Ժլատ ասպետը

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ժլատ ասպետը
ռուս.՝ Скупой рыцарь
Տեսակգրական ստեղծագործություն
Ժանրպիես
Ձևպիես
ՀեղինակԱլեքսանդր Պուշկին
Բնագիր լեզուռուսերեն
Գրվել է1830
Հրատարակվել է1836

Ժլատ ասպետը (ռուս.՝ Скупой рыцарь), Ալեքսանդր Պուշկինի «փոքր ողբերգություններից» մեկը, որը գրվել է 1830 թվականին՝ Բոլդինյան աշնանը։

Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երիտասարդ ասպետ Ալբերը դժգոհում է իր ծառա Իվանին փողի պակասի համար, հոր՝ ծեր բարոնի ժլատության և վաշխառու հրեա Սոլոմոնից, որը հրաժարվում էր պարտքով գումար տալ նրան։ Ալբերի հետ զրույցում հրեան ակնարկում է, որ երկար սպասված ժառանգությունը կարելի է ավելի շուտ ստանալ, թունավորելով ժլատ հորը։ Զայրույթից ասպետը Սոլոմոնին վռնդում է։

Մինչ ծեր բարոնը նկուղում հալումաշ էր լինում իր գանձերի համար, չկռահելով անգամ, որ ժառանգը մի օր քամուն կտա իր կողմից այդքան դժվարությամբ կուտակված հարստությունը։ Հիշում է թագավորի մասին լեգենդը, որն իր զինվորներից յուրաքանչյուրին խնդրել է մի բուռ հող լցնել իր առաջ և ստացվել է հսկայական բլուր։ Այդպես էլ նա բուռ-բուռ հավաքել է իր հարստությունը, որը նրան աշխարհի տերը կդարձնի։ Հիշում է յուրաքանչյուր ոսկեդրամի պատմությունը, վառում է մոմերը և հիանում է այդ տեսարանով։

Ալբերը տեղի դուքսին բողոքում է հորից։ Դուքսը խոստանում է համոզել բարոնին։ Թաքնվելով հարևան սենյակում, նա գաղտնալսում է հոր զրույցը դուքսի հետ։ Դուքսը հարցնում է, թե ինչու բարոնի որդին չի գալիս պալատ։ Ծերուկն ասում է, որ դրա միակ մեղավորը որդու ծանր բնավորությունն է։ Դուքսը խնդրում է, որ բարոնը պատշաճ գումարով ապահովի որդուն։ Այդ ժամանակ բարոնը սկսում է մեղադրել որդուն, ասելով, որ նա ցանկանում է սպանել և կողոպտել իրեն։ Ալբերը ներխուժում է սենյակ։

Հայրը որդուն ձեռնոց է նետում, նա պատրաստակամորեն ընդունում է մարտահրավերը։ Դուքսը հուզված վերցնում է Ալբերից ձեռնոցը և հեռացնում նրան իր պալատից, որից հետո կշտամբանքով դիմում է բարոնին։ Այդ պահին բարոնը սրտի կաթված է ստանում և մահանում է, դուքսին ճանապարհելով հետևյալ բառերով՝ «Տեր Աստված, սարսափելի դար, սարսափելի սրտեր»։

Մեռնող ծերունու վերջին խոսքերը նաև ուղղված էին ընչաքաղցությանը․ «Որտեղ են բանալիները, բանալիները, իմ բանալիները․․․»[1]:

Կերպարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Բարոն Ֆիլիպ
  • Ալբեր, բարոն Ֆիլիպի որդին
  • Իվան, ծառա
  • Հրեա Սոլոմոն, վաշխառու
  • Դուքս

Ստեղծում և հրապարակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոնստանտին Ստանիսլավսկին Ժլատ ասպետի դերում (1888 թվական)

Պիեսի գաղափարը (հնարավոր է բանաստեղծի հոր հետ ունեցած ծանրակշիռ հարաբերություններից) եղել է Պուշկինի գլխում 1826 թվականի հունվարին (այդ ժամանակի ձեռագրով`«Հրեան և որդին, Դուքսը»)[2]։

Բոլդինյան ձեռագիրը ունի «1830 թվականի հոկտեմբերի 23» ամսաթիվը, որին վերագրված է Դերժավինից հետևյալ նախաբանը՝ «Դադարիր և դու ապրել մառաններում, Որպես խլուրդ կիրճերում ստորգետնյա»։

Պուշկինը որոշեց հրատարակել «Ժլատ ասպետը» միայն 1836 թվականին, Ռ.-ի կողմից ստորագրված «Սովրեմեննիկ» առաջին գրքում (ֆրանսիական Պուշկին ազգանունը)։ Պիեսի անհամապատասխանության մեղադրանքներից խուսափելու նպատակով, հրատարակությունը ներկայացված էր որպես գրական հեգնանք, հետևյալ  ենթավերնագրով. «Տեսարան Չեստանովյան ողբերգական կատակերգությունից․ The Knight Knight»: Իրականում՝ Չենստոնա (կամ Շենստոնա) այս վերնագրի հետ կապ չկա[2]։ Դերժավինի նախաբանը դարձավ անհարկի և հեռացվեց։

Ժլատ ասպետը նշանակվել է Ալեքսանդրյան թատրոնում բեմականացումներ հեղինակի մահվանից երեք օր անց, սակայն վերջապես փոխարինվեց վուդվիլով (գուցե իշխանությունների ճնշման ներքո, որը վախենում էր արժանանալ հանրային հակակրանքի)[3]։

Սյուժեի ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինքնակենսագրական տարբերակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1855 թվականին Պուշկինի առաջին կենսագիր Պավել Անենկովը «Ժլատ ասպետ»-ի միստիֆիկացիոն ենթավերնագիրը բացատրում է հետևյալ կերպ. «պատճառը, որը ստիպում էր Պուշկինին հեռացնել իրենից առաջին մասի գաղափարը, պետք է փնտրել, ինչպես մենք լսել ենք, փոփոխությունների և անհիմն մտքերի վախի մեջ»[4]։ Այնուամենայնիվ, «փոփոխություններ» եղան։ Մի շարք փաստեր ցույց են տալիս, որ բանաստեղծը ֆինանսական խնդիրներ ուներ հոր հետ։ Նույն Անենկովը հայտնում է, որ Լիցեյը ավարտելուց հետո 17-ամյա Ալեքսանդր Պուշկինը, հոր ժլատության պատճառով, չկարողացավ հայտնվել Լեյբ-գվարդիայի հուսարական գնդում։

«Սերգեյ Լվովիչը պատճառաբանում էր, որ ունեցվածքը չէր բավականացնում և համաձայնում է միայն որդուն ընդունել հետևակային գվարդիական զորագնդերից մեկում»[5]։ Ավելի ուշ, հարավային աքսորի ժամանակաշրջանում, բանաստեղծը ոչ մի նյութական աջակցություն չէր ստանում տանից (նույնիսկ առաջին ամիսներին, երբ բյուրոկրատական ձգձգումների պատճառով ստիպված էր ապրել խղճուկ աշխատավարձով[6])։ Ժամանակի ընթացքում աշխատավարձը սկսեցին վճարել, բայց դա բավարար չէր, որի մասին տեղեկանում ենք Ալեքսանդր Պուշկինի եղբոր՝ Լևի նամակից (Օդեսա, 1823 թվականի օգողստոսի 25)։ «Բացատրիր իմ հորը, որ ես առանց առանց նրա փողերի ապրել չեմ կարող <...> ինձ համար ցավալի է տեսնել հորս անտարբերությունը ուղղված իմ վիճակին»[7]։ Աղքատության մեջ բանաստեղծը ապրել է և ավելի ուշ՝ Միխայլովսկում։ Եղբորը ուղղված նամակից (1825 թվականի հուլիսի 28-ին)։ «ինձ գումար է պետք կամ կախվել»[8]։

Գրական ակնարկների տարբերակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս տարբերակի կողմնակիցները «Ժլատ ասպետի» սյուժեում տեսնում են եվրոպական գրողներին ընդօրինակումը, որոնք մշակել են ժլատության թեման[9]։

«Ժլատի կերպարը ծագել է հռոմեացի դրամատուրգ Տիտոս Մակկիոս Պլավտուսի (III-II դար․ մ․ թ․ա․) «Խնայատուփ» կատակերգության հերոսից։ Երկու տարր, որոնք նշված են այդ կատակերգությունում՝ ժլատի մենախոսությունը՝ ուղղված գանձերին, և նրա հակամարտությունը սեփական ժառանգի հետ կանոնական դարձան ժլատի մասին ստեղծագործություններում։ Նրանք կան նաև Մալյերի «Ժլատը» կատակերգությունում, որի վրա մեծապես ուղղված է պուշկինյան դրաման»[10]։

Պատմական տարբերակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սովետական գրականության քննադատ Գ. Ա. Գուկովսկին (1902-1950) առաջարկել է այն վարկածը, որ Պուշկինը Ժլատ ասպետի մեջ օգտագործել է Պրոսպեր դե Բարանտի «Բուրգունդյան տան տերերի պատմությունը» բազմահատոր աշխատանքի նյութը[11]։ Պուշկինի մասին Գուկովսկու նախատիպը Ֆիլիպ Դոբրովը համարում էր Բուրգունդիայի 1419-1467 թվականների հերոսը[12]։

Գուկովսկու տարբերակը գրականության մեջ չի տարածում չի գտել։ Ժլատ ասպետի հրատարակությունների բոլոր մեկնաբանությունները առանց բացառության, որոնք լույս են տեսել մինչև 2017 թվականը նրա գոյության մասին պարզապես լռում են։ Գուկովսկու կողմնակիցների հրապարակումները շատ քիչ են, և նրա հակառակորդների ճամբարում ամենահեղինակավոր գրականագետ Յուրի Լոտմանն է (1922-1993 թվականներ)[13][14]։

Էկրանավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • «Ժլատ ասպետը»՝ Սերգեյ Ռախմանինովի օպերան, 1904 թվական։
  • «Փոքր ողբերգություններ»՝ 1979 թվականի խորհրդային ֆիլմ

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Альтман И. Пушкин и драма // Литературный критик. 1937. №4.
  • Аникин А. В. Из реально-исторического комментария к «Скупому рыцарю» // Временник Пушкинской комиссии. – Выпуск 23. – Л.: Наука, 1989. – С. 111-115.
  • Аникин А. В. Муза и мамона. Социально-экономические мотивы у Пушкина. – М.: Мысль,1989. – С. 122.
  • Арденс Н. Н. Драматургия и театр А. С. Пушкина. – М., 1939.
  • Бегичева В. Скупой рыцарь выбалтывает свою тайну // Чудеса и приключения, 2003, № 04.
  • Беляк Н.В., Виролайнен М.Н. «Маленькие трагедии» как культурный эпос новоевропейской истории (судьба личности — судьба культуры) // Пушкин: Исследования и материалы / АН СССР. Ин-т рус. лит. (Пушкин. Дом). — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1991. — Т. 14. — С. 73-96.
  • Благой Д. Д. «Маленькие трагедии» («Скупой рыцарь» и «Моцарт и Сальери») // Литературный критик. 1937. № 2. – С. 56-89.
  • Благой Д. Д. Творческий путь Пушкина (1826-1830). — М.: Советский писатель, 1967. — С. 572, 582-594.
  • Бонди С.М. [Скупой рыцарь: Комментарий] // Пушкин А. С. Собрание сочинений в 10 томах.– Том 4. Евгений Онегин, Драматические произведения. – М.: ГИХЛ, 1960. – С. 572-575.
  • Ветловская В. Е. К проблеме истолкования «Скупого рыцаря» в цикле «маленьких трагедий» // Русская литература. 1993. № 3. С. 17-29.
  • Виролайнен М.Н. [Скупой рыцарь: Комментарий] // Пушкин А.С. Драматургия. Проза / Составление и комментарий М.Н. Виролайнен. – М.: Слово, 1999.
  • Горовенко А.В. «Скупой рыцарь» глазами историка-медиевиста // Valla, 2017, № 1. – С. 33-51.
  • Городецкий Б. Пушкин и драма // Пушкин и искусство. М.; Л., 1937.
  • Городецкий Б. П. Драматургия Пушкина. М.; Л., 1953
  • Гуковский Г. А. Пушкин и проблемы реалистического стиля. М., 1957. – С. 299-300.
  • Дарский Д. Маленькие трагедии Пушкина. – М., 1915.
  • Долинин А. А. О подзаголовке «Скупого рыцаря» // Долинин А. А. Пушкин и Англия: Цикл статей. М., 2007.– С. 95-102.
  • Кирпичников А. И. К «Скупому рыцарю» // Русская Старина. Том XCVII. 1899. Выпуски 1-3. http://www.runivers.ru/upload/iblock/e7d/97.pdf
  • Лотман Ю. М. Пушкин. – СПб., 1995. – С. 308; 360-361.
  • Мануйлов В. Л. К вопросу о возникновении замысла «Скупого рыцаря» Пушкина // Сравнительное изучение литератур. Сб. статей к 80-летию акад. М.П. Алексеева. – Л., 1976. – С. 260-262.
  • Мурьянов М. Ф. К реальному комментарию «Скупого рыцаря» // Временник Пушкинской комиссии. 1969. – Л., 1971. – С. 101-103.
  • Рассадин С. Драматург Пушкин. – М., 1977.
  • Рецептер В. «Я жду его» (Скрытый сюжет «Скупого рыцаря») // Звезда 2001, № 2. – С. 165-178.
  • Таборисская Е. М. «Маленькие трагедии» Пушкина как цикл (некоторые аспекты поэтики) // Пушкинский сборник. Л., 1977.
  • Томашевский Б. В. [Скупой рыцарь: Комментарий] // Пушкин А.С. Сочинения / Редакция, биографический очерк и примечания Б.В. Томашевского, вступительная статья В. Десницкого. – Л.: Художественная литература, 1935.
  • Томашевский Б. В. [Скупой рыцарь: Комментарий] // Пушкин А.С. Сочинения. – Издание 2-е, исправленное и дополненное / Редакция, биографический очерк и примечания Б.В. Томашевского, вступительная статья В. Десницкого. – Л.: Художественная литература, 1938.
  • Томашевский Б. В. «Маленькие трагедии» Пушкина и Мольер // Пушкин: Временник Пушкинской комиссии / АН СССР. Ин-т литературы. — М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1936. — [Вып.] 1. — С. 115-133.
  • Томашевский Б. В. Пушкин и Франция. – Л., 1960.
  • Устюжанин Д. Л. Маленькие трагедии А. С. Пушкина. – М.: Художественная литература, 1974.
  • Ходасевич В. Ф. Собрание сочинений: в 4-х томах. – Т. 3: Проза. Державин. О Пушкине. – М.: Согласие, 1997. – С. 463-468.
  • Чебышев А. А. Заметка о «Скупом рыцаре» Пушкина // Памяти Леонида Николаевича Майкова. – СПб., 1902.
  • Якубович Д. П. [Скупой рыцарь: Комментарий] // Пушкин А.С. Полное собрание сочинений. [Пробный том] / Гл. ред.: М. Горький, В. П. Волгин, Ю. Г. Оксман, Б. В. Томашевский, М. А. Цявловский. — Т. 7. Драматические произведения / Ред. Д. П. Якубович. – Л.: Изд. АН СССР, 1935. – С. 506-522.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Скупой рыцарь 1830 Краткое содержание трагедии
  2. ↑ 2,0 2,1 Томашевский Б. В. Примечания // Пушкин А.С. Полное собрание сочинений: В 10 т. – Том 5: «Евгений Онегин». Драматические произведения. – М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1950. — С. 599.
  3. ↑ А.С. Пушкин. Сочинения. Том 2 (под ред. Д. Д. Благого). Гос. изд-во худож. лит-ры, 1958. Стр. 492.
  4. ↑ Анненков П.В. Материалы для биографии А. С. Пушкина. – М.: Современник, 1984. - С. 265.
  5. ↑ Анненков П.В. Материалы для биографии А. С. Пушкина. – М.: Современник, 1984. - С. 64
  6. ↑ Из письма генерала Инзова графу Каподистрия (28 апреля 1821 года, из Кишинёва, в ответ на запрос о поведении коллежского секретаря Пушкина): «В бытность его в столице, он пользовался от казны 700 рублями на год; но теперь, не получая сего содержания, и не имея пособий от родителя, при всем возможном от меня вспомоществовании терпит, однако-ж, иногда некоторый недостаток в приличном одеянии. По сему уважению я долгом считаю покорнейше просить распоряжения вашего, милостивый государь, к назначению ему отпуска здесь того жалованья, какое он получал в С.-Петербурге» (Русская Старина. Т. LIII. Выпуски 1-3. – СПб., 1887. - С. 244).
  7. ↑ Пушкин А. С. Полное собрание сочинений: В 16 т. — М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1937-1959. — Т. 13. Переписка, 1815—1827. — 1937. - С. 67
  8. ↑ Пушкин А. С. Полное собрание сочинений: В 16 т. — М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1937-1959. — Т. 13. Переписка, 1815—1827. — 1937. - С. 194
  9. ↑ Галахов А. Д. О подражательности наших первоклассных поэтов // Русская Старина. Том LVII. Выпуски 1-3. – СПб., 1888. – С. 26-27. Якубович Д.П. [Скупой рыцарь: Комментарий] // Пушкин А.С. Полное собрание сочинений. / Гл. ред.: М. Горький, В. П. Волгин, Ю. Г. Оксман, Б. В. Томашевский, М. А. Цявловский. — Т. 7. Драматические произведения / Ред. Д. П. Якубович. – Л.: Изд. АН СССР, 1935. – С. 506-522. Томашевский Б. В. «Маленькие трагедии» Пушкина и Мольер // Пушкин: Временник Пушкинской комиссии / АН СССР. Ин-т литературы. — М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1936. — [Вып.] 1. — С. 126. Томашевский Б.В. Пушкин и Франция. – Л.: , 1960. - С. 277-279. Виролайнен М.Н. [Скупой рыцарь: Комментарий] // Пушкин А.С. Драматургия. Проза / Составление и комментарий М.Н. Виролайнен. – М.: Слово, 1999.
  10. ↑ Виролайнен М.Н. [Скупой рыцарь: Комментарий] // Пушкин А.С. Драматургия. Проза / Составление и комментарий М.Н. Виролайнен. – М.: Слово, 1999. – С. 645
  11. ↑ Barante, P. de. Histoire des ducs de Bourgogne de la maison de Valois, 1364-1477. – T. I-XIII. – Paris, 1824-1826.
  12. ↑ Гуковский Г. А. Пушкин и проблемы реалистического стиля. – М.: Гослитиздат, 1957. - С. 314-315.
  13. ↑ Мурьянов М. Ф. К реальному комментарию «Скупого рыцаря» // Временник Пушкинской комиссии. 1969. – Л., 1971. – С. 101-103. Аникин А. В. Из реально-исторического комментария к «Скупому рыцарю» // Временник Пушкинской комиссии. – Выпуск 23. – Л.: Наука, 1989. – С. 111-115. Аникин А.В. Муза и мамона. Социально-экономические мотивы у Пушкина. – М.: Мысль,1989. – С. 122.
  14. ↑ Лотман Ю.М. Пушкин. – СПб., 1995. - С. 361.
GND: 4727596-0 · VIAF: 199740482 · WorldCat VIAF: 199740482
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ժլատ_ասպետը&oldid=9177080» էջից