայացված են 1980-2023 թվականների հիմնական տնտեսական ցուցանիշները՝ 5%-ից պակաս գնաճը նշված է կանաչ սլաքով[12]։
| Տարի | ՀՆԱ
(միլիարդ ԱՄՆ դոլարով) |
մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ
(ԱՄՆ դոլարով) |
ՀՆԱ-ի աճ
(իրական) |
Գնաճի մակարդակ
(տոկոսներով) |
Գործազրկություն
(տոկոսներով) |
Պետական պարտք
(ՀՆԱ-ի տոկոսը) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1980 | 10.9 | 1,317 | 6.6 |  2.4%
|
 46.7%
|
Տվյալ չկա |
| 1981 | 11.4
|
1,341
|
 6.2
|
−4.4%
|
1.3%
|
Տվյալ չկա |
| 1982 | 12.1
|
1,388
|
6.2 |  0.0%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1983 | 13.1
|
1,464
|
6.5
|
4.2%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1984 | 14.4
|
1,567
|
6.9
|
6.0%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1985 | 15.4
|
1,484
|
8.5
|
3.5%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1986 | 16.1
|
1,515
|
7.9
|
2.9%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1987 | 17.2
|
1,576
|
9.1
|
4.1%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1988 | 18.9
|
1,685
|
9.8
|
6.1%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1989 | 19.6
|
1,705
|
11.4
|
0.0%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1990 | 19.7
|
1,664
|
12.6
|
−3.5%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1991 | 22.8
|
1,865
|
12.2
|
1.0%
|
85.3%
|
Տվյալ չկա |
| 1992 | 26.0
|
2,057
|
9.4
|
11.4%
|
299.1%
|
Տվյալ չկա |
| 1993 | 29.6
|
2,067
|
6.8
|
10.7%
|
1,379.5%
|
Տվյալ չկա |
| 1994 | 33.3
|
2,475
|
5.0
|
10.5%
|
949.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1995 | 37.5
|
2,698
|
6.2
|
10.4%
|
2,672.2%
|
Տվյալ չկա |
| 1996 | 42.5
|
2,955
|
8.0
|
11.2%
|
4,146.0%
|
Տվյալ չկա |
| 1997 | 46.4
|
3,120
|
9.4
|
7.3%
|
221.9%
|
Տվյալ չկա |
| 1998 | 49.1
|
3,196
|
8.0
|
4.7%
|
107.4%
|
Տվյալ չկա |
| 1999 | 50.9
|
3,207
|
7.5
|
2.2%
|
248.2%
|
Տվյալ չկա |
| 2000 | 53.6
|
3,272
|
11.2
|
3.1%
|
325.0%
|
133.9% |
| 2001 | 57.2
|
3,373
|
10.9
|
4.2%
|
152.6%
|
 133.5%
|
| 2002 | 66.0
|
3,766
|
15.3
|
13.7%
|
108.9%
|
73.7%
|
| 2003 | 69.3
|
3,823
|
17.8
|
3.0%
|
98.2%
|
58.0%
|
| 2004 | 78.9
|
4,205
|
23.6
|
11.0%
|
43.5%
|
47.7%
|
| 2005 | 93.7
|
4,815
|
37.0
|
15.0%
|
23.0%
|
33.5%
|
| 2006 | 107.7
|
5,341
|
52.4
|
11.5%
|
13.3%
|
18.7%
|
| 2007 | 126.1
|
6,030
|
65.3
|
14.0%
|
12.2%
|
21.0%
|
| 2008 | 142.9
|
6,586
|
88.5
|
11.2%
|
12.5%
|
31.4%
|
| 2009 | 145.0
|
6,443
|
70.3
|
0.9%
|
13.7%
|
56.2%
|
| 2010 | 153.9
|
6,586
|
83.8
|
4.9%
|
14.5%
|
37.2%
|
| 2011 | 162.5
|
6,700
|
111.8
|
3.5%
|
13.5%
|
29.6%
|
| 2012 | 186.1
|
7,389
|
128.1
|
8.5%
|
10.3%
|
26.7%
|
| 2013 | 199.9
|
7,644
|
136.7
|
5.0%
|
8.8%
|
33.1%
|
| 2014 | 220.4
|
8,123
|
145.7
|
4.8%
|
7.3%
|
39.8%
|
| 2015 | 204.6
|
7,274
|
116.2
|
0.9%
|
9.2%
|
57.1%
|
| 2016 | 204.9
|
7,027
|
101.1
|
−2.6%
|
30.7%
|
75.7%
|
| 2017 | 217.8
|
7,210
|
122.0
|
−0.2%
|
29.8%
|
69.3%
|
| 2018 | 220.1
|
7,038
|
101.4
|
−1.3%
|
16.6%
|
93.0%
|
| 2019 | 222.5
|
6,877
|
84.5
|
−0.7%
|
17.1%
|
113.6%
|
| 2020 | 212.7
|
6,362
|
57.1
|
−5.6%
|
22.3%
|
138.9%
|
| 2021 | 224.9
|
6,518
|
74.9
|
1.2%
|
25.8%
|
86.8%
|
| 2022 | 248.1
|
6,944
|
122.8
|
3.0%
|
21.4%
|
66.7%
|
| 2023 | 260.3
|
7,077
|
93.8
|
1.3%
|
13.1%
|
84.9%
|
Գյուղատնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անգոլան 2018 թվականին արտահանել է՝
- 8.6 միլիոն տոննա կասավա (8-րդ ամենամեծ արտադրողն աշխարհում),
- 3.5 միլիոն տոննա բանան (աշխարհում 7-րդ ամենամեծ արտադրողը կամ 10-րդը, եթե հաշվի առնենք սոսի հետ միասին),
- 2.2 միլիոն տոննա եգիպտացորեն,
- 1.2 միլիոն տոննա քաղցր կարտոֆիլ (աշխարհում 10-րդ ամենամեծ արտադրողը),
- 806 հազար տոննա կարտոֆիլ,
- 597 հազար տոննա արքայախնձոր (13-րդ ամենամեծ արտադրողն աշխարհում),
- 572 հազար տոննա շաքարեղեգ,
- 355 հազար տոննա կաղամբ,
- 314 հազար տոննա լոբի,
- 280 հազար տոննա արմավենու յուղ,
- 154 հազար տոննա գետնանուշ,
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Birgitte Refslund Sørensen and Marc Vincent. Caught Between Borders: Response Strategies of the Internally Displaced, 2001. Page 17.
- ↑ Graphic detail Charts, maps and infographics (2011 թ․ հունվարի 6). «Daily chart: Africa's impressive growth». The Economist. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 13-ին.
- ↑ Specter, Michael (2015 թ․ մայիսի 2). «Luxury Living in a Failed State». The New Yorker (անգլերեն). ISSN 0028-792X. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ Isabel dos Santos made a fortune at the expense of the Angolan people, Luanda Leaks reveals. icij.org, published January 19, 2020
- ↑ «Angola Corruption Report». GAN Integrity (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ «Angola: Selected Issues». International Monetary Fund. 2018 թ․ ապրիլ. էջ 6. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ Sieff, Kevin (2016 թ․ օգոստոսի 2). «An oil boom made it the most expensive city in the world. Now it's in crisis». Washington Post (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0190-8286. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ Onishi, Norimitsu (2017 թ․ հունիսի 2). «Angola's Corrupt Building Boom: 'Like Opening a Window and Throwing Out Money'». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ Chisholm, Hugh, ed. (1911). . Encyclopædia Britannica (անգլերեն) (11th ed.). Cambridge University Press.
- ↑ 10,0 10,1 Chisholm, 1911
- ↑ «Report for Selected Countries and Subjects». Imf.org. 2003 թ․ ապրիլի 2. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 13-ին.
- ↑ «Report for Selected Countries and Subjects». www.imf.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 27-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անգոլայի տնտեսություն» հոդվածին։ |
|
