Դույլ խանութ (ֆոնդային շուկա)
Դույլ խանութ (անգլ.՝ bucket shop), բիզնես կամ ֆոնդային բրոքերների չգրանցված ընկերություն, որը թույլ է տալիս ազարտային խաղեր խաղալ կամ սպեկուլյացիա է անում հաճախորդների միջոցների հետ՝ հիմնվելով բաժնետոմսերի կամ բորսայի ապրանքների փոփոխվող գների վրա։ ԱՄՆ Գերագույն դատարանի 1906 թվականի վճիռը սահմանում է դույլ խանութը որպես «ֆոնդային բորսայի կամ նմանատիպ բնույթի բիզնեսի գործարքների համար հաստատություն է, բայց իրականում գրանցում է բաժնետոմսերի, հացահատիկի, նավթի և այլնի գների անկման խաղադրույքներ, առանց պաշարների կամ ապրանքների փոխանցման կամ առաքման՝ սովորաբար փոքր գումարներով[1]։
Դույլ խանութներ հայտնվել են ամերիկյան շատ խոշոր քաղաքներում 1800-ականների կեսերից, սակայն այդ պրակտիկան ի վերջո անօրինական է ճանաչվել և հիմնականում անհետացել 1920-ականներին։
Ընդհանուր ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
_(14587641618).jpg)
Սահմանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1958 թվականին The New York Times-ը գրել է, որ դույլ խանութը «գրասենյակ է, որն ունի հարմարություններ՝ պատվերների կամ խաղադրույքներ կատարելու համար՝ հիմնված արժեթղթերի կամ ապրանքների ընթացիկ փոփոխվող գների վրա, բայց առանց գույքի իրական գնման կամ վաճառքի[2]»: Որպես արժեթղթերի խարդախության օրինակներ երբեմն նշվում են դույլային խանութները այսպես կոչված «կաթսայատների» հետ միասին, սակայն դրանք տարբեր տեսակներ են։ Մինչ «կաթսայատան» օպերատորը ձգտում է բրոքեր իրականացնել անվտանգության իրական առևտուր, դույլ խանութի շեշտը դրված է բրոքերային գործունեության տեսքի ստեղծման վրա, որտեղ այդպիսիք չկա։
Տերմինի ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տերմինը ծագել է Անգլիայում 1820-ական թվականներին, երբ փողոցային երեխաները պանդոկներից դուրս նետված գարեջրի և ոգելից խմիչքի գավերը դատարկում էին և պարունակությունը վաճառում չարտոնագրված բարերին, որոնք այն խառնվում էր իրար և վաճառվում անզգույշ այցելուների։ Այս բարերը հայտնի են դարձել որպես «դույլային խանութներ»։ Գաղափարը փոխանցվել է անօրինական բրոքերներին, ովքեր ձգտում էին օգուտ քաղել լեգիտիմ բրոքերների համար չափազանց փոքր կամ վարկաբեկող առևտրային գործունեությունից[3][4]։
Օրինականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դույլ խանութը սահմանված տերմին է ԱՄՆ բազմաթիվ նահանգներում, որտեղ քրեականացված է դույլ խանութի գործունեությունը[5]։ Սովորաբար քրեական օրենսդրության սահմանումը վերաբերում է այն գործառնությանը, որի ժամանակ հաճախորդին վաճառվում է այն, ինչը ենթադրաբար արժեթղթի կամ ապրանքի ածանցյալ շահ, ֆյուչերսային գործարք, սակայն որևէ բորսայական գործարք չի կատարվում։ Գործարքը մնում է «դույլի մեջ» և երբեք չի կատարվում։ Քանի որ փաստացի արժեթղթերի առևտուր տեղի չի ունենում, հաճախորդը, ըստ էության, խաղադրույք է կատարում դույլ խանութի օպերատորի դեմ խաղի մեջ, որը հիմնված է վերացական արժեթղթերի գների վրա։ Դույլային խանութում կողմերը պայմանավորվում են պատկերացնել, որ իրենք հետևում են իրական փոխանակման ընթացքում տեղի ունեցող իրադարձություններին։ Որպես այլընտրանք, դույլ խանութի օպերատորը «բառացիորեն «բանկ է խաղում», ինչպես խաղատանը, հաճախորդի դեմ»[6]։
Դույլ խանութի գործունեությունը խախտում է ԱՄՆ արժեթղթերի մասին օրենքի մի շարք դրույթներ[7]։ Այս արգելքները վերաբերում են օրինական բրոքերների, ինչպես նաև դույլ խանութների։
Դույլ խանութների պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Միացյալ Նահանգներ (մոտ 1870-1920)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բաժնետոմսերի և ապրանքների ֆյուչերսների մեջ մասնագիտացած դույլ խանութներ են հայտնվել Միացյալ Նահանգներում 1870-ական թվականներին, ինչը համապատասխանում էր բաժնետոմսերի ցուցիչների նորարարությանը, որից նրանք կախված էին[8]։ 1889 թվականին Նյու Յորքի ֆոնդային բորսան անդրադարձել է «թիքերային խնդիրներին» (անգլ.՝ ticker trouble` դույլային խանութներ, որոնք աշխատում էին oրվա ընթացքում բաժնետոմսերի գների փոփոխության վրա) և փորձել է ճնշել դույլ խանութները՝ անջատելով թիքերների հեռագրական կապը։ Փոխարենը, այս էմբարգոն լուրջ խոչընդոտ է հանդիսացել բորսայի հարուստ տեղական հաճախորդների, ինչպես նաև երկրի այլ քաղաքների բորսաների բրոքերների համար։ Այն նաև զարմանալի ազդեցություն է ունեցել՝ նպաստելով մրցակցային փոխանակումներին, և օրերի ընթացքում դադարեցվել է[9]։
Էդվին Լեֆևրը, ով ենթադրվում է, որ գրում էր Ջեսի Լաուրիսթոն Լիվերմորի անունից, մանրամասն նկարագրել է 1890-ականներին դույլ խանութների գործունեությունը[10]։ Առևտրի պայմանները տարբեր են եղել դույլ խանութներում, բայց նրանք սովորաբար առաջարկել են մարժա առևտրի սխեմաներ հաճախորդներին՝ 100:1 հարաբերությամբ (կանխիկ $1 ավանդը հաճախորդին թույլ կտա «գնել» 100 դոլար պահեստում)։ Քանի որ գործարքները պատրանքային էին և իրական շուկայում չէին հաստատվում, խանութը նույնպես իրական մարժա վարկեր չէր տրամադրում, այլ հաճախորդից կանխիկ տոկոսներ էր հավաքում։ Հաճախորդը հեշտությամբ կարող էր պատկերացնել, որ իրեն տրվել է մեծ գումար (իրականում պատրանք) փոքր կանխիկ ավանդի և տոկոսների դիմաց։
Հնարավոր արդյունքներն իրենց օգտին հետագայում թեքելու համար դույլ խանութներից շատերը նույնպես հրաժարվեցին մարժա զանգեր կատարել։ Մարժային զանգերի վերացումը ներկայացվել է որպես օգուտ և հարմարավետություն հաճախորդի համար, որից լրացուցիչ չի պահանջվի կանխիկի առկայության հաստատում, և ներկայացվում էր որպես իրական բրոքերներին անհասանելի հնարավորություն։ Սա իրականում հաճախորդին ավելի խոցելի էր դարձրնում կործանման մեծ ռիսկի նկատմամբ, քանի որ կորուստներն ամբողջությամբ հոսում էին դեպի դույլ խանութ։ Այս իրավիճակում, եթե բաժնետոմսերի գինը նույնիսկ մի պահ իջնի մինչև հաճախորդի մարժայի սահմանը (շատ հավանական է անկայուն շուկաներում բարակ, բարձր լծակներով մարժաներով), հաճախորդը անմիջապես կորցնում է ամբողջ կանխիկ ներդրումը ի օգուտ դույլ խանութի։
Մարժային առևտուրը տեսականորեն սպեկուլյանտներին տալիս էր ուժեղացված շահույթ, բայց դույլ խանութում առևտուրը թրեյդերներին ենթարկում էր շուկայի փոքր մանիպուլյացիաների՝ խանութի գործակալության պատճառով։ Դույլ խանութը իմանալով հաճախորդի խոցելի մարժան, կարող էր վաճառել բաժնետոմսերը իրական ֆոնդային բորսայում՝ առաջացնելով գին, որը իջնելով սպառում էր հաճախորդի մարժային սահմանները։ Իր պատեհապաշտական գործողությունների շնորհիվ դույլ խանութը ստանում էր հաճախորդի ներդրումների 100%-ը[11]։
Միացյալ Նահանգներում ավանդական կեղծ-բրոքերային դույլ խանութները ենթարկվել են աճող օրինական հարձակման 1900-ականների սկզբին և փաստացի վերացել են մինչև 1920-ականները[12]։ 1922 թվականին Համախմբված ֆոնդային բորսայում բազմաթիվ բրոքերների ձախողումից անմիջապես հետո Նյու Յորքի ասամբլեան ընդունել է Մարտինի օրենքը, որն ըստ էության արգելում էր դույլ խանութները[13]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Gatewood v. North Carolina, 27 S.Ct 167, 168 (1906).
- ↑ «Peter J. M'Coy, 70, Former U.S. Aide». The New York Times. 1958 թ․ հուլիսի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 10-ին.
- ↑ John Hill, Gold Bricks of Speculation 39 (Chicago Lincoln Book Concern, 1904).
- ↑ Ann Fabian (1999) Card Sharps and Bucket Shops, New York: Routledge, p.189.
- ↑ For example, see California's definition Արխիվացված 2009-02-08 Wayback Machine, Washington State's definition Արխիվացված 2011-05-22 Wayback Machine, Pennsylvania's definition Արխիվացված 2008-06-07 Wayback Machine, or Mississippi's definition Արխիվացված Սեպտեմբեր 27, 2007 Wayback Machine.
- ↑ "Bucket Shop Secrets" Արխիվացված 2018-06-16 Wayback Machine, The New York Times, July 9, 1922.
- ↑ United States Court of Appeals, Fourth Circuit. (2002 թ․ հունվարի 22). «00-1488: Commodity Trading Futures Commission v. Esfand Baragosh». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 30-ին. «'Bucketing' is commonly done by a so-called 'bucket shop': a business that allows customers to speculate on movements in commodity prices by entering into contracts with the shop rather than by finding a trading partner on the floor of an exchange.»
- ↑ David Hochfelder | "Where the Common People Could Speculate": The Ticker, Bucket Shops, and the Origins of Popular Participation in Financial Markets, 1880–1920 | The Journal of American History, 93.2 | The History Cooperative Արխիվացված Օգոստոս 1, 2012 archive.today
- ↑ «The Statist». 1889 թ․ ապրիլի 3 – via Google Books.
- ↑ Edwin Lefèvre (1923). Reminiscences of a Stock Operator.
- ↑ Edwin Lefèvre(1923) Reminiscences of a Stock Operator, reprinted 1968, New York: Simon & Schuster. (the book is regarded as a roman à clef of the life of actual stock operator Jesse Livermore).
- ↑ YALE M. BRAUNSTEIN, "The Role of Information Failures in the Financial Meltdown" Արխիվացված Դեկտեմբեր 22, 2009 Wayback Machine SCHOOL OF INFORMATION, UC BERKELEY, SUMMER 2009
- ↑ Sobel, Robert (2000). AMEX: A History of the American Stock Exchange. Beard Books. էջ 30. ISBN 9781893122482.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Chisholm, Hugh, ed. (1911). . Encyclopædia Britannica (անգլերեն) (11th ed.). Cambridge University Press.