Օդագնացության թանգարան
Օդագնացության թանգարան | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | ավիացիոն թանգարան և ազգային թանգարան |
| Երկիր |  Սերբիա |
| Տեղագրություն | Surčin? |
| Վայր | Surčin? |
| Ղեկավարության նստավայր | Բելգրադ, Սերբիա |
| Հասցե | Аеродром Никола Тесла Београд |
| Հիմնադրվել է | 1957 |
| Կայք | aeronauticalmuseum.com(սերբ.) |
 | |
 | |
Բելգրադի օդագնացության թանգարան (սերբ.՝ Музеј југословенског ваздухопловства), թանգարան Բելգրադում, որը հիմնադրվել է 1957 թվականին՝ Ռազմաօդային ուժերի հրամանատարության կողմից։ Ներկայիս շենքը, որը նախագծել է ճարտարապետ Իվան Շտրաուսը, բացվել է հանրության համար 1989 թվականի մայիսի 21-ին։ Նույն թվականից թանգարանը տեղակայված է Բելգրադի օդանավակայանի ժամանակակից շենքում։ 2013 թվականին Սերբիայի կառավարությունը թանգարանի շենքը ճանաչել է որպես մշակութային հուշարձան[1]։ Թանգարանի հավաքածուում առկա են փաստաթղթեր և արխիվ, որոնք ընդգրկում են ավիացիայի պատմության բոլոր ժամանակաշրջաններն ու ոլորտները, ներառում է ներքին և օտարերկրյա քաղաքացիական և ռազմական ավիացիայի ամենաներկայացուցչական հավաքածուն և համարվում է տարածաշրջանի ավիացիայի զարգացման ընդհանուր ուսումնասիրության կարևոր աղբյուր սկսած 1911 թվականից։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թանգարանի պատմությունը սկսվում է 1957 թվականից՝ Հարավսլավիայի ռազմաօդային ուժերի հրամանատարության Պատմության հատուկ դեպարտամենտի և Հարավսլավիայի օդագնացության թանգարանի ստեղծմամբ[2]։ Այդ դեպարտամենտի նպատակը, որը հետագայում վերանվանվել է Հարավսլավիայի օդագնացության թանգարան, հավաքել, պահպանել, ուսումնասիրել և ցուցադրել է Հարավսլավիայի ավիացիայի բոլոր ժամանակաշրջանների ցուցանմուշները սկսած տարածաշրջանում թռիչքի մասին առաջին գաղափարների ի հայտ գալուց։ Առանձնահատուկ ուշադրություն է դարձվել ազգային ավիացիայի պատմության ամենավաղ շրջաններին, ավիացիայի հիմնադիրներին, ինչպես նաև Բալկանյան և Առաջին համաշխարհային պատերազմներին։
Զեմունի ռազմաօդային ուժերի հրամանատարության շենքում գործող թանգարանի բազմիցս տեղափոխումներից հետո և Բեժանիյսկայի ցամաքալեզվակի տարածքում գտնվող «Բելգրադ»-ի հին օդանավակայանի Սպաների տան շենքում տեղակայվելուց հետո, 1968 թվականի վերջին որոշվել է թանգարանի համար հատուկ շենք կառուցել։ Ավիագնացության թանգարանի նոր շենքի կառուցման համար առաջարկված մի քանի վայրերից ընտրվել է «Բելգրադ»-ի օդանավակայանի համալիրի մաս կազմող տարածքը (այժմ՝ Բելգրադի Նիկոլա Տեսլայի անվան միջազգային օդանավակայան), որը գտնվում է օդանավակայանի մուտքի ճանապարհի աջ կողմում՝ մուտքից 200 մետր հեռավորության վրա։ Դրանով ընդգծվել է ավիացիայի և պրակտիկայի տեսության ու պատմության միջև գաղափարական կապը և ձեռք բերվեց օդանավակայանի հանրային համալիրի բովանդակության զգալի հարստացում։ Այդ վայրն ընտրվել է հաշվի առնելով ուղևորների, ենթադրաբար թանգարան այցելուների հոսքի հզորությունը, շինարարության ֆինանսական նպատակահարմարությունը, ինչպես նաև թանգարանագիտական նպատակահարմարությունը՝ հաշվի առնելով գործող օդանավակայանի միջավայրի որակական փոխկապակցվածությունը շենքի հիմնական նշանակության և բովանդակության հետ։
Ճարտարապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օդագնացության թանգարանը կառուցվել է Նիկոլա Տեսլայի անվան օդանավակայանի համալիրի տարածքում 1969-1989 թվականներին Սարաևոյի ճարտարապետ Իվան Շտրաուսի[3] նախագծով և բելգրադյան ինժեներ-շինարարների նախագծային լուծումների հիման վրա[4]։ Շենքը նախագծվել է ինքնաթիռների հարուստ և եզակի հավաքածուն տեղավորելու նպատակով։ Իր գտնվելու վայրի և ճարտարապետական լուծման գրավչության, ինչպես նաև ցուցադրության հարստության շնորհիվ այն բացվելուց հետո դարձել է երկրի առաջատար թանգարաններից մեկը։
Թանգարանը նախագծվել և կառուցվել է որպես շրջանաձև հատակագծով կառույց՝ ցոկոլային հարկով, առաջին հարկով, միջնահարկով, երկրորդ հարկով և պատկերասրահով[5]։ Շենքի հայեցակարգում հստակ երևում է ներքին տարածքի բաժանումը վարչական, տեխնիկական և ցուցահանդեսային մասերի։ Յուրահատուկ պատվանդանի տեսք ունեցող կառույցի ստորին հատվածում տեղակայված են շինություններ, որոնք հանդիսանում են թանգարանի առանցքը և ապահովում նրա գործունեությունը, իսկ ցուցանմուշների ցուցադրման համար նախատեսված շինությունը նախագծված է մոնումենտալ և ներկայացուցչական։ Շտրաուսի հակումը երկրաչափական քանդակագործական ձևերի նկատմամբ կրճատվում է մինչև ամենանվազեցված ձևը՝ տեղադրված գոգավոր շրջանաձև պատվանդանի վրա։ Հենց այս տորայի ձևն է, որ թանգարանի շենքերը ճանաչելի և եզակի են դարձնում այս շրջանի հարավսլավական արվեստում։ Կառույցի առանձնահատուկ որակը կայանում է նրանում, որ օգտագործվում է թափանցիկ ապակեպատ ճակատը, որն օգնում է ապահովել թանգարանի ցուցադրության և օդանավակայանի համալիրի միջև կապը։ Ձևային գերազանց որակները և ֆունկցիոնալ պահանջների հաջող լուծումը ստեղծել են յուրահատուկ ճարտարապետության շենք, որը պատկանում է Հարավսլավիայի հետպատերազմյան շինարարության անթոլոգիական աշխատանքներին։ Ստեղծագործական այս ինքնատիպ աշխատանքի համար ճարտարապետ Շտրաուսը 1989 թվականին արժանացել է դաշնային «Պայքար» հրատարակչության մրցանակին՝ ճարտարապետության լավագույն աշխատանքի համար[6]։ Իր ճարտարապետական արժանիքների, օդանավակայանի համալիրի և Սրեմի դաշտավայրի հարակից շենքերի ու շրջակա տարածքի որակական հարաբերությունների շնորհիվ այն հանդիսանում է ժամանակակից Բելգրադի ակնառու վիզուալ խորհրդանիշը։
Թանգարանի հավաքածու[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թանգարանի հավաքածուն ներառում է ավելի քան 200 թռչող ապարատ, որոնցից այցելուները կարող են դիտել շենքում տեղակայված 50 ապարատը և շենքի շրջակայքում գտնվող մեկ տասնյակը։ Որոշ ցուցանմուշներ գտնվում են թանգարանի պահոցում և սպասում են ռեստավրացիայի։ Դրանց թվում կարևոր տեղ է զբաղեցնում իտալական արտադրության Ֆիատ G-50 կործանիչը, որն աշխարհում միակ պահպանված օրինակն է։ Թանգարանում պահվում է Սուբոտիցայից ավիացիայի հիմնադիր Իվան Սարիչի Սարիչ 1 թռչող ապարատի ճշգրիտ պատճենը։ Իր իսկ արտադրության այդ թռչող ապարատով առաջին թռիչքը նա կատարել է 1910 թվականին։
Պատմական նշանակություն ունի Oլույ 11-ը, որն առաջին ռազմական ինքնաթիռն է, որն օգտագործվել է սերբական բանակում։ Սերբիայում արտադրված առաջին ինքնաթիռը՝ Ֆիզիր ՖՆ-ն, նույնպես ցուցադրվում է այստեղ, որն արտադրվել է Սերբիայի առաջին ինքնաթիռաշինական Իկարուս գործարանում[7]։
Սեփական նախագծման և արտադրության ինքնաթիռների շարքում պատվավոր տեղ է զբաղեցնում Գ-2 Գալեբ-ը՝ հայրենական սերիական արտադրության առաջին օդառեակտիվ շարժիչով օդանավը, որը բացի հայրենական օդային ուժերից օգտագործվել է նաև մի շարք բարեկամ երկրների օդուժի կողմից։ Զինված ուժերի կողմից օգտագործելու ընթացքում Փարիզի Լե-Բուրժե միջազգային ավիասալոնում օդանավն արժանացել է մրցանակի՝ որպես իր դասի լավագույն ինքնաթիռ[7]։
Բացի սեփական նախագծման և արտադրության ինքնաթիռներից, հավաքածուն ներառում է նաև մեծ թվով ինքնաթիռներ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մասնակից մի քանի երկրներից։ Դրանցից են Hawker Hurricane-ը, Supermarine Spitfire-ը, Republic P-47 Thunderbolt-ը, Як-3-ը, Ил-2 գրոհային ինքնաթիռը, Messerschmitt Bf 109-ը և այլն։ 1999 թվականին ՆԱՏՕ-ի զինված ուժերի կողմից Հարավսլավիայի ռմբակոծությունից հետո Ավիագնացության թանգարանը հավաքել է զգալի քանակությամբ ցուցանմուշներ կապված այդ իրադարձությունների հետ։ Այդ ցուցանմուշներից ամենակարևորը ամերիկյան արտադրության F-117 անտեսանելի, այսպես կոչված Գիշերային ճուռակ ռմբակոծիչի և ամերիկյան F-16 Fighting Falcon կործանիչ-ռմբակոծիչի բեկորներն են, որոնք խոցվել են Հարավսլավիայի Զինված ուժերի հակաօդային պաշտպանության գործողությունների արդյունքում։
Թանգարանում պահվում են մեծ թվով փաստաթղթեր և հոդվածներ ռազմաօդային ուժերի ստորաբաժանումների և հաստատությունների մասին[8]։ 2017 թվականի մարտին թանգարանի հիմնադիր իրավունքները փոխանցվել են Սերբիայի Հանրապետությանը[9]։
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
-
ФизирФН, առաջին զանգվածային արտադրության հարավսլավական ինքնաթիռը -
У-2, հայտնի խորհրդային երկնաթև ինքնաթիռը -
Hawker Hurricane-ը՝Հարավսլավիայի ռազմաօդային ուժերի նշանով
-
Як-3 ինքնաթիռի միակ ամբողջական սարքավորված օրինակն աշխարհում -
Messerschmitt Bf.109՝ Հարավսլավիայի ռազմաօդային ուժերի նշանով -
UTVA 213
-
Republic P-47 Thunderbolt -
Republic F-84 Thunderjet -
North American F-86 Sabre
-
МиГ-21 -
Фоллэнд «Нэт» Мк.1 -
СОКО J-22 Орао
-
Ј-20 -
Junkers Ju 52 (այս նմուշը արտադրվել է Ֆրանսիայում Տուկան անունով) -
Sud Aviation Caravelle
-
MQ-1 Predator, խփվել է 1999 թվականին -
Lockheed F-117 Nighthawk խցիկի լամպը, խփվել է 1999 թվականի մարտի -
General Dynamics F-16 Fighting Falcon ինքնաթիռի բեկորներ, խփվել է 1999 թվականին
.jpg)
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Одлука о утврђивању Музеја ваздухопловстав у Београду за споменик културе, Службени гласник РС бр. 72/13
- ↑ Завод за заштиту споменика културе града Београда, часопис Наслеђе, Б. Мишић, Музеј ваздухопловства у Београду, http://beogradskonasledje.rs/wp-content/uploads/2012/11/9-biljana-misic.pdf Արխիվացված 2018-10-08 Wayback Machine приступљено 26.01.2017
- ↑ О архитекти Ивану Штраусу видети: Arhitekt Ivan Štraus 1952/1972, Sarajevo 1974; Nedžat Kurto, Ivan Štraus arhitekta 1962-1986, Sarajevo-Banjaluka, 1986; Неџад Курто, Иван Штраус, Одјек бр. 23, Сарајево 1986; Иван Антић, Говор на отврању изложбе „Иван Штраус“ у Галерији САНУ, Београд 1987; Иван Штраус, Архитектура Југославије 1945-1990, Сарајево 1991, 201; Grupa autora, Ivan Štraus, arhitekt: '52-'02, Sarajevo 2002; http://www.sanu.ac.rs/clanstvo/Clan.aspx?arg=1488 Արխիվացված 2017-03-18 Wayback Machine, приступљено 30.01.207.
- ↑ Завод за заштиту споменика културе града Београда, досије споменика културе Музеј ваздухопловства у Београду
- ↑ Завод за заштиту споменика културе града Београда, часопис Наслеђе, Б. Мишић, Музеј ваздухопловства у Београду, http://beogradskonasledje.rs/wp-content/uploads/2012/11/9-biljana-misic.pdf Արխիվացված 2018-10-08 Wayback Machine приступљено 26.01.2017.
- ↑ Ранко Радовић, Светионик остављеног неимарства, Борба 20.2.1990; Милорад Јевтић, Ловор Штраусу, Експрес политика 6.3.1990.
- ↑ 7,0 7,1 Вечерње новости, Понедељак, 3. април 2006. године, интервју Петра Недељковића, главног водича Музеја ваздухопловства
- ↑ Годишњак српског ваздухопловства, 2008—2009. pp. 43–45
- ↑ «Држава преузела оснивачка права Музеја ваздухопловства Београд („Политика", 15. март 2017)». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 20-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օդագնացության թանգարան» հոդվածին։ |