Բողոքականությունը Հյուսիսային Մակեդոնիայում
Հյուսիսային Մակեդոնիայում բողոքականություն է դավանում երկրի բնակչության մոտ 3%-ը։ Բողոքականության հիմնական ներկայացուցիչներն են մեթոդիստներն ու բապտիստները[1]։ Բողոքականության ազդեցությունը գերակշռում է Մակեդոնիայի արևելքում՝ Ռազլոգում և Նևրոկոպում, Ստրումայի և Ստրումիցայի հովիտներում, ինչպես նաև Բիտոլայում։ Հյուսիսային Մակեդոնիայի ամենահայտնի բողոքականներից մեկը եղել է երկրի նախագահ Բորիս Տրայկովսկին, որը ծնվել է մեթոդիստների ընտանիքում։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բողոքականությունը Մակեդոնիայում հայտնվել է 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին՝ Սալոնիկից ամերիկացի միսիոներների Ստրումիցա և Պետրիչի շրջանների գյուղեր գալու շնորհիվ։ Այդ միսիոներները մեթոդիստներ էին և նրանց շնորհիվ Ստրումիցայի և Պետրիչի շրջաններում հայտնվել են առաջին բողոքական գյուղերը, որոնց բնակչությունը մինչ օրս մեթոդիզմի կողմնակից է։ 1831 թվականին ամերիկացի միսիոներները եկել են Ստամբուլ, որտեղ նրանք հիմնել են առաջին բողոքական առաքելությունը՝ նպատակ ունենալով տարածել կրոնը Օսմանյան կայսրության ուղղափառ քրիստոնյաների շրջանում։ Օսմանյան կայսրության օրենքներով մուսուլմանների շրջանում արգելված է եղել քարոզել քրիստոնեություն և այն ընդունած մահմեդականները դատապարտվել են մահապատժի։
Մեթոդիստները սկսել են թարգմանել Աստվածաշունչը և մեթոդիստական ամբողջ գրականությունը մակեդոներեն, սկսել են բացել դպրոցներ, դասընթացներ, սեմինարներ և կապեր հաստատել տեղի բնակչության հետ։ 1840 թվականին Թուրքիայի Բեբեկ քաղաքում բացվել է Բալկաններում ավետարանական քրիստոնյաների առաջին դպրոցը, որի հիմնադիրն է եղել դոկտոր Սայրուս Համլինը, դպրոցի հովանավորը՝ նյույորքցի գործարար Քրիստոֆեր Ռոբերտը։ Ուսումնարանի կազմում գործել է գրադարան և երկու թանգարան[2], ուսումնարանի շնորհիվ վերապատրաստվել են միսիոներներ, ովքեր սկսել են բողոքականություն քարոզել Փոքր Ասիայում, Հայաստանում, Հունաստանում, Բուլղարիայում և Մակեդոնիայում։ Այնուամենայնիվ, Կոստանդնուպոլսի ուղղափառ եկեղեցին կտրականապես դեմ է եղել իր ծխականներին բողոքականության վերածելուն և նույնիսկ համաձայնել է սուլթան Մահմուդ II-ի հետ բողոքականության քարոզչությունը որպես հակապետական գործունեություն ճանաչելու առումով։ Մահմուդ II-ի մահից հետո բապտիստների վրա ճնշումը թուլացել է։
1860 թվականին Բուլղարիայի Պլովդիվ քաղաքում բացվել է Ավետարանական քրիստոնյաների տղամարդկանց առաջին ուսումնարանը, իսկ հետո կանանց առաջին գիմնազիան, որտեղ սովորել են և՛ բուլղարները և՛ մակեդոնացիները։ 1868 թվականի օգոստոսի 6-ին Բանսկոյում ստեղծվել է առաջին ավետարանական համայնքը, իսկ 1873-1874 թվականներին Բիտոլայում բացվել է ավետարանական առաքելություն (կանանց գիմնազիայի և մանկատան հետ միասին)։ Բիտոլան դարձել է Մակեդոնիայում բողոքականության տարածման կենտրոնը և շուտով համայնքներ են սկսել ի հայտ գալ Ռադովիշում, Ռակլիշում և Մոնոսպիտովոյում և կառուցվել են եկեղեցիներ (Մոնոսպիտովոյում եկեղեցին կառուցվել է 1884 թվականին)։ Կոստադին Գրաչանովը երկար տարիների զբաղվել է ավետարանի ուսմունքը տարածելու աշխատանքով։ 1899 թվականի օգոստոսի 23-ին Սալոնիկում տեղի է ունեցել Մակեդոնիայի ավետարանական քրիստոնյաների առաջին համաժողովը՝ միսիոներներ Ջոն Հաուսի, Էդվարդ Հասքելի և Հելեն Սթոունի գլխավորությամբ։ 1904 թվականին Ջոն Հաուսի ջանքերով Սալոնիկում հայտնվել է ագրարային-արդյունաբերական ուսումնարան, որտեղ բոլոր ուսանողներին ուսուցանել են կրոնի հիմունքները։ Ամբողջ աշխարհի ավետարանիչները Հելեն Սթոունին համարում են Մակեդոնիայի ավետարանական քրիստոնյաների հովանավորը, ով նույնպես մեծ ներդրում է ունեցել թուրքական լծի դեմ մակեդոնացիների պայքարում[3]։
Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո մակեդոնական բողոքականությունը պառակտվել է պատմական հողերի բաժանման պատճառով, որոնց վրա ապրել են մակեդոնացի սլավոնները, հողերի մի մասն անցել է Հունաստանին, մի մասը՝ Բուլղարիային, մի մասը՝ Հարավսլավիային և ծխականները, որոնք ապրել են այդ հողերում, դարձել են տեղական ավետարանական եկեղեցիների ծխականներ։ Վարդարյան Մակեդոնիան (իրականում ժամանակակից Հյուսիսային Մակեդոնիան) դարձել է Հարավսլավիայի մի մասը, նրա Ավետարանական կոլեգիալ եկեղեցին 1922 թվականի մայիսին միացել է մեթոդիստական եպիսկոպոսական եկեղեցուն, իսկ Մակեդոնիայի տարածքը հատկացվել է Հարավսլավիայի մեթոդիստական եկեղեցու հարավային շրջանին։ Եկեղեցու առաջնորդն է եղել Պանե Տեմկովը Սկոպիեից։ 1925 թվականին եկեղեցու գործունեությունն արգելվել է, արգելքը հանվել է 1931 թվականին։
Բապտիստները պաշտոնապես հայտնվել են Մակեդոնիայում 1928 թվականին, չնայած դեռ 1924 թվականին Նովի Սադում տեղի է ունեցել Հարավսլավիայի Թագավորության բապտիստական եկեղեցիների առաջին համաժողովը։ Բապտիստական եկեղեցին հիմնադրվել է 1928 թվականին, իսկ Սկոպիեում 1928 թվականին և Ռադովիսում 1930 թվականին բացվել են եկեղեցիներ։ 1991 թվականին ստեղծվել է Քրիստոնյա բապտիստների միությունը, որը մտել է Բապտիստների եվրոպական ֆեդերացիայի և Բապտիստների համաշխարհային ալյանսի մեջ[1]։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը բազմաթիվ առումներով ազդել է բողոքականների ճակատագրի վրա, սոցիալիստական Հարավսլավիայում հողերի պետականացման և ձեռնարկությունների ազգայնացման քաղաքականության պատճառով շատ մեթոդիստներ հեռացել են Հարավսլավիայից 1960-ական և 1970-ական թվականներին՝ տեղափոխվելով Ավստրալիա։ Իստ-Պրեստոնում (Վիկտորիա նահանգ) գործում է Ավստրալիայի Միացյալ Եկեղեցու մակեդոնական ծխական համայնք Վուդ Սթրիթում, իսկ Ռեջենտում՝ Քրիստոնյաների Մակեդոնիայի բապտիստական միություն[4]։
Գործող բողոքական եկեղեցիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հյուսիսային Մակեդոնիայում ներկայումս գործում են հետևյալ բողոքական քրիստոնեական կազմակերպությունները՝
- Մակեդոնիայի Ավետարանական մեթոդական եկեղեցի,
- Մակեդոնիայի բապտիստական եկեղեցի,
- «Աստծո ձայնը» քրիստոնեական բապտիստական եկեղեցի,
- Մակեդոնիայի Ավետարանական եկեղեցի,
- Ավետարանական Մայր տաճար,
- Հիսունականների քրիստոնեական եկեղեցի,
- Մակեդոնիայի Նոր առաքելական եկեղեցի,
- Աստծո եկեղեցին Մակեդոնիայում։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Official Macedonian Human Rights Website - Australia Արխիվացված է Հունիս 5, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով: (անգլ.)
- ↑ POLYANSKI Andonov Hristo, 'THE ATTITUDE OF THE USA TOWARDS MACEDONIA', Macedonian Review Editions, Skopje, 1983, стр. 34.
- ↑ Вестители на истината, редактор Христо Христов Куличевъ, Второ раширено издание, Издателство, "Българско библеиско дружество" ООД, 1994, стр. 89
- ↑ P. Hill, Macedonians in Australia. Hesperian Press, 1992.