Արյան եղբայրություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Նորվեգացի ռազմիկ Örvar-Oddr-ը վերջին հրաժեշտն է տալիս իր արյունակից եղբորը՝ շվեդ ռազմիկ Հյալմարին
նկարիչ՝ Մորթեն Էսկիլ Վինգի (1866 թ.):

Արյան եղբայրություն կամ քույրություն, ծիսական ազգակցական կապի ձև նույն սեռի երկու մարդու միջև, ովքեր արյունակից ազգականներ չեն, բայց հավատարմության երդում են տվել միմյանց՝ համապատասխան արարողակարգով, որը հայտնի է որպես արյան երդում։ Այդ նպատակով երկու մարդկանցից յուրաքանչյուրն իր մատի, ձեռքի կամ նախաբազկի վրա փոքր կտրվածք է անում, այնուհետև երկու կտրվածքները սեղմվում և կապվում են, գաղափարն այն է, որ մեկի արյունն այժմ հոսում է մյուսի երակներում։

Ակտը վտանգ է պարունակում արյան միջոցով փոխանցվող հիվանդությունների պատճառով։ Գործընթացը սովորաբար մասնակցին տալիս է մյուս մասնակցի հետ կապվածության ուժեղացված խորհրդանշական զգացում։

Մշակույթում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սկանդինավիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սկանդինավցիները, ովքեր կնքում էին խնամատար եղբայրության դաշնագիր (իսլ.՝ Fóstbræðralag) ներառում էին ծես, որով նրանք թողնում էին, որ իրենց արյունը հոսի, մինչ նրանք կանցնեին նիզակի կամ նիզակների վրա հենված խոտածածկի շերտից՝ ճիմից կազմված կամարի տակով։ Օրինակը նկարագրված է Gísla սագայում[1][2]։ «Երդվյալ եղբայրներ» (Fóstbræðra) սագայում Թորգեյր Հավարսոնի (Þorgeir Hávarsson) և Թորմոդ Բերսասոնի (Þormóð Bersason) կապը նույնպես կնքվում է նման ծեսով, ծիսակարգը կոչվում է խաղ (leikr)[3]:

Örvar-Oddr-ի սագան պարունակում է արյունակցական եղբայրության ևս մեկ նշանավոր պատմություն։ Örvar-Oddr-ը, շվեդ հայտնի ռազմիկ Հյալմարի հետ ոչ-ոքիի մենամարտելուց հետո, եղբայրանում է նրա հետ այս ծեսով։

Հյուսիսային Եվրոպայի դիցաբանության մեջ Գունտահարն ու Հյոգնին դարձան Սիգուրդի արյունակից եղբայրները, երբ նա ամուսնացավ իրենց քրոջ՝ Գուդրունի հետ. Վագների «Գյոթերդամմերունգ» օպերայում, նրա «Մատանիների ցիկլի» եզրափակիչ մասում, նույնը տեղի է ունենում Գյունտերի և Վագների Սիգուրդ տարբերակի՝ Զիգֆրիդի միջև, որը նշանավորվում է «Արյան եղբայրության լեյտմոտիվով»։ Բացի այդ, Լոկասեննայում հակիրճ ասվում է, որ Օդինն ու Լոկին արյունակից եղբայրներ են։

Սկյութիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կուլ-Օբա սկյութական դամբարանաբլրի ոսկե ապլիկացիայի գծապատկեր[4][Ն 1]

Սկյութ ուխտավորներն իրենց արյունը կաթեցնում էին գինով լցված բաժակի մեջ, որից հետո խմում էին այն։ Յուրաքանչյուր տղամարդու թույլատրվում էր ցանկացած պահի ունենալ առավելագույնը երեք արյան եղբայր, որպեսզի նրա հավատարմության վերաբերյալ չծագեր անվստահություն։ Որպես հետևանք, արյան եղբայրությունը շատ պահանջված էր և հաճախ դրան նախորդում էր միասնականության և բարեկամության երկար ժամանակաշրջանը (Լուկիանոս, Թոքսարիս)։ Ք.ա. 4-րդ դարի երկու սկյութ ռազմիկների պատկերները, որոնք խմում էին մեկ եղջյուրից (առավել ուշագրավ՝ Կուլ-Օբա սկյութական դամբարանաբլրի ոսկե ապլիկացիան) կապված են սկյութական արյունակցական եղբայրության երդման հետ[4]։

Հունգարացի հայդուկները նման արարողություն էին անում, թեև գինին հաճախ փոխարինում էին կաթով, որպեսզի արյունն ավելի տեսանելի լիներ։

Արևելյան Ասիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ասիական մշակույթներում արյունակից եղբայր դառնալու գործողությունը և արարողությունը սովորաբար ծառայում էր ցեղային հարաբերությունների, այսինքն՝ այսինքն՝ ցեղերի միջև դաշինք ստեղծելու համար։ Այդ նպատակով այն կիրառվում էր հատկապես մոնղոլների, թյուրքերի և վաղ չինացիների շրջանում[6]։

«Եռաթագավորություն» սիրավեպում, չինական դասական գրականության երեք գլխավոր հերոսները երդում (Դեղձի այգու երդումը) են տալիս լինել արյունակից եղբայներ՝ զոհաբերելով սև եզ սպիտակ ձի և երդվելով հավատքով[7]։ Կենդանիների զոհաբերության հետ կապված արյան այլ երդումները բնորոշ էին ապստամբ խմբերին, ինչպես, օրինակ, 1440-ականներին Դեն Մաոկիի գլխավորած ապստամբությունը, հանցավոր կազմակերպությունների, ինչպիսիք են Լին Դաոկյանի տրիադան կամ ծովահենները, և ոչ Հան էթնիկ փոքրամասնություններին, ինչպիսիք են մոնղոլները կամ մանջուրները[8]։ Չինգիզ խանը ուներ մի «անդա» (anda), որը կոչվում էր Ջամուխա[9]։ Տերմինը գոյություն ունի նաև հին թուրքերենում՝ ant ičmek («երդում տալ»), որը ծագել է «թույնով հնագույն փորձությունից»։ Թյուրքական տերմինը, եթե միջին մոնղոլերեն փոխառություն չէ, ապա կապված է մոնղոլական «անդայի» հետ[10]։

Ֆիլիպիններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Արյան ուխտ»
նկարիչ՝ Խուան Լունա (1886)
«Սանդուգո» արյան կապի (blood compact) ծես իսպանացի հետախույզ Միգել Լոպես դե Լեգազպիի և ֆիլիպինցի Դատու Սիկատունայի միջև

Ֆիլիպիններում արյան կոմպակտը (sandugo կամ sanduguan, բառացիորեն «մեկ արյուն») հին ծես է, որոնք նախատեսված էին բարեկամության կամ պայմանագրի կնքման կամ համաձայնագրի վավերացման համար։ Դրանք նկարագրված են կղզիների վաղ իսպանացի և պորտուգալացի հետախույզների գրառումներում։ Վիսայա ժողովրդի ծիսակարգի ամենահայտնի տարբերակը ներառում է երկու կողմերից մի կաթիլ արյուն խառնել մեկ բաժակ գինու մեջ, որը հետո խմում են։ Գոյություն ունեն նաև այլ տարբերակներ, ինչպես Պալավանում, որը նկարագրում է ծեսը, որը ներառում է կրծքավանդակի կտրվածք, այնուհետև արյունը լցնել լեզվի վրա կամ ճակատին[11][12]։

Աֆրիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արյան երդումն օգտագործվել է մոտավորապես նույն ձևով, ինչ արդեն նկարագրվել է Ենթասահարյան Աֆրիկայի մեծ մասում։ Բրիտանական գաղութատիրության կառավարիչ Լորդ Լուգարդը հայտնի է նրանով, որ արյունակից եղբայր է դարձել բազմաթիվ աֆրիկացի ղեկավարների հետ՝ որպես Աֆրիկայում գտնվող իր քաղաքական քաղաքականության մի մաս։ Նրա արյունակից հզոր եղբայրը Կիկույու ցեղապետ Վայյակի Վա Հինգան էր։ Դեյվիդ Լիվինգսթոնը գրել է նմանատիպ պրակտիկայի մասին, որը կոչվում է «Կասենդի»[13]։

Հարավարևելյան Եվրոպա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արյան եղբայրները մեծապես տարածված էին հին Հարավարևելյան Եվրոպայում, որտեղ, օրինակ, զինվորների ամբողջ խումբը արարողության միջոցով դառնում էր մեկ ընտանիք։ Այն, հավանաբար, առավել տարածված էր Բալկաններում Օսմանյան ժամանակաշրջանում, որն էլ օգնեց ճնշված ժողովրդին ավելի արդյունավետ պայքարել թշնամու դեմ. արյան եղբայրությունները տարածված էին ներկայիս Ալբանիայում, Բոսնիա և Հերցեգովինայում, Բուլղարիայում, Խորվաթիայում, Հունաստանում, Չեռնոգորիայում, Սերբիայում, Հյուսիսային Մակեդոնիայի Հանրապետությունում։

Քրիստոնեությունը նույնպես ճանաչել է երդվյալ եղբայրության արարողությունը[Ն 2]։

Ենթադրվում է, որ զենքերը միահյուսելու և գինի խմելու ավանդույթը նույնպես արյունակից եղբայր դառնալու խորհրդանիշ է։

Հայտնի արյան եղբայրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմական կերպարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Մեր թվարկության 9-րդ դարում հունգարական յոթ ցեղերի պարագլուխները միմյանց արյունից խմելով դաշինք կազմեցին և ընտրեցին Ալմոսին որպես առաջնորդ[14]։
  • 1066 թվականին Ռոբերտ դ'Օուլին և Ռոջեր դ'Իվրին՝ երկու նորմանդական ասպետներ, որոնք մասնակցում էին Անգլիայի նորմանական նվաճմանը, հայտնի էին որպես արյան եղբայրներ։ Նրանք նախապես պայմանավորվել էին կիսել այդ արկածախնդրության շահույթը։ Երկուսն էլ վերապրեցին Հասթինգսի ճակատամարտը, հողեր ստացան Օքսֆորդշիրում և այլուր, այնուհետև միասին աշխատեցին տարբեր նախագծերի վրա, ինչպիսին է Ուոլինգֆորդի ամրոցը։
  • 12-րդ դարում մոնղոլ առաջնորդներ Եսյուխեյը (Թեմյուջինի հայրը) և Տողրուլը (հետագայում Թեմյուջինի դաշնակիցը) արյունակից եղբայրներ էին։
  • Թեմուջինը (Չինգիզ խան) և Ջամուխան մանկության ընկերներ և արյունակից եղբայրներ էին, թեև Ջամուխան հետագայում դավաճանեց Թեմյուջինին։ Ջամուխան հրաժարվեց հաշտությունից և այդպիսով մահապատժի ենթարկվեց Թեմյուջինի հրամանով։
  • Միջնադարյան Սերբիայում նրա երկու արյունակից եղբայրները՝ Իվան Կոսանչիչը և Միլան Տոպլիչանինը, ուղեկցել են Միլոշ Օբիլիչին Կոսովոյի ճակատամարտից առաջ[15]։
  • Մեր թվարկության 18-րդ դարում բրիտանական թագավոր Ջորջ III-ի էմիսարները և Ջամայկայի մարունների առաջնորդները, ըստ տեղեկությունների, միմյանց արյուն էին խմում խաղաղության պայմանագրեր կնքելիս[16]։
  • Արյունակից եղբայրներ էին Սերբական հեղափոխության (1804-1817) ժամանակ՝ ապստամբների առաջնորդ Կարագեորգին (1762-1817) և հրամանատար Միլուտին Սավիչը (1762–1842)[17]։ Կարագեորգեն և հույն կամավոր Գիորգակիս Օլիմպիոսը (1772–1821)[18]; հրամանատար Հայդուկ-Վելկոն (1780–1813) և Գիորգակիս Օլիմպիոսը[19]; հրամանատարներ Ստոյան Չուպիչը (1765–1815) և Բակալ-Միլոսավը[20]; հրամանատարներ Ցինկար-Ջանկոն (1779–1833), Միլոշ Պոցերացը (1776–1811) և Անտա Բոգիչևիչը (1758–1813)[21]:
  • Արյունակից եղբայրներ էին Սերբիայի վերջին Իշխանությունում Միլան Օբրենովիչ (1854–1901) և Միլան Պիրոչանաց (1837–1897) արքայազները[22]; Աչիմ Չումիչ (1836–1901) և Կոստա Պրոտիչ (1831–1892)[23]; Ջուրա Յակշիչը (1832–1878) և Ստևան Վլադիսլավ Կաչանսկին (1829–1890)[24]:
  • Հունական անկախության պատերազմում (1821-1830) հույն Նիկոլաոս Կրիեզոտիսը և չեռնոգորցի Վասո Բրաևիչը համարվում էին արյունակից եղբայրներ։
  • Սամոացի ըմբիշ «Բարձր պետ» Պիտեր Մայվիան համարվում էր Ամիտուանաի Անոայիի արյունակից եղբայրը, որը ըմբիշներ Աֆա և Սիկա Անոաների հայրն է, որը հայտնի էր որպես վայրի սամոացիներ։ Այսպիսով, այդ ժամանակվանից ի վեր Անոայի ընտանիքը համարում է Մաիվիայի ճյուղը՝ որպես սեփական կլանի ընդլայնում։

Բանահյուսությունում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Հայտնի է, որ սկանդինավյան աստվածները՝ Լոկին և Օդինը, Լոկասենա առասպելի անցյալ օրերում արյուն են խառնել։ Սա ընդունվել է որպես բացատրություն, թե ինչու էին Լոկին ընդհանրապես հանդուրժում աստվածները։
  • Լյու Բեյ, Գուան Յու և Չժան Ֆեյ։ Լո Գուանչժոնգի «Երեք թագավորությունների սիրավեպ» պատմական վեպում այս երեք տղամարդիկ երդվում են «Դեղձենու այգու երդմամբ», որ չնայած նույն օրը չեն ծնվել, նրանց երդվյալ եղբայրությունը կավարտվի նույն օրը մահանալով։ Պատմություններում միայն նշում են, որ երեք տղամարդիկ «եղբայրների նման մտերիմ էին»։
  • Ու Չենենի «Ճանապարհորդություն դեպի արևմուտք» չինական վեպում Սուն Վուքոնգը (կապիկների արքան) արյունակից եղբայրներ են Նիու Մոուանգի (Ցուլ Դեմոն Արքան) հետ, սակայն ավելի ուշ այս եղբայրական հարաբերությունները մոռացության են մատնվել ցլի դևի որդու հետ կապված կոնֆլիկտի պատճառով, որն այլ այլ խնդիրներ առաջացեց Վուկոնգի համար։
  • Սերբական էպիկական պոեզիայում կան մի քանի արյունակցական եղբայրություններ։ Միլոշ Օբիլիչը՝ Միլան Տոպլիցայի և Իվան Կոսանչիչի հետ[25], Միլոշ Օբիլիչը՝ արքայազն Մարկոյի[26], Միլոշ Օբիլիչը՝ Յուգովիչ եղբայրների[27], դեսպոտ Վուկ Գրգուրևիչի և Դմիտար Յակշիչի հետ[28]։

Գրականությունում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վինետուն և Հին Շաթերհանդը Կարլ Մայի ստեղծագործություններում[29]։

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Ոսկե ռելիեֆային ապլիկացիա, որը ցույց է տալիս, որ երկու սկյութներ խմում են մեկ եղջյուրից: Ռոստոֆցեֆը այդ տեսարանը նույնացրել է Հերոդոտոս 4.70-ում նկարագրված սկյութացիների սուրբ երդման հետ[5]:
  2. ↑ Հայտնի է արևելյան ուղղափառությունում հունարեն՝ adelphopoiesis, սլավոներեն՝ pobratimstvo, Հռոմեական կաթոլիկությունում լատին․՝ ordo ad fratres faciendum

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Poole, Russell (2005), «Claiming Kin Skaldic-Style», Verbal Encounters: Anglo-Saxon and Old Norse Studies for Roberta Frank, University of Toronto Press, էջ 278, ISBN 9780802080110
  2. ↑ The Story of Gisli the Outlaw. Translated by George Webbe Dasent. Mildmay, C. E. St. John (illustrator). Edinburgh: Edmonston and Douglas. 1866. էջեր 23–24.{{cite book}}: CS1 սպաս․ այլ (link)
  3. ↑ Gunnell, Terry (1995), The Origins of Drama in Scandinavia, Boydell & Brewer Ltd, էջ 27, ISBN 9780859914581
  4. ↑ 4,0 4,1 Caspar Meyer, Greco-Scythian Art and the Birth of Eurasia: From Classical Antiquity to Russian Modernity, OUP (2013), 246 (fig. 98b)
  5. ↑ Scythian gold statuette depicting the ritual of brotherhood, մ.թ.ա. Չորրորդ դար, 5 × 3.7 cm, 28.35 gr. Internet Encyclopedia of Ukraine կայքում
  6. ↑ «Bloody Oath Rituals And The Blood Fraternity». ULUKAYIN (ամերիկյան անգլերեն). 2021 թ․ հոկտեմբերի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 9-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  7. ↑ Wynne, Mervyn Llewelyn (2000) [1941]. Triad Societies: Western Accounts of the History, Sociology and Linguistics of Chinese Secret Societies. Vol. 5. Routledge. էջ 19. ISBN 9780415243971.
  8. ↑ Ownby, David (2016 թ․ սեպտեմբերի 16). «Chinese Hui and the early modern social order: Evidence from eighteenth-century southeast China». In Ownby, David; Somers Heidhues, Mary (eds.). Secret Societies Reconsidered: Perspectives on the social history of early modern south China and southeast Asia. էջ 46. ISBN 9781315288031.ter Haar, Barend (2016 թ․ սեպտեմբերի 16). «Messianism and the Heaven and Earth Society: Approaches to Heaven and Earth Society texts». In Ownby, David; Somers Heidhues, Mary (eds.). Secret Societies Reconsidered: Perspectives on the social history of early modern south China and southeast Asia. էջ 155. ISBN 9781315288031.
  9. ↑ «Anda | oath». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
  10. ↑ Peter B. Golden (2003). Nomads and Their Neighbours in the Russian Steppe: Turks, Khazars and Qipchaqs. Ashgate/Variorum. էջ 82.
  11. ↑ Pigafetta, Antonio (1906). «Primo Viaggio Intorno Al Mondo». In Emma Helen Blair; James Alexander Robertson (eds.). The Philippine Islands, 1493-1898, Volume XXXIII, 1519-1522. Arthur H. Clark Company.
  12. ↑ Sandugo Festival Bohol Philippines www.philippinecountry.com Retrieved December 2006.
  13. ↑ Trumbull, H. Clay (1885). The Blood Covenant (Outlook Verlag, Frankfurt am Main, 2018 ed.). New York: Charles Scribner's Sons. ISBN 9783732636679. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
  14. ↑ Anonymus (c. 1200). Gesta Hungarorum (PDF).
  15. ↑ The Road to War in Serbia: Trauma and Catharsis. 2000 թ․ հունվար. ISBN 9789639116566.
  16. ↑ Bilby, Kenneth (1997). «Swearing by the Past, Swearing to the Future: Sacred Oaths, Alliances, and Treaties among the Guianese and Jamaican Maroons». Ethnohistory. 44 (4): 655–689. doi:10.2307/482884. ISSN 0014-1801. JSTOR 482884.
  17. ↑ Бошко Стрика (1927). Српске задужбине Фрушкогорски манастири: Fruškogorski manastiri. тисак закладе тискаре "Народних новина". էջ 173.
  18. ↑ Douglas Dakin (1973). The Greek Struggle for Independence, 1821–1833. University of California Press. էջ 36. ISBN 978-0-520-02342-0.
  19. ↑ Béla K. Király; Gunther Erich Rothenberg (1982). War and Society in East Central Europe: The first Serbian uprising 1804-1813. Brooklyn College Press. էջ 382. ISBN 978-0-930888-15-2.
  20. ↑ The Slavonic and East European Review. Jonathan Cape Limited. 1928. էջ 183.
  21. ↑ The Revolt of the Serbs Against the Turks: (1804–1813). Cambridge University Press. 2012. էջ 112. ISBN 978-1-107-67606-0.
  22. ↑ Dušan Baranin (1977). Milan Obrenović: kralj Srbije. V. Karadžić. էջ 67.
  23. ↑ Vukadin Sretenović (1990). Kralj Milan. NIGP "Glas". էջ 55.
  24. ↑ Gavrilo Kovijanić (1986). Tragom čitališta u Srbiji. Narodna knjiga. էջ 138.
  25. ↑ Nebojša Popov (2000 թ․ հունվար). The Road to War in Serbia: Trauma and Catharsis. Central European University Press. էջեր 192–. ISBN 978-963-9116-56-6.
  26. ↑ Tanya Popovic (1988). Prince Marko: The Hero of South Slavic Epics. Syracuse University Press. էջեր 26–. ISBN 978-0-8156-2444-8.
  27. ↑ Anamaria Dutceac Segesten (2011 թ․ սեպտեմբերի 16). Myth, Identity, and Conflict: A Comparative Analysis of Romanian and Serbian Textbooks. Lexington Books. էջեր 208–. ISBN 978-0-7391-4865-5.
  28. ↑ Asmus Soerensen; Marija Kleut (1999). Prilog istoriji razvoja srpskog junačkog pesništva. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. էջ 55. ISBN 9788617077059.
  29. ↑ May, Karl (1878). Winnetou. ISBN 978-0874221794.
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Արյան_եղբայրություն&oldid=9940064» էջից