Իրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Իրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարություն
Изображение логотипа
Տեսակգործադիր իշխանություն
Երկիր Իրան
Կայքdolat.ir

Իրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարություն (պարս.՝ نظام جمهوری اسلامی ایران ), որը հայտնի է պարզապես Նեզամ անունով (պարս.՝ نظام)[1][1], Իրանում իշխող պետություն և ներկայիս քաղաքական համակարգտ, որը իշխանության է անցել Իրանական հեղափոխությունից և 1979 թվականին Փահլավիի դինաստիայի անկումից հետո[2]։

Նրա սահմանադրությունը, որն ընդունվել է օրենքի հետադարձ ուժ հանրաքվեով[3], օօգտագործում է իշխանությունների տարանջատման մոդելը գործադիր, օրենսդիր և դատական համակարգերի հետ[4], մինչդեռ Գերագույն առաջնորդը երկրի պետության ղեկավարն է և զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարը[5]։

Ներկայումս այն երեք կառավարություններից մեկն է, որն օգտագործում է Իսլամական Հանրապետություն անվանումը[6][7]։

Ստեղծում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի կառավարության համատեղ եռակողմ հանդիպում, 1987 թվականի հունիսի 2: Խորհրդարանի նախագահ Հաշեմի Ռաֆսանջանին (ձախ), նախագահ Ալի Խամենեին (միջին) և Գերագույն դատարանի ղեկավար Մուսավի Արդեբիլին (աջից):

Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը ստեղծվել է Իսլամական հեղափոխությունից անմիջապես հետո։ Շահ Մոհամմադ Ռեզա Փահլավին տապալելու նպատակով առաջին խոշոր ցույցերը սկսվել են 1978 թվականի հունվարին[8], 1979 թվականի դեկտեմբերին հաստատվել է իսլամի վրա հիմնված նոր Սահմանադրությունը, որը վերջ է դրել միապետությանը։ Շահը հեռացել է Իրանից[9] 1979 թվականի հունվարին այն բանից հետո, երբ նրա և նրա ռեժիմի դեմ խոշոր գործադուլներն ու ցույցերը կաթվածահար արեցին երկիրը։ Այաթոլլահ Խոմեյնին վերադարձել է նույն տարվա փետրվարին երկար աքսորից հետո, որին Թեհրանի մայրաքաղաքում դիմավորեցին մի քանի միլիոն իրանցիներ[10]։ Փահլավիների դինաստիայի վերջնական փլուզումը տեղի է ունեցել փետրվարի 11-ին անմիջապես հետո, երբ Իրանի զինված ուժերը հայտարարեցին իրենց պաշտոնապես «չեզոք» այն բանից հետո, երբ պարտիզանները և ապստամբ զորքերը հաղթահարեցին շահին հավատարիմ ուժերին ամբողջ երկրում փողոցային մարտերում։

Իսլամական հեղափոխության հաղթանակից հետո 1979 թվականի մարտի 30-ին և 31-ին Իրանի ժամանակավոր կառավարությունը (1358, Ֆարվարդինի 10 և 11) հանրաքվե է որտեղ մարդկանց առաջարկվել է քվեարկել կամ կողմ, կամ դեմ Իսլամական Հանրապետությանը[11]։ Հանրաքվեի արդյունքները շուտով հրապարակվեցին Այաթոլլահ Խոմեյնիի կողմից 1979 թվականի ապրիլի 2-ին, Իրանի քաղաքացիների 98,2 տոկոսը քվեարկել է Իսլամական Հանրապետության օգտին[12][13]։

Սահմանադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1979 թվականի դեկտեմբերի 2-3-ին Իրանի Իսլամական Հանրապետության Սահմանադրությունը վավերացվել է համաժողովրդական հանրաքվեով։ Այս հանրաքվեում իրանցի ընտրողների 99,5 ներկաները հաստատել են սահմանադրությունը[14][15]։ Տասը տարի անց՝ 1989 թվականի ամռանը, իրանցի ընտրողները մեկ այլ հանրաքվեով հաստատել են 1979 թվականի Սահմանադրության մի շարք փոփոխություններ[16][17] Սահմանադրությունն անվանվել է «թեոկրատական և դեմոկրատական տարրերի» «հիբրիդ»։ Մինչ 1-ին և 2-րդ հոդվածները ինքնիշխանությունը դնում են Աստծո վրա, 6-րդ հոդվածը "նախատեսում է նախագահի և Մեջլիսի կամ խորհրդարանի համաժողովրդական ընտրությունների անցկացում[18]։ Այնուամենայնիվ, բոլոր ժողովրդավարական ընթացակարգերը և իրավունքները ենթակա են Պահապան խորհրդին և Գերագույն առաջնորդին, որոնց լիազորությունները շարադրված են ութերորդ գլխում (հոդվածներ 107–112)[18][19]:

Սկզբունքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարությունը պաշտոնապես աստվածապետական հանրապետություն է[16]։ Սահմանադրության 2-րդ հոդվածը բացատրում է Իրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարության սկզբունքները

Հոդված 2

Իսլամական պետություն 

   1. Մեկ Աստված (Ինչպես ասվում է "Չկա աստված, բացի Ալլահից" արտահայտության մեջ), նրա բացառիկ ինքնիշխանությունը և օրենքներ ընդունելու իրավունքը, ինչպես նաև նրա հրամաններին հնազանդվելու անհրաժեշտությունը;
   2.Աստվածային հայտնությունը և դրա հիմնարար դերը օրենքների հաստատման գործում,
   3.Վերադարձ դեպի Աստված հանդերձյալ կյանքում և այդ հավատքի կառուցողական դերը մարդու դեպի Աստված բարձրանալու գործընթացում,
   4.Աստծո արդարությունը արարչագործության և օրենսդրության մեջ,
   5.Մշտական առաջնորդություն (Իմամ), ինչպես նաև նրա հիմնարար դերը Իսլամական հեղափոխության շարունակական գործընթացի ապահովման գործում;
   6.Մարդու վսեմ արժանապատվությունն ու արժեքը, նրա ազատությունը՝ զուգորդված Աստծո առջև ունեցած պատասխանատվության հետ, որի դեպքում հավասարությունը, արդարությունը, քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական և մշակութային անկախությունն ու ազգային համերաշխությունն ապահովվում են։
       1. Ղուրանի և Մազմունի Սուննայի հիման վրա իրականացվող անհրաժեշտ որակավորում ունեցող շարունակական "իջթիհադ ֆակիհով", թող խաղաղություն լինի նրանց հետ;
       2. Գիտությունն ու արվեստը և մարդկային փորձի առավել առաջադեմ նվաճումները, ինչպես նաև դրանց հետագա զարգացմանն ուղղված ջանքերը;
       3.Ճնշման բոլոր ձևերի ժխտում, ինչպես դրանց պատճառելը, այնպես էլ ենթարկվելը, ինչպես նաև գերիշխանությունը, ինչպես դրա պարտադրումը, այնպես էլ ընդունումը[20]։

Քաղաքական կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի Իսլամական Հանրապետության քաղաքական համակարգը

Ղեկավարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի գերագույն առաջնորդ Ալի Խամենեին:

Իրանի Իսլամական Հանրապետության Գերագույն առաջնորդը, որը պաշտոնապես կոչվում է Իրանում Գերագույն առաջնորդության մարմին, պաշտոն է, որը սահմանված է Իրանի Իսլամական Հանրապետության Սահմանադրության 5-րդ հոդվածով` Իսլամ իրավաբանի խնամակալության հայեցակարգին համապատասխան։ Սա ցմահ պաշտոն է[21]։ Սահմանադրության 110-րդ հոդվածի համաձայն՝ Գերագույն առաջնորդը սահմանում է Իսլամական Հանրապետության ընդհանուր քաղաքականությունը։ 109-րդ հոդվածը վերաբերում է առաջնորդի որակավորմանը, իսկ 110-րդ հոդվածը նշում է Գերագույն առաջնորդի գործառույթներն ու պարտականությունները։ Սույն հոդվածի համաձայն՝ նա զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարն է։ Նաև, 57-րդ հոդվածի համաձայն, օրենսդիրը, գործադիրը և դատական համակարգը գործում են Գերագույն առաջնորդի հսկողության ներքո։ Իսլամական Հանրապետությունն ունեցել է երկու գերագույն առաջնորդ՝ այաթոլլա Ռուհոլլա Խոմեյնին, ով պաշտոնավարել է Իրանի հեղափոխությունից 1979 թվականից մինչև իր մահը՝ 1989 թվականին, և Այաթոլլա Ալի Խամենեին, ով զբաղեցնում էր այդ պաշտոնը Խոմեյնիի մահից հետո։

Փորձագետների ժողով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փորձագետների ժողովը կամ Ղեկավարության Փորձագետների ժողովը ութսունութ (88) մոջթահիդներից բաղկացած խորհրդակցական մարմին է։ Անդամներն ընտրվում են ուղղակի հանրային քվեարկությամբ ութ տարի ժամկետով[22]։

Համաձայն 107-րդ, 109-րդ և 111-րդ հոդվածների՝ այս ժողովի պարտականությունները ներառում են Իրանի գերագույն առաջնորդի ընտրությունն ու պաշտոնանկությունը[23]։

Վերջին քվեարկությունը տեղի է ունեցել 2016 թվականի փետրվարի 26-ին[22]։ Նոր համագումարը բացվել է 2016 թվականի մայիսի 24-ին և ընտրել է Ահմադ Ջաննաթին որպես Հինգերորդ վեհաժողովի նախագահ[24]։

Օրենսդիր մարմիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի Իսլամական Հանրապետության օրենսդիր մարմինը բաղկացած է երկու մասից՝ Իսլամական Խորհրդատվական Ժողով և Պահապան Խորհուրդ։ 62-99-րդ հոդվածները վերաբերում են Իրանի Իսլամական Հանրապետության օրենսդիր մարմնին։

Խորհրդակցական ժողով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի Իսլամական Հանրապետության Սահմանադրության 62-90-րդ հոդվածները վերաբերում են Իսլամական խորհրդակցական ժողովին։ 71-րդ հոդվածում նշվում է, որ Իսլամական Խորհրդատվական ժողովը կարող է օրենքներ սահմանել բոլոր հարցերի վերաբերյալ՝ Սահմանադրությամբ սահմանված իր իրավասության սահմաններում։ Համաձայն 62-րդ հոդվածի՝ Իսլամական խորհրդակցական ժողովը կազմված է ուղղակիորեն և գաղտնի քվեարկությամբ ընտրված ժողովրդի ներկայացուցիչներից։ Հոդված 64-ում նշվում է, որ Իսլամական խորհրդատվական վեհաժողովը պետք է ունենա երկու հարյուր յոթանասուն անդամ, որոնց թիվը, հաշվի առնելով մարդկային, քաղաքական, աշխարհագրական և նմանատիպ այլ գործոններ, կարող է ավելանալ ոչ ավելի, քան քսան տարեկան յուրաքանչյուր տասնամյա ժամանակահատվածում ՝ արևային տարեգրության 1368 թվականի ազգային հանրաքվեի անցկացման օրվանից։ Խորհրդարանը ներկայումս ունի 290 ներկայացուցիչ՝ 2000 թվականի փետրվարի 18-ի ընտրություններից հետո նախկին 272 մանդատից փոխված։ Վերջին ընտրությունները տեղի են ունեցել 2016 թվականի փետրվարի 26-ին, իսկ նոր խորհրդարանը բացվել է 2016 թվականի մայիսի 28-ին[25]։

Պահապան խորհուրդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պահապան խորհուրդը օրենսդիր մարմնի մի մասն է, որը շատ առումներով հանդես է գալիս որպես Խորհրդատվական ժողովի վերին պալատ։ Այս խորհուրդը վերանայում է Խորհրդատվական ժողովի օրենսդրությունը՝ ուսումնասիրելու դրա համապատասխանությունը իսլամի և Սահմանադրության հետ[26]։

91-99-րդ հոդվածները պահապան խորհրդի մասին են։ Համաձայն 91-րդ հոդվածի, այն ունի 12 անդամ, որոնց կեսը ֆակիհներ են, որոնք ընտրվում են Գերագույն առաջնորդի կողմից, իսկ մյուս վեց անդամները իրավաբաններ են, որոնք ընտրվում են Իսլամական Խորհրդատվական ժողովի կողմից Իրանի գլխավոր արդարադատության կողմից առաջադրված մահմեդական իրավաբանների շարքից։

Գործադիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախագահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի Իսլամական Հանրապետությունում նախագահը կառավարության երկրորդ դեմքն է և կառավարության ղեկավարը։ Նախագահն Իրանում ամենաբարձր անվանական ժողովրդական ընտրված պաշտոնյան է, թեև նախագահը պատասխանում է Իրանի գերագույն առաջնորդին, ով գործում է որպես երկրի ղեկավար։ Իրանի Իսլամական Հանրապետության Սահմանադրության 9-րդ գլուխը (133–142-րդ հոդվածները) սահմանում է նախագահի թեկնածուների որակավորումները և ընտրության ընթացակարգերը, ինչպես նաև նախագահի լիազորություններն ու պարտականությունները՝ որպես «գործադիրի գործառույթներ»։ Դրանք ներառում են օտարերկրյա պետությունների և միջազգային կազմակերպությունների հետ պայմանագրերի և այլ համաձայնագրերի կնքումը, պետական պլանավորման, բյուջեի և պետական զբաղվածության հարցերի կառավարումը և Խորհրդարանի հաստատման պայմանով նախարարների նշանակումը։

Համաձայն 114-րդ հոդվածի՝ Իրանի նախագահն ընտրվում է չորս տարի ժամկետով՝ ժողովրդի ուղղակի քվեարկությամբ և չի կարող պաշտոնավարել երկու անգամ անընդմեջ կամ ավելի քան 8 տարի։

Իրանի ներկայիս նախագահը Իբրահիմ Ռաիսին է, որը պաշտոնը ստանձնել է 2021 թվականի օգոստոսին՝ 2021 թվականի Իրանի նախագահական ընտրություններից հետո։ Նա հաջորդել է Հասան Ռոհանիին, ովրըպաշտոնավարել է 8 տարի՝ 2013-ից 2021 թվականներին[27]։

Դատական համակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի Իսլամական Հանրապետության դատական իշխանությունը անկախ իշխանություն է, անհատի և հասարակության իրավունքների պաշտպան, արդարադատության իրականացման համար պատասխանատու և վերապահված է հետևյալ պարտականություններին՝

  1. բողոքների, իրավունքների խախտումների և բողոքների վերաբերյալ հետաքննել և վճիռ կայացնել, դատավարությունների լուծում, վեճերի լուծում և օրենքով սահմանված կարգով բոլոր անհրաժեշտ որոշումների և միջոցների ընդունումը հսկողության հարցերով
  2. հանրային իրավունքների վերականգնում և արդարության ու օրինական ազատությունների խթանում
  3. վերահսկել օրենքների պատշաճ կիրարկում
  4. հանցագործությունների բացահայտում, հանցագործներին հետապնդել, պատժել։ Իսլամական քրեական օրենսգրքի տույժերի և դրույթների ընդունում
  5. ձեռնարկել համապատասխան միջոցներ՝ հանցագործությունների առաջացումը կանխելու և հանցագործներին բարեփոխելու համար։ (Սահմանադրության 156-րդ հոդված)

Նպատակահարմարության խորհուրդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նպատակահարմարության խորհուրդը վարչական ժողով է, որը նշանակվում է Գերագույն առաջնորդի կողմից[28] և ստեղծվել է 1988 թվականի փետրվարի 6-ին Իրանի Իսլամական Հանրապետության Սահմանադրության վերանայման հիման վրա[29] Համաձայն Սահմանադրության 112-րդ հոդվածի այն ի սկզբանե ստեղծվել է Խորհրդակցական ժողովի և Պահապան խորհրդի միջև տարաձայնությունները կամ հակամարտությունները լուծելու համար, սակայն «նրա իրական ուժն ավելի շատ Գերագույն առաջնորդի խորհրդատվական դերում է»։

Խորհրդի անդամներին ընտրում է Գերագույն առաջնորդը հինգ տարին մեկ անգամ[30]։

Սադիկ Ամոլի Լարիջանին այս խորհրդի նախագահն է։

Իրանի խորհուրդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաձայն 7-րդ հոդվածի՝ քաղաքային և գյուղական խորհուրդները երկրի որոշումներ կայացնող և վարչական մարմիններից են։ Իրանի սահմանադրության յոթերորդ գլուխը (հոդված 100–106) վերաբերում է այս տեղական խորհուրդներին։ Համաձայն 100-րդ հոդվածի՝ սոցիալական, տնտեսական, զարգացման, հանրային առողջապահական, մշակութային և կրթական ծրագրերն արագացնելու և հանրային բարեկեցությանն առնչվող այլ գործերը հեշտացնելու նպատակով՝ մարդկանց համագործակցությամբ՝ ըստ տեղական կարիքների, յուրաքանչյուր գյուղի վարչակազմը, բաժինը, քաղաքը, մունիցիպալիտետը և գավառը վերահսկվելու են խորհրդի կողմից, որը կոչվելու է գյուղ, բաժին, քաղաք, քաղաքապետարան կամ նահանգային խորհուրդ։ Այս խորհուրդներից յուրաքանչյուրի անդամները ընտրվում են տվյալ բնակավայրի բնակիչների կողմից։ Այս խորհուրդների ընտրողների և թեկնածուների իրավասության որակները, ինչպես նաև նրանց գործառույթներն ու լիազորությունները, ընտրության եղանակը, այդ խորհուրդների իրավասությունը, նրանց իրավասությունների հիերարխիան որոշվում են օրենքով՝ պահպանելու ազգային միասնությունը, տարածքային ամբողջականությունը, Իսլամական Հանրապետության համակարգը և կենտրոնական իշխանության ինքնիշխանությունը։

Իրանի Իսլամական Հանրապետության հեռարձակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի Իսլամական Հանրապետության հեռարձակումը ըստ Սահմանադրության միակ ռադիո և հեռուստատեսային ծառայությունն է Իրանու[31]։ Սահմանադրության 175-րդ հոդվածի համաձայն՝ Իրանի Իսլամական Հանրապետության հեռարձակման ղեկավարի նշանակումն ու ազատումը պատկանում է ղեկավարին։ Այս կազմակերպության գործունեությունը վերահսկում է խորհուրդը, որը բաղկացած է Նախագահից, դատական իշխանության ղեկավարից և Իսլամական խորհրդատվական ժողովից՝ յուրաքանչյուրը երկու ներկայացուցչից։

Զինված ուժեղ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի Իսլամական Հանրապետության զինված ուժերի գլխավոր շտաբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերագույն առաջնորդը նշանակում է Իրանի Իսլամական Հանրապետության զինված ուժերի գլխավոր շտաբը, որն Իրանի բարձրագույն ռազմական մարմինն է՝ նպատակ ունենալով իրականացնել քաղաքականություն, վերահսկել և համակարգել գործունեությունը Իրանի Իսլամական Հանրապետության զինված ուժերում[32]։ Գեներալ-մայոր Մոհամմադ Հոսեյն Բաղերին այս շտաբի ներկայիս ղեկավարն է[33][34]։

Իրանի Իսլամական Հանրապետության Բանակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի Իսլամական Հանրապետության բանակը «Իրանի սովորական զինուժն է»[35] և Իրանի Իսլամական Հանրապետության զինված ուժերի մի մասն է։ Բանակի խնդիրն է պաշտպանել իրանական պետության տարածքային ամբողջականությունը արտաքին և ներքին սպառնալիքներից և նախագծել իշխանություն[35]։ Սահմանադրության 143-րդ հոդվածի համաձայն՝ Իրանի Իսլամական Հանրապետության բանակը պատասխանատու է երկրի անկախության և տարածքային ամբողջականության, ինչպես նաև Իսլամական Հանրապետության կարգի պահպանման համար։ Բանակը ունի իր միացյալ շտաբը[36], որը համակարգում է իր չորս առանձին սպասարկման ճյուղերը՝ ցամաքային ուժեր, ռազմաօդային ուժեր, ռազմածովային ուժեր և հակաօդային պաշտպանության բազա[35]։ Բանակի ներկայիս ղեկավարը Աբդոլրահիմ Մուսավին է։

Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսը (Սեպահ) Իրանի զինված ուժերի մասնաճյուղն է, որը ստեղծվել է 1979 թվականի մայիսի 5-ին Իսլամական հեղափոխությունից հետո[37]։ Հոդված 150-ը Սեպահի մասին ասում է, որ Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսը, որը կազմակերպվել է հեղափոխության հաղթանակի առաջին օրերին, պետք է պահպանվի, որպեսզի այն կարողանա շարունակել իր դերը պաշտպանելու հեղափոխությունը և նրա ձեռքբերումները։ Հոսեյն Սալամին Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի ներկայիս հրամանատարն է[38]։

Իրանի Իսլամական Հանրապետության իրավապահ ուժեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի Իսլամական Հանրապետության իրավապահ ուժերը Իրանի համազգեստով ոստիկանական ուժերն են։ Այն ստեղծվել է 1992 թվականին՝ միավորելով Իրանի Շահրբանիի, ժանդարմերիայի և Կոմիտեն մեկ ուժի մեջ, այն ունի ավելի քան 60,000 ոստիկան, որը ծառայում է Ներքին գործերի նախարարությանը, ներառյալ սահմանապահ պարեկային անձնակազմը[39]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 «Glossary of Iranian Political Terms», Iranian Diplomacy, 2010 թ․ մարտի 21, Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 20-ին
  2. ↑ «تاریخچه انقلاب اسلامی ایران از ابتدا تاکنون» [The history of Islamic revolution]. dana.ir. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 5-ին.
  3. ↑ «همه پرسی قانون اساسی جمهوری اسلامی» [The Highest Legal Document: Referendum on the Constitution of the Islamic Republic]. imam-khomeini.ir. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 9-ին.
  4. ↑ «قوه مقننه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران». hawzah.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 9-ին.
  5. ↑ «جایگاه نیروهای مسلح در نظام جمهوری اسلامی ایران». hawzah.ne. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 9-ին.
  6. ↑ «The Gambia: President Adama Barrow pledges reforms». Al Jazeera. 2017 թ․ հունվարի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 19-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 9-ին.
  7. ↑ «کدام کشورها، نظام جمهوری اسلامی دارند؟». Shabestan News Agency. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 9-ին.
  8. ↑ «The Iranian Revolution». Macrohistory : World History. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  9. ↑ Kabalan, Marwan J. (2020). «Iran-Iraq-Syria». In Mansour, Imad; Thompson, William R. (eds.). Shocks and Rivalries in the Middle East and North Africa. Georgetown University Press. էջ 113. «After more than a year of civil strife and street protests, Shah Mohammad Reza Pahlavi left Iran for exile in January 1979.»
  10. ↑ Ruhollah Khomeini Արխիվացված 2007-10-08 Wayback Machine, Encyclopædia Britannica.
  11. ↑ Parvin Paidar (1997). Women and the Political Process in Twentieth-Century Iran. Cambridge University Press. էջ 226. ISBN 978-0-521-59572-8.
  12. ↑ Thierry Coville (1994). L'économie de l'Iran islamique: entre l'Etat et le marché. Institut français de recherche en Iran. էջ 46. ISBN 978-2-909961-08-8.
  13. ↑ Ibrahim Moussawi (2012 թ․ հունվարի 16). Shi'ism and the Democratisation Process in Iran: With a focus on Wilayat al-Faqih. էջեր Chapter Six. ISBN 978-0-86356-831-2.
  14. ↑ Dilip Hiro (2013 թ․ սեպտեմբերի 5). Iran under the Ayatollahs (Routledge Revivals). Routledge. ISBN 978-1-135-04380-3.
  15. ↑ Mahmood T. Davari (2004 թ․ հոկտեմբերի 1). The Political Thought of Ayatollah Murtaza Mutahhari: An Iranian Theoretician of the Islamic State. Routledge. էջ 138. ISBN 978-1-134-29488-6.
  16. ↑ 16,0 16,1 Vijeya Rajendra; Gisela T. Kaplan; Rudi Rajendra (2003). Iran. Marshall Cavendish. էջեր 29. ISBN 978-0-7614-1665-4. «Iranian constitutional referendum, 1989.»
  17. ↑ Roger Howard (2004 թ․ հունիս). Iran in Crisis?: The Future of the Revolutionary Regime and the US Response. Zed Books. էջ 120. ISBN 978-1-84277-475-5.
  18. ↑ 18,0 18,1 Francis Fukuyama (2009 թ․ հուլիսի 28). «Francis Fukuyama: Iranian constitution democratic at heart - WSJ». WSJ.
  19. ↑ «A Detailed Analysis of Iran's Constitution - World Policy Institute». worldpolicy.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 1-ին.
  20. ↑ M. Mahmood (2006). The Political System of the Islamic Republic of Iran. Gyan Publishing House. էջ 132. ISBN 978-81-7835-520-7.
  21. ↑ Bozorgmehr Sharafedin (2015 թ․ դեկտեմբերի 13). «Iran's possible next Supreme Leader being examined: Rafsanjani». REUTERS. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 2-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 «Iran election: Counting starts after high turnout». BBC News. 2016 թ․ փետրվարի 26. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 3-ին.
  23. ↑ «Assembly of Experts within Iran Political Structure». Ivan Sahar. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 3-ին.
  24. ↑ «Hard-line cleric becomes speaker of Assembly of Expert». SALON. 2016 թ․ մայիսի 24. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 3-ին.
  25. ↑ Large scale turn out at polls in IRI March Majlis Elections IRNA
  26. ↑ «Council of Guardians». Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 3-ին.
  27. ↑ «Hassan Rouhani takes over as Iran president». BBc News. 2013 թ․ օգոստոսի 3. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 3-ին.
  28. ↑ Expediency Council BBC News
  29. ↑ Foreign press and media department Արխիվացված 2007-08-21 Wayback Machine
  30. ↑ «Islamic Republic of Iran Expediency Discernment Council of the System». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 22-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 3-ին.
  31. ↑ «Structure of Iran's State-Run TV IRIB» (PDF). Open Source Center. 2009 թ․ դեկտեմբերի 16. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 4-ին.
  32. ↑ Forozan, Hesam (2015), The Military in Post-Revolutionary Iran: The Evolution and Roles of the Revolutionary Guards, Routledge, էջեր 51–53, ISBN 978-1-317-43074-2
  33. ↑ «The appointment of MG Bagheri as the chief of Staff of Armed Forces of the Islamic Republic of Iran». The database of Leadership Office. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 3-ին.
  34. ↑ «If ISIS attacks Baghdad, Iran will intervene militarily, says Iranian general». IranGeo. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 3-ին.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 Simon, Rita J.; Abdel-Moneim, Mohamed Alaa (2011), A Handbook of Military Conscription and Composition the World Over, Lexington Books, էջեր 152–153, ISBN 978-0-7391-6752-6
  36. ↑ Hossein Aryan (2011 թ․ նոյեմբերի 15), The Artesh: Iran's Marginalized and Under-Armed Conventional Military, Middle East Institute, Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 3-ին
  37. ↑ IISS Military Balance 2006, Routledge for the IISS, London, 2006, p. 187
  38. ↑ «Iran changes Revolution Guards commander: TV». Reuters. 2007 թ․ սեպտեմբերի 1. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 4-ին.
  39. ↑ «Archived copy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆոտո, վիդեո և աուդիո
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Իրանի_Իսլամական_Հանրապետության_կառավարություն&oldid=9974055» էջից