Սվետլոյար լիճ
 | ||
 | ||
| Կոորդինատներ | ||
| Երկարություն | 0,5 կմ | |
| Լայնություն | 0,35 կմ | |
| Ավազանի մակերեսը | 0,1483 կմ² | |
| Թափվող գետերը | Լունդա | |
Սվետլոյար լիճ, լիճ, որի հետ կապված է ջրի տակ անցած Կիտեժ քաղաքի լեգենդը։ Գտնվում է Նիժնի Նովգորոդի Վոսկրեսենսկի շրջանի Վլադիմիրսկոյե գյուղից 1-1,5 կմ դեպի արևմուտք, Վոսկրեսենսկոյե Պովետլուժյե բնական պարկի տարածքում։ Նիժնի Նովգորոդի մարզի կառավարության 2015 թվականի հունվարի 20-ի թիվ 17 որոշմամբ լիճը ներառվել է Ռուսաստանի Դաշնության ժողովուրդների մշակութային ժառանգության օբյեկտների (պատմական և մշակութային հուշարձանների) պետական գրանցամատյանում՝ որպես քաղաքային (տեղական) նշանակության մշակութային օբյեկտ[1]։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լիճը գտնվում է Կերժենեց և Վետլուգա գետերի՝ Վոլգայի ձախ վտակների միջև։ Մակերեսը - 0,1483 կմ²[2]։ Այն ունի 470 × 350 մ չափսերով օվալի ձև, երկար առանցքով հյուսիս-հարավ ուղղությամբ, տարբերվում է հարևան լճերից իր մեծ խորությամբ՝ հասնելով 33,4 մ-ի[2]։ Ամենախոր կետը գտնվում է լճի հարավային մասում, որտեղ ներքևի իջվածքն ունի ձագարի տեսք։ Այս իջվածքից դեպի հյուսիս՝ ներքևի մասում, գտնվում է հարթ տարածք՝ 22-24 մ խորությամբ լճի հյուսիսային, համեմատաբար ծանծաղ հատվածում, խորության փոփոխությունները հարավային մասի համեմատ ավելի հարթ են։ Լճի մակերևույթի բարձրությունը ծովի մակարդակից 109 մ է։
Լիճը շրջապատող բլուրները առավել հստակ երևում են հարավից, որտեղ դրանք աղեղ են կազմում։ Բլուրների բարձրությունը ծովի մակարդակից հասնում է 122–124 մ-ի (լճի ջրագծից 13–15 մ բարձրության վրա), բլուրները բաժանված են խորը (7–8 մ) ձորերով։ Անսովոր մաքուր ջուրը հիդրոկարբոնատային-կալցիումի տիպի է, թափանցիկ մինչև 5 մ խորության վրա։ Ափերը փոքր-ինչ ճահճային են։ 0,5 կմ դեպի հյուսիս-արևելք հոսում է Լունդա փոքր ծանծաղ գետը, որի հետ լիճը միացված է առվով։ Խորհրդային տարիներին ճանապարհի կառուցման պատճառով մասամբ խաթարված հոսքը, որի արդյունքում լիճը սկսեց ճահճանալ, վերականգնվել է 1990-ականներին։
Լճի ավազանի ծավալը մոտ 1,5 կմ³ է, ջրային հայելու մակերեսը՝ 14,83 հա։ Նստվածքների հաստությունը հասնում է մոտ 8 մետրի։
Լիճը գտնվում է 2008 թվականին ստեղծված Վոսկրեսենսկոյե Պովետլուժյե բնական պարկի տարածքում։
Ուսումնասիրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լճի ծագման տեսակետները տարբեր են։ Տարբեր հետազոտողներ տարբեր ժամանակներում վարկածներ են հայտնել լճի սառցադաշտային, կարստային, հրաբխային, նեոտեկտոնական, աղագմբեթի և տիեզերական-երկնաքարային ծագման մասին։ Լճի առաջին հետախույզը 19-րդ դարի վերջին եղել է մեծ ռուս հողագետ Վ.Վ.Դոկուչաևը, և նրան է պատկանում ծագման առաջին տարբերակը։ Լճի հրաբխային ծագումն առաջին անգամ առաջարկել է 20-րդ դարի սկզբին գրող Վ․ Կորոլենկոն։
Կազանի համալսարանի ուսանողները 19-րդ դարի վերջին գիտական հետազոտություններ էին կատարում լճի ափին։ Նաև այս ժամանակահատվածում հնագետ Ա.Պ. Պոլիվանովը պեղումներ է անցկացրել Սվետլոյարսկի բլուրներից մեկի վրա և հայտնաբերել հին գործիքների մնացորդներ, որոնք թվագրվում են քարի դարով։
Խնդիրների մի ամբողջ շարք ուսումնասիրելու համար 1960-ականների վերջին և 1970-ականների սկզբին Սվետլոյարում աշխատել է «Գրական թերթի» հասարակական համապարփակ գիտարշավը՝ Մ.Մ.Բարինովի ղեկավարությամբ։ 1968 թվականին ստեղծված արշավախմբի ջրասուզակները փաստել են, և 1969 թվականին լճի ջրային տարածքում գեոակուստիկ ուսումնասիրությունները մանրամասն ներկայացրել լճի հատակի տեղագրության բարդ կառուցվածքը։ Կենտրոնական փոս-ավազանը սահմանակից է երկու ստորջրյա տեռասների համակարգով, որոնք ընդլայնվում են լճի հյուսիսում և նեղանում են լճի հարավային մասերում և ունեն համապատասխանաբար 18-20 և 9-10 մ խորություններ։ Ինչը երկրաբանական ժամանակային մասշտաբով շատ երիտասարդ էր, նեոտեկտոնիկ պրոցեսների արդյունքում ուներ բազմաստիճան, ցիկլային պարբերական ձևավորում։ Ելնելով դրանից՝ եզրակացություն է արվել, որ կենտրոնական ավազանը ձևավորվել է մեկ հազարամյակից մի փոքր ավելի (մոտ 1100-1200 տարի առաջ) 15-17 մ խորությամբ փոքր լճի տեսքով, իսկ ստորին տեռասի նստվածքը տեղի է ունեցել մոտավորապես 700-800 տարի առաջ, ինչը բավականին ճշգրիտ համապատասխանում է Բաթուի արշավանքի ժամանակին (1237-1238)։
2000-ական թվականներին մի շարք ուսումնասիրություններ հաստատում են Սվետլոյարի և հարակից որոշ լճերի ծագման երկնաքարի վարկածը[3]։ 2009 թվականին հրապարակվեցին դաշտային ուսումնասիրությունների արդյունքները, որոնք հաստատում էին 3,0-3,2 հազար տարի առաջ լճի երկնաքարային ծագման վարկածը[4][5]։
Լճի երկնաքարային ծագումը հիմնավորվում է այսպես. Երկնային մարմինը, որը ստեղծել է Սվետլոյարը, կարող էր շարժվել հյուսիսից հարավ ցածր հետագծով Երկրի մակերեսի նկատմամբ 30-40° անկյան տակ[4][5]։
Արվեստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
19-րդ դարի ազգագրագետ և գրող Պ.Ի. Մելնիկով-Պեչերսկու «Անտառներում» վեպում[6] Սվետլոյարը նկարագրվում է որպես ժողովրդական տոնախմբությունների հնագույն վայր՝ հեթանոսության վառ մնացորդներով, որոնք հարևան վանքերի «հին բարեպաշտության մոլեռանդների» ջանքերով աստիճանաբար ջնջվել են ժողովրդի հիշողությունից և փոխարինվել «Կիտեժ քաղաքի» լեգենդով։
1993-ին թողարկվել է «Էկրան» ստեղծագործական ասոցիացիայի ֆիլմը՝ «Կիտեժի մեծ և անտեսանելի քաղաքի հեքիաթը» (հեղինակ և ռեժիսոր Վիկտոր Կուկուշկին), «դիցաբանական արմատների և անտեսանելի «Կիտեժ քաղաքի» որոնման մասին։ Նիժնի Նովգորոդի մարզում գտնվող Սվետլոյար լճի մակերևույթի տակ» (անոտացիոն մեջբերում Ռուսաստանի Դաշնության պետական հեռուստատեսության և ռադիոյի հիմնադրամի կայքից)։ Ֆիլմը ցուցադրվել է Կենտրոնական հեռուստատեսության Առաջին ալիքով 1993 թվականի ապրիլի 17-ին Զատիկին, նախքան Մոսկվայի Աստվածահայտնության տաճարից Զատկի պատարագի առաջին հեռուստատեսային հեռարձակումը։
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սվետլոյար լիճ» հոդվածին։ |
|
- «Природный парк «Воскресенское Поветлужье»». vetluga-park.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 8-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link) - «Светлояр». svetloyar.eu (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 8-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link) - «Виртуальный панорамный тур по окрестностям озера». in360.ru (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 8-ին.
- «Список литературы о Светлояре». www.svetloyar.eu. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 8-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link) - «Фотографии деревянного Казанского храма-часовни на берегу озера Светлояр». www.temples.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 8-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link) - «Тайна Светлояра. Сюжет [[Телестудия Роскосмоса|телестудии Роскосмоса]]». tvroscosmos.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 8-ին.
{{cite web}}: URL–wikilink conflict (օգնություն)CS1 սպաս․ url-status (link) - «Светлояр — русское зазеркалье. Фильм [[Телестудия Роскосмоса|телестудии Роскосмоса]]». www.youtube.com (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 8-ին.
{{cite web}}: URL–wikilink conflict (օգնություն)CS1 սպաս․ url-status (link)
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ okn-mk.mkrf.ru (ռուսերեն) https://okn-mk.mkrf.ru/maps/show/id/3251384. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 8-ին.
{{cite web}}: Missing or empty|title=(օգնություն) - ↑ 2,0 2,1 Енгалычев С. Ю. «Озеро Светлояр — голоценовый метеоритный кратер на востоке Нижегородской области» (PDF). www.meteoritics.ru (ռուսերեն). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 8-ին. // Региональная геология и металлогения. 2009. № 37. С. 40—50.
- ↑ Kiselev A. K. (2006) The meteoritic nature of the calderas of the lakes Svetlojar and Nestiar (abstract). In: 40th Symposium ESLAB, First International Conference on Impact Cratering in the Solar System, 8-2 May 2006, P.113.
- ↑ 4,0 4,1 Енгалычев С. Ю. «Светлояр» — новая импактная структура на территории Европейской России // Разведка и охрана недр. — 2009. — № 8. — С. 3—6. ISSN 0034-026X.
- ↑ 5,0 5,1 РИА Новости: «Легендарное озеро Светлояр могло возникнуть при падении метеорита». www.rian.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 8-ին.. 20/10/2009.
- ↑ Книга вторая, часть четвёртая, глава первая.