Մարդու իրավունքների պաշտպանության անկախ ընկերություն

Մարդու իրավունքների պաշտպանության անկախ ընկերություն;
Տեսակ	կազմակերպություն
Երկիր	Բուլղարիայի Ժողովրդական Հանրապետություն
Հիմնադրված	1988

Մարդու իրավունքների պաշտպանության անկախ ընկերություն (բուլղար․՝ Независимото дружество за защита правата на човека), 1980-ականների վերջին ստեղծված բուլղարական այլախոհական հակակոմունիստական կազմակերպություն։ ԲԺՀ-ում առաջին անկախ քաղաքական խմբավորում, որը հանդես էր գալիս բաց և հրապարակայնորեն։ Այն հիմնականում հանդես էր գալիս որպես մարդու իրավունքների պաշտպանության կազմակերպություն, բայց առաջ էր քաշում նաև ընդդիմության համապարփակ ծրագրեր։

Կազմակերպությունը կարևոր դեր է խաղացել 1989-1990 թվականների քաղաքական փոփոխությունների ընթացքում։

Կազմակերպություն և ծրագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ապագա ՄԻՊԱԿ-ի առաջին գործողությունը 1986 թվականի դեկտեմբերի 19-ին ԵԱՀԿ-ի Վիեննայի կոնֆերանսին ուղղված դիմումն էր։ Փաստաթուղթը, որը կոչ էր անում չավարտել աշխատանքները, քանի որ մարդու իրավունքները ոտնահարվում են «սոցիալիստական ճամբարի» երկրներում, հանձնվել էր Սոֆիայում ԱՄՆ դեսպանատանը։ Դիմումը ստորագրել էին հայտնի բուլղարացի այլախոհներ Իլյա Մինևը, Էդուարդ Գենովը, Գրիգոր Բոժիլովը, Սևոյից Ստեֆան Սավոյսկին, Բոժիդար Ստատևը, Մինկա Ստատևան։ Նրանք բոլորը, բացառությամբ Ստատևայի, շուտով ձերբակալվեցին, բայց երկար մնացին բանտում։ Մարդու իրավունքների պաշտպանության անկախ ընկերությունը ստեղծվել է 1988 թվականի հունվարի 16-ին՝ 70-ամյա ազգայնական այլախոհ Իլյա Մինևի նախաձեռնությամբ, նախկին լեգեոներ, ով 33 տարի անցկացրել է ԲԺՀ-ի բանտերում։ Նախաձեռնող խմբում էին նաև Ստեֆան Վիլովը, Էդուարդ Գենովը, Գրիգոր Բոժիլովը, Լյուբոմիր Սոբաջիևը, Իվան Յանկովը, Ցեկո Ցեկովը, Խրիստո Սվատովսկին, Եկատերինա Մարկովան, ԲՈՒԵ քահանա Բլագոյ Տոպուզլիևը։ Ընկերությունն իր նպատակը հռչակեց Բուլղարիայում մարդու իրավունքների պաշտպանությունը, Բուլղարիայի քաղաքացիների արժանապատվության վերականգնումը։ Առաջին հերթին խոսքը գնում էր քաղաքական հետապնդումների ենթարկված բանտարկյալներին և ազգային փոքրամասնություններին։ Ընկերության ծրագիրը սահմանում էր լայն խնդիրներ՝ քաղաքական ազատությունների հաստատում, ժողովրդավարություն և բազմակարծություն, տնտեսական բարեփոխումների իրականացում և ԽՍՀՄ-ից ազգային-պետական անկախության ձեռքբերում։ Փաստաթղթում հստակ հնչում էին քրիստոնեական համերաշխության դրդապատճառները։ Խոսքը Բուլղարիայի պետական հասարակարգում արմատական փոփոխության մասին էր։

Մենք համոզված ենք, որ Կոմունիստական կուսակցությունը և նրա պաշտոնական քաղաքական աջակիցները վաղուց դիակներ են դարձել։ Բուլղարիայի քաղաքացիները դրանց քարշ են տալիս պատմական իներցիայով։ Այժմ պայմանները հասունացել են մասնագիտական և քաղաքական պլյուրալիզմի անցնելու, ինքնաբուխ անվերահսկելի զարգացման հիման վրա ... Պլյուրալիզմը, որպես տարերային և անվերահսկելի գործընթաց, հեղեղում է երկիրը, այն ազատելով իրեն 44 տարվա ճնշվածությունից։

- Մարդու իրավունքների պաշտպանության անկախ կազմակերպության ծրագիր^[1]

Մինևի և նրա գործընկերների նախաձեռնությունը ակտիվացրեց բուլղարացի այլախոհների խմբերի գործունեությունը։

Դա մի հոծ զանգված էր և մի քանի շաբաթվա ընթացքում մենք ունեցանք հազարավոր համախոհներ, որոնցից շատերը ՝ թուրքեր էին։ Սկսվեցին միջազգային PEN ակումբի բողոքի ցույցերը և շարժումը համաշխարհային ճանաչում ստացավ։

- Ստեֆան Վիլկով^[2]

Անդրկուլիսյան պայքար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՄԻՊԱԿ-ի ժողովրդականացման գործում նշանակալի դեր խաղացին իշխանությունները և պետական անվտանգության մարմինները։ 1989 թվականի սկզբին Իլիա Մինևի և մի խումբ ակտիվիստների ձերբակալությունը ուղեկցվեց կուսակցական մամուլում քննադատական արշավով։ Դա կազմակերպությանը լայն ճանաչում բերեց։ Եղան առաջարկներ, որ քարոզարշավը դարձնել Թոդոր Ժիվկովին իշխանությունից հեռացնելու անվանակարգային ընդդիմության պլանի բաղկացուցիչ մասը։

Մինևի ժողովրդականության հետ մեկտեղ աճեց նաև նրա ստեղծած Մարդու իրավունքների պաշտպանության անկախ կազմակերպության ժողովրդականությունը^[3]... Ինչպես նշվում է Պետր Դոբրևի կողմից 2009 թվականի նոյեմբերի 20-ին svobodata.com կայքում հրապարակված «Հրաժարում կոմունիզմից» հոդվածում, «Մամուլը լիքն էր կազմակերպության դեմ ուղղված քարոզչական հոդվածներով։ Ընդդիմության մասին լռելու փոխարեն, ДС-ի այս քայլը ՄԻՊԱԿ-ին անսպասելիորեն հանրաճանաչ դարձրին»։
Լրագրողը, հավանաբար, կարծում է, որ ДС-ում (բուլղարական ՊԱԿ) ապուշներ են աշխատել, ովքեր չէին հասկացել թե ինչ ազդեցություն կարող են ունենալ «քարոզչական հոդվածները» «բացահայտումների» վրա։ Նրանք բոլորը հիանալի հասկացել էին, և նախապես հաշվարկել էին բնակչության արձագանքը^[4]։

1988 թվականի հոկտեմբերի 26-ին ԲԺՀ-ի ներքին գործերի նախարար գեներալ Ստոյանովը Վարչապետ Գեորգի Աթանասովին է հանձնել ՄԻՊԱԿ-ի և նրա կազմակերպիչների վերաբերյալ զեկուցագիր^[5]։ Իլյա Մինևը և նրա կողմնակիցները բնութագրվել էին որպես ռեժիմի համոզված և վտանգավոր հակառակորդներ։ Մինևի և նրա խմբի մեկուսացումը թույլ տվեցին փոխել ՄԻՊԱԿ-ի գործունեության բնույթը։ Կազմակերպության ղեկավարության մեջ հայտնվեցին անհատներ, ովքեր այս կամ այն աստիճանով, վերահսկվում էին պետական անվտանգության մարմինների կողմից (Միաժամանակ, պառակտում տեղի ունեցավ թուրքական ազգային շարժման նկատմամբ վերաբերմունքի հարցում, թուրք ակտիվիստները հեռացան կազմակերպությունից և շուտով ստեղծեցին Շարժում հանուն իրավունքների և ազատությունների շարժումը)։ 1989 թվականի հուլիսին Սոֆիայի ՄԻՊԱԿ-ի մի խումբ անդամներ (այդ թվում ազգայնական «Գրոհ» կուսակցության ապագա առաջնորդ, Վլադիմիր Պուտինի քաղաքականության կողմնակից Վոլեն Սիդերովը) Իլյա Մինևին ազատեցին նախագահությունից, նույնիսկ առանց տեղեկացնելու կազմակերպության հիմնադիրին։ Մինևի փոխարեն ընտրվեց Ռումեն Վոդենիչարովը, ով կասկածվում էր պետական անվտանգության հետ կապ ունենալու մեջ։ Որոշ վերլուծաբաններ 1989 թվականին ՄԻՊԱԿ-ի այսպիսի վերափոխումը բնութագրում էին որպես «մարտարշավային գրոհ»։

Ռեժիմի փոփոխությունից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1989 թվականի նոյեմբերի 10-ին Թոդոր Ժիվկովը հեռացվեց իշխանությունից։ ՄԻՊԱԿ-ի ակտիվիստները ձեռնամուխ եղան զանգվածային հասարակական շարժմանը և մասնակցեցին նոր քաղաքական կառույցների ձևավորմանը։ Միևնույն ժամանակ, բանտից ազատված Իլյա Մինևին և նրա կողմնակիցներին թույլ չտվեցին զբաղվել քաղաքականությամբ և նույնիսկ ելութ ունենալ մեծ լսարանների առջև^[6]։ 1989 թվականի դեկտեմբերի 7-ին ՄԻՊԱԿ-ը միացավ «Ժողովրդավարական ուժերի միություն» (ԺՈՒՄ) կոալիցիային, որը հետագայում իշխանափոխություն գնաց բարեփոխված Կոմունիստական կուսակցության հետ։

1990 թվականի հուլիսի 28-ին Ռումեն Վոդենիչարովը հեռացավ նախագահության պաշտոնից։ ՄԻՊԱԿ-ի ղեկավարներ դարձան հայտնի բանաստեղծ Նիկոլայ Կոլևը, փիլիսոփա Յասեն Զլատկովը, Վասիլ Կոստովը։ Ընկերության հետագա գործունեությունն իրականացվում էր հիմնականում ԺՈՒՄ-ի շրջանակներում։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ПРОГРАМА НА НЕЗАВИСИМОТО ДРУЖЕСТВО ЗА ЗАЩИТА ПРАВАТА НА ЧОВЕКА В БЪЛГАРИЯ
↑ Българската 1989-а: Отказ от комунизъм
↑ Отказ от комунизъм
↑ Контрреволюция в Болгарии — как это было Արխիվացված 2014-12-22 Wayback Machine
↑ ДС докладва за «терористите» от Дружеството за правата на човека на Илия Минев
↑ «Антикомунизъм в България 1944—1989 г.». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[1] ПРОГРАМА НА НЕЗАВИСИМОТО ДРУЖЕСТВО ЗА ЗАЩИТА ПРАВАТА НА ЧОВЕКА В БЪЛГАРИЯ

[2] Българската 1989-а: Отказ от комунизъм

[3] Отказ от комунизъм

[4] Контрреволюция в Болгарии — как это было Արխիվացված 2014-12-22 Wayback Machine

[5] ДС докладва за «терористите» от Дружеството за правата на човека на Илия Минев

[6] «Антикомунизъм в България 1944—1989 г.». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]