Բերեզինոյի կենսոլորտային արգելոց

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բերեզինոյի կենսոլորտային արգելոց
Կատեգորիա ԲՊՀՄ — Ia (Խիստ բնական արգելոց)
Տեղագրություն Բելառուս[1], Լեպելի շրջան
Կոորդինատներ54°46′21″ հս․. լ. 28°19′30″ ավ. ե.HGЯO
Տարածք85 200 հեկտար
Հիմնադրված է1925
Կայքberezinsky.by
Քարտեզ
 Berezinsky Biosphere Reserve Վիքիպահեստում

Բերեզինոյի կենսոլորտային արգելոց (բելառուս․՝ Бярэзінскі біясферны запаведнік) բնական արգելավայր Բելառուսի հյուսիսային մասում՝ մայրաքաղաք Մինսկից 120 կմ հեռավորության վրա՝ Սանկտ Պետերբուրգի ուղղությամբ։ Գտնվում է Վիտեբսկի և Մինսկի մարզերի սահմանին։ Արգելոցի կենտրոնը Լեպելի շրջանի Դոմժերիցի գյուղն է։

Արգելոցը ծառայում է ազգային Կարմիր գրքում գրանցված կենդանիների և թռչունների հազվագյուտ տեսակների պաշտպանությանն ու բուծմանը։ Այն ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կենսոլորտային արգելոցների համաշխարհային ցանցի մի մասն է։

Զբաղեցնում է ավելի քան 108,5 հազար հեկտար տարածք։ Պահպանվող տարածքի ընդհանուր մակերեսը կազմում է 85,2 հազար հա, տարածքի ավելի քան 60%-ը ծածկված է ճահիճներով[2]։ Արգելոցում բնակվում են բազմաթիվ միջատներ և հազվագյուտ կենդանիներ[3][4], և դրանում հայտնաբերվել են 23 հազվագյուտ եվրոպական բիոտոպներ[5]։ Արգելոցի թռչնաֆաունան ակնառու է, որը ներկայացնում է բազմաթիվ հազվագյուտ տեսակներ, որոնք ապրում են իրենց բնորոշ կենսամիջավայրերի սահմաններում[6]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արգելոցի ստեղծման պատմությունը սկսվում է 1924 թվականից։ Բելառուսական ԽՍՀ գյուղատնտեսության ժողովրդական կոմիսարիատը մի խումբ գիտնականների ուղարկեց Բերեզինո գյուղի և համանուն գետի տարածք, որոնք պետք է որոշեին այս տարածքում ուսումնասիրի արգելոցի կազմակերպման հնարավորությունը։ Հանձնաժողովը ղեկավարում էր Անատոլի Վլադիմիրովիչ Ֆեդյուշինը։ Արշավախմբի արդյունքում հրատարակվեցին ավելի քան տասը գիտական ​​աշխատություններ, որոնցում Ֆեդյուշինը նկարագրեց տեղական կենդանական աշխարհի հարստությունն ու յուրահատկությունը։ Նա նաև ուշադրություն հրավիրեց մեծ թվով կղզու բնակավայրերի առկայության վրա, որոնք պահանջում էին պաշտպանություն[7]։

Բերեզինոյի պետական ​​արգելոցը պաշտոնապես ստեղծվել է 1925 թվականի հունվարի 30-ին[8] և դարձել խորհրդային առաջին արգելոցներից մեկը[9][10]։ Գրասենյակը գտնվում էր Բորիսովի շրջանի Զվենյատի գյուղում։ 1927 թվականին սկսվեցին առաջին հաշվապահական աշխատանքները, իսկ 1928-1930 թվականին սկսվեց պահպանվող հողերից 30 տնտեսությունների վերաբնակեցումը։ 1929 թվականին կազմակերպվել են անտառների կառավարման աշխատանքները, իսկ 1935 թվականին ստեղծվել են որմզդեղների և կուղբերի բուծման փորձարարական տնտեսություններ։ 1936 թվականին արգելոցի տարածքն ընդլայնվել է մինչև 67,3 հազար հեկտար, սակայն արդեն 1938 թվականին Բելառուսի իշխանությունները «կենդանական աշխարհի արժեքավոր տեսակներով չբնակեցված լինելու» պատրվակով նրանից բացառել են 18,7 հազար հեկտար հողեր[11]։

Բվեճի արձան

Հայրենական մեծ պատերազմի և գերմանական օկուպացիայի ժամանակ արգելոցը լրջորեն տուժել է՝ ոչնչացվել են բոլոր արխիվները, գիտական ​​հավաքածուները և հավաքածուի նյութերը, այրվել ու ավերվել են ծառայողական շենքերը։ Ընդհանուր առմամբ, Բերեզինոյի արգելոցին հասցված վնասը գնահատվել է 18,7 մլն ռուբլի։ 1951 թվականին իշխանությունները որոշեցին լուծարել արգելոցը և դրա փոխարեն բացեցին համամիութենական որսորդական արգելոց։ 1958 թվականին, սակայն, Բերեզինոյի արգելոցը վերականգնվեց[12][9]։

1979 թվականին Բերեզինոյի արգելոցին տրվեց կենսոլորտային արգելոցի կարգավիճակ։ 1993 թվականին Եվրախորհուրդն այն ներառեց բիոգենետիկ պաշարների ցանցում, իսկ 1995 թվականին նրան շնորհեց Եվրոպական դիպլոմ՝ կենսաբազմազանության և բնական համալիրների պահպանման ուղղությամբ հաջող աշխատանքի համար[11]։ Դիպլոմը տրվում է 5 տարի ժամկետով, այնուհետև ռեզերվը հաջողությամբ հանձնեց քննությունը և 2000, 2005 և 2010 թվականներին շնորհվեց դիպլոմի երկարաձգում[5]։

2010 թվականին արգելոցը ներառվել է Ռամսարի կոնվենցիայի ենթակա միջազգային նշանակության ջրաճահճային տարածքների ցանկում[13]։ Նույն թվականին Բերեզինոյի արգելոցի երկկենցաղների համար՝ գորտեր, դոդոշներ, տրիտոններ և այլն, M3 Մինսկ-Վիտեբսկ մայրուղու 122-րդ կիլոմետրում կառուցվել է ստորգետնյա անցում, որի շնորհիվ հնարավոր է եղել արմատապես նվազեցնել մեքենաների անիվների տակ մահացող երկկենցաղների թիվը։ Նախկինում գաղթի ժամանակաշրջանում մեկ շաբաթվա ընթացքում նրանցից զոհվել է ոչ պակաս, քան մեկուկես հազար, իսկ ստորգետնյա անցման բացումից հետո՝ ոչ ավելի, քան հինգը[14]։

2019 թվականի դրությամբ արգելոցն իրականացնում է բնապահպանական, գիտական, կրթական, զբոսաշրջային և առևտրային գործունեություն։ Արգելոցը ստացել է համապատասխանության վկայական Անտառների կառավարման խորհրդի կողմից (FSC) և զբաղվում է անտառահատումներով և փայտամշակմամբ[15]։

Լանդշաֆտ և կենսոլորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արգելոցի ջրաճահճային տարածքները զբաղեցնում են ավելի քան 520 կմ² տարածք՝ այն դարձնելով Եվրոպայի ամենամեծ խոնավ տարածքներից մեկը։ Գերիշխող տեսակը հարթավայրային (ավելի քան 54,5%) ճահիճներն են, 35,3%-ը՝ միջին, 10,3%-ը՝ բարձրլեռնային[3][4]։

Ջրանցք արգելոցի տարածքում

Արգելոցի միջով Բերեզինա գետը հոսում է 100 կիլոմետր, որը սնվում է ավելի քան 50 փոքր վտակներից։ Նրա ավազանում կան չորս փոխկապակցված խոշոր լճեր՝ Օլշիցա, Պլավնո, Մանեց և Դոմժերիցկոե, ինչպես նաև ավելի փոքր ջրամբարների զանգված[16]։

Արգելոցում ապրում են բույսերի և կենդանիների բազմաթիվ տեսակներ, որոնցից մի քանիսը գրանցված են Կարմիր գրքում։ Ընդհանուր առմամբ այն ներկայացնում է կենդանիների 56, թռչունների 237, երկկենցաղների 10, սողունների 5 տեսակ[5] և ձկների 34 տեսակ[17]։ Այստեղ ապրում են «եվրոպական հնգյակի» խոշոր կաթնասունները՝ զուբր[18], գորշ արջ, որմզդեղն, գայլ և սովորական լուսան[19], ինչպես նաև կուղբ, ջրասամույր, գորշուկ, իսկ թռչուններից՝ ջրարծիվ[20], ճչան կարապ[21], սև արագիլ, օձակեր արծիվ, մոխրագույն կռունկ, սպիտակապոչ արծիվ, բվեճ, սապսան, կաքավ, փայտփորիկ, ոսկեփայլ քարադր և այլն։

1954 թվականին արգելոց ներմուծվեց ամերիկյան ջրաքիսը, իսկ 1956 թվականին սկսվեցին ազնվացեղ եղջերուների կլիմայականացման աշխատանքները[12]։

Արգելոցի բուսական աշխարհը պարունակում է Բելառուսի բուսական աշխարհի ընդհանուր բազմազանության ավելի քան 50% -ը։ Այն պարունակում է 813 տեսակի անոթավոր բույսեր, 216 մամուռ, 261 քարաքոս և 464 սունկ։ Անտառ ձևավորող հիմնական ծառատեսակներն են՝ կեչի, լաստենի, կաղամախի, կաղնի և հացենի[22]։

Արգելոցի միջատների աշխարհը ներկայացված է 10 ընտանիքի ջրային իսկական կիսաթև միջատների 33 տեսակով[3][4]։

Մինչև 2006 թվականը արգելոցում գրանցվել են ոչ բնիկ 4 կենդանիների և առնվազն 30 բույսերի տեսակներ[23]։

Զբոսաշրջություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Զբոսաշրջությունը Բելառուսում
Ցուցանակ

Բերեզինոյի արգելոցը Բելառուսի էկոտուրիզմի առաջատար կենտրոններից է, այն ստանում է իր եկամտի ավելի քան մեկ երրորդը զբոսաշրջությունից[24]։ Այցելուների համար ստեղծվել են տարբեր երթուղիներ և կրթական ծրագրեր[5], անցկացվում են փառատոներ[25], արգելոցի ենթակառուցվածքը ներառում է վայրի կենդանիներով ցուցատախտակներ[26], էկո արահետներ, քայլելու և հեծանվային երթուղիների ցանց և հետազոտական ​​կայաններ[2]։ Միայն 2019 թվականին արգելոցն ընդունել է 57 հազար զբոսաշրջիկի[2]։ Վարսակի դաշտերում կերակրման ժամանակահատվածում (մոտ 15 օր՝ օգոստոսից մինչև սեպտեմբեր) արգելոցում կարելի է դիտել գորշ արջեր[27], ցախաքլորներ[28], իսկ ավելի ուշ՝ որմզդեղն և եղջերու[29]։ .

Ավելի քան 50 տարի Դոմժերիցի գյուղի Բերեզինոյի արգելոցում գործում է Բնության թանգարան[19][30], բացի դրանից՝ մեղրի թանգարան[31] և առասպելների թանգարան[29], որոնք բաց են հյուրերի համար։

Արգելոց այցելելիս խստիվ արգելվում է քիմիական լվացող միջոցների և պատրաստուկների օգտագործումը, ծառերի ու թփերի հատումը, որսը և ձուկը, աղբը թողնելը։ Ծաղիկներ, մրգեր և հատապտուղներ հավաքելը հնարավոր է միայն աշխատակիցների հսկողության ներքո և վարչակազմի թույլտվությամբ[14]:

Բիրուլի գյուղի մոտ գտնվող արգելոցի տարածքում կա 10 հեկտար տարածքով հնագիտական ​​համալիր, ներառյալ ամրացված բնակավայրը գյուղով և թմբով, որը գոյություն է ունեցել դեռ 9-րդ դարում։ Բերեզինոյի ջրային համակարգի տարածքում պահպանվել են նաև 16-19-րդ դարերի գյուղական գերեզմանատները, 17-րդ դարի Յուզեֆովիչի ֆերմայի մնացորդները, լեհական ֆորպոստի ամրությունների ավերակները և Հայրենական պատերազմի մարտական ​​վայրերը[32]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 http://www.unesco.org/new/en/natural-sciences/environment/ecological-sciences/biosphere-reserves/europe-north-america/belarus/berezinskiy/
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Ледницкий, Гайда, 2021
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Лукашук, 2017
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Сусло, 2022
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 «Путешествие в мир первозданной природы». Белта. 2019 թ․ սեպտեմբերի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  6. ↑ Богуцкий, Богуцкая, 2020
  7. ↑ Ивкович, Лукашук, 2021, էջ 90
  8. ↑ «Площадь заказников местного значения в Витебской области увеличат почти на 2,5 тыс. га». Белта. 2020 թ․ հոկտեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 8-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 Ю. Дьяков, П. Казневский, В. Клакоцкий. Заповедник на Березине // журнал «Охота и охотничье хозяйство», № 8, август 1965. стр. 14-15
  10. ↑ «Березинский заповедник» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 Ставровский, Ковалёв, 1996, էջ 26
  12. ↑ 12,0 12,1 Ставровский, Ковалёв, 1996, էջ 21, 26
  13. ↑ «Berezinsky Biosphere Reserve» (անգլերեն). Ramsar Sites Information Service. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 24-ին.
  14. ↑ «Лягушки-пешеходы, спускайтесь в переходы». «Московский комсомолец». 2010 թ․ նոյեմբերի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  15. ↑ Радыно, Татьяна (2019 թ․ հունիսի 15). «Отдыхать тоже нужно уметь: Березинский заповедник». Экономическая газета. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  16. ↑ Можейко, Геннадий (2014 թ․ օգոստոսի 10). «Березинский заповедник: Тайны большой политики в дикой природе». «Комсомольская правда». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  17. ↑ Гайдаш, Ив (2017 թ․ հունվարի 23). «Заповедный напев, заповедная даль…». Союзное вече. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  18. ↑ Козло, 2007
  19. ↑ 19,0 19,1 Арсеньева, Софья (2022 թ․ հունիսի 28). «Пять мест в Беларуси, где можно увидеть зубра». «Союзное вече». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  20. ↑ Рак, Ивановский, Новиков, 2023
  21. ↑ Богданович, 2015
  22. ↑ «Издана монография о сосудистых растениях заповедника». Управление делами Президента Республики Беларусь. 2014 թ․ հոկտեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  23. ↑ Семенченко, Пугачевский, 2006
  24. ↑ «Экстремальные путешествия и встречу с мифическими существами предложит туристам Березинский заповедник». Belta. 2017 թ․ մայիսի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  25. ↑ «Березинский биосферный заповедник проведет фестиваль славянской мифологии «Шлях Цмока»». Belta. 2022 թ․ օգոստոսի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 7-ին.
  26. ↑ «Фотофакт: Березинский биосферный заповедник». Белта. 2022 թ․ մարտի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  27. ↑ Бахур, Ялиник, 2018
  28. ↑ ««Такой природы в Европе нет». Чем Березинский биосферный заповедник так привлекателен для иностранцев?». СТВ. 2022 թ․ օգոստոսի 29. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  29. ↑ 29,0 29,1 Михович, Светлана (2022 թ․ հուլիսի 1). «Сон на ульях и белорусский дракон: Березинский заповедник придумывает новые экскурсии для белорусов». «Экономическая газета». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  30. ↑ «Смотреть фотографии музея» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 12-ին.
  31. ↑ «К празднику Медового Спаса в Березинском заповеднике откроют новый зал музея меда». «Беларусь сегодня». 2022 թ․ օգոստոսի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 7-ին.
  32. ↑ Левко, 2012

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փոստային բացիկներ
Կտցար
Գորշուկ

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բերեզինոյի կենսոլորտային արգելոց» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բերեզինոյի_կենսոլորտային_արգելոց&oldid=9946785» էջից