Աքչե
| Զանգված | 1,15 գրամ | |
|---|---|---|
| Երկիր | Օսմանյան կայսրություն | |
| Նյութ | արծաթ | |
| Ժամանակաշրջան | Օրհան I | |
| Սկիզբ | 1327 | |
| Ավարտ | 1687 | |
Աքչե (օսման.՝ آقچه), Օսմանյան կայսրության վաղ օրերից հատվող և կիրառության մեջ մտած արծաթե դրամական միավոր։ Առաջին աքչեն 1327 թվականին հատել է Օրհան Ղազին Բուրսայում[1]։ Աքչեն եղել է Օսմանյան կայսրության հիմնական դրամական միավորը։
Ծագումնաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առաջին մետաղադրամը հատվել է արծաթից և ak՝ սպիտակ բառից էլ կոչվել է աքչե։ Աքչե բառը կազմված է թուրքերեն ak (սպիտակ) բառից և -ça նվազական ածանցից[2]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առաջին աքչեն հատվել է 1327 թվականին։ Չնայած այս դրամական միավորը սկզբնական շրջանում իր վրա չի ունեցել տարեթիվ, սուլթան Բայազիդ I-ի ժամանակներից սկսել է կիրառվել աքչեների վրա տարեթիվ դրոշմելու պրակտիկան[1]։
Որոշ աղբյուրների համաձայն՝ երեք աքչեն հավասար է եղել մեկ փարայի, իսկ 120 աքչեն՝ մեկ ղուրուշի։ 1687 թվականին օսմանյան դրամական համակարգից աքչեները դուրս են մղվել, և փարաները սկսել են ղուրուշի նման հատել[3]։ Այդ թվականից ի վեր աքչե անունով դրամական միավոր չի հատվել, և այն վերածվել է միայն հաշիվներում օգտագործվող միավորի։ Ղուրուշից ավելի փոքր հատվել է մանգըր կոչվող պղնձե դրամը։ Երկու մանգըրը հավասար է եղել 1 աքչեի, 1300 գրամ մաքուր պղնձից հատվել է 800 մանգըր[4]։ 1843 թվականին արծաթյա ղուրուշի հետ միասին կիրառության մեջ է դրվել ոսկե լիրան, և գործել է բիամետալիկ համակարգը։ 1870-ական թվականներին ղուրուշը փոխարինվել է լիրայով։
Նրա քաշը տատանվել է, ըստ որոշ աղբյուրների՝ այն կազմել է 1,15-ից 1,18 գրամ[5]։
Աքչեի քաշը արծաթի գրամով և ինդեքսով[6]՝
| Տարի | Արծաթ (գ) | Ինդեքս |
|---|---|---|
| 1450–1460 | 0.85 | 100 |
| 1490–1500 | 0.68 | 80 |
| 1600 | 0.29 | 34 |
| 1700 | 0.13 | 15 |
| 1800 | 0.048 | 6 |
Ոսկու և արծաթի հանքերով հարուստ Սերբական դեսպոտատում գտնվող լավ ամրացված հանքարդյունաբերական քաղաք Նովո Բրդոյի դրամահատարանը սկսել է աքչե հատել 1441 թվականին, երբ քաղաքը առաջին անգամ գրավել են օսմանյան ուժերը[7]։
| Արժեզրկումն ըստ տարիների | Աքչեի փոխարժեքը |
|---|---|
| 1477 | 45 |
| 1488 | 49 |
| 1510 | 54 |
| 1523 | 55 |
| 1548 | 57 |
| 1550 | 60 |
| 1566 | 60 |
| 1575 | 60 |
| 1586 | 120 |
Տեսակետ կա, որ Ստամբուլի Սուլեյմանիե մզկիթը արժեցել է 59 մլն աքչե, երբ այն կառուցվել է 1550-ական թվականներին։ Այս թիվը համարժեք է 700 հազար ոսկե դուկատի (ամենայն հավանականությամբ վենետիկյան)։
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
-
Սուլթան Օրհանի ժամանակների աքչե -
Մուրադ II-ի կողմից հատված աքչեի հակառակ կողմը -
Ղուրուշին փոխարինած լիրա, որն օգտագործվել է մինչև 1923 թվականը
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Habertürk. «Osmanlı Devleti Kuruluş Dönemi Padişahları Kimler ve Hayatları: Sırasıyla Osmanlı Devleti Kuruluş Dönemi Padişahları ve İsimleri». Habertürk (թուրքերեն). Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 1-ին.
- ↑ «Akçe».
- ↑ Sevket Pamuk, A Monetary History of the Ottoman Empire, Cambridge University Press, 2000, 0-521-44197-8
- ↑ Özcan, Ruhi (2005). «Osmanlı Devleti'nde XVII. Yüzyılda Yapılan Sikke Tashihleri». Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 17: 237–266.
- ↑ Ermiş, Fatih (2013). A History of Ottoman Economic Thought. էջ 23.
- ↑ Malanima, Paolo (2009). Pre-Modern European Economy: One Thousand Years (10th-19th Centuries). BRILL. էջ 198. ISBN 9789004178229. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 19-ին.
- ↑ Balkan studies. Édition de lA̕cadémie bulgare des sciences. 1988. էջ 111. «The mint at Novo brdo (in Turkish "Novar"), was the first to start striking Ottoman akçe — as early as 1441, when Murad Il's military commander, the eunuch Sibab ed-Din pasa captured the town, which had the greatest silver deposits and the ...»
- ↑ Halil İnalcık, "Yükseliş Devrinde Osmanlı Ekonomisine Umumi Bakış", Türk Kültürü, VI/68, Haziran 1968, s. 539.