T-70
| T-70 | |
|---|---|
 | |
| Հիմնական տվյալներ | |
| Դասակարգ | մարտական մեքենայի մոդել |
| Երկիր |  ԽՍՀՄ |
| Արտադրող | Կիրով |
| Շահագործման սկիզբ | 1942 |
| Շահագործման ավարտ | 1948 |
| Արտադրվածների քանակ | 8226 |
| Մարտեր | Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ |
T-70 - Հայրենական մեծ պատերազմի ընթացքում կիրառված խորհրդային թեթեւ տանկ։ Մշակվել է 1941 թվականի հոկտեմբեր–նոյեմբերին Նիկոլայ Ալեքսանդրովիչ Աստրովի ղեկավարությամբ Գորկու ավտոմոբիլային գործարանում (ԳԱԶ)։ Նա էր այդ ժամանակաշրջանի թեթև տանկերի ամբողջ ներքին գծի առաջատար մշակողը։ 1942 թվականի հունվարին T-70-ն ընդունվեց Կարմիր բանակի կողմից և զանգվածաբար արտադրվեց մի քանի մեքենաշինական գործարաններում։ T-70-ի արտադրությունը շարունակվել է մինչև 1943 թվականի հոկտեմբերը, երբ, ելնելով այդ տարվա ամառվա ռազմական գործողությունների արդյունքներից և Կարմիր բանակի ՍՈՒ-76 ինքնագնաց հրետանային կայանների մեծ կարիքից, որոշում է կայացվել դադարեցնել դրա սերիական արտադրությունը։ Ընդհանուր առմամբ արտադրվել է այս տեսակի 8231 տանկ[1]։
1942 թվականի ամռանից սկսած T-70 թեթև տանկերը ակտիվ մասնակցություն ունեցան Հայրենական մեծ պատերազմի մարտերին։ Նրանց զինվորական ծառայության գագաթնակետը Կուրսկի ճակատամարտն էր, որից հետո նրանք սկսեցին անհետանալ Կարմիր բանակի ստորաբաժանումներից, թեև անհատական օրինակները օգտագործվել էին մինչև պատերազմի ավարտը։ Արտադրված մեքենաների քանակով T-70-ը 1941-1945 թվականներին դարձավ Կարմիր բանակի տանկի երկրորդ տեսակը։ T-70-ի հիման վրա 1942-ի վերջին կառուցվել է հետևակի անմիջական աջակցության համար նախատեսված թեթև ինքնագնաց հրետանային կայանք ՝ ՍՈՒ-76։ Պատերազմի ավարտից կարճ ժամանակ անց T-70-ը դուրս է բերվել գործածությունից։ Նման տանկերի բավականին մեծ քանակություն մինչ օրս պահպանվել է Ռուսաստանի, ԱՊՀ երկրների և արտասահմանյան երկրների ռազմական թանգարաններում և հուշահամալիրներում։
Ստեղծման պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1941 թվականի սեպտեմբերին Կարմիր բանակի կողմից ընդունվեց Ն.-Ա.Աստրովի նախագծած T-60 թեթև տանկը։ Դրա զանգվածային արտադրությունը սկսվեց միանգամից մի քանի գործարաններում։ Այդ ձեռնարկությունների թվում էր Գորկու ավտոմոբիլային գործարանը, որի արտադրական հզորությունը լիովին թույլ էր տալիս արտադրել ավելի լուրջ մարտական բնութագրերով տանկեր, քան T-60-ը։ 1930-ականների վերջին մի շարք փոքր ամֆիբիական տանկերի փոքրածավալ արտադրությունից հետո ԳԱԶ-ը տանկերի կառուցմամբ չէր զբաղվում, սակայն նրա մի շարք աշխատակիցներ արդեն ունեին որոշակի փորձ այս ոլորտում։ Թեթև տանկերի արտադրությունը կազմակերպելու համար ԳԱԶ է ուղարկվել Ն.Ա.Աստրովը, ով Գորկի ժամանելուն պես զբաղվել է T-60–ի կառուցվածքի ամրապնդմամբ՝ օգտագործելով GAZ-ի ներուժը։
1941 թվականի սեպտեմբերին իր նախնական նախագծի հիման վրա Ն.Ա.Աստրովը ԳԱԶ տանկերի կոնստրուկտորական բյուրոյի աշխատակիցներ Վ.Ա.Դեդկովի և Ա.Մ.Կրիգերի հետ նույն թվականի հոկտեմբերին սկսեցին աշխատել արդիականացված «60»-ի նախագծման վրա։ Արդիականացման հիմնական ուղղություններն էին զենքի ուժեղացումը և փոխադրամիջոցի էներգաբլոկի հզորության բարձրացումը։ Վերջին խնդիրը լուծելու համար օգտագործվել է 70 ձիաուժ հզորությամբ երկու GAZ-202 շարժիչների կայծը։ Այս էլեկտրակայանը տեղադրվել էր T-60-ի նույն դասավորության զրահապատ կորպուսում, սակայն «կայծի» ավելի մեծ երկարությունը պահանջում էր երկարացնել կորպուսը և ավելացնել հինգերորդ ճանապարհային անիվը։ Արդիականացված տանկի հիմնական սպառազինությունը եղել է մի փոքր փոփոխված 45 մմ տանկային հրացանի հրթիռ,որը նախագծվել է Վ. Ա. Դեդկովայի կողմից 1938 (20-K) ձուլածո հարթեցված աշտարակում։
Այս տանկի ստեղծումը վերահսկել է երկրի բարձրագույն ղեկավարությունը։ Ի.Ստալինը դիզայներներին շտապեցրեց կատարել առաջադրանքը՝ դժգոհություն հայտնելով GAZ-ի զարգացման ժամկետները չկատարելու համար։ ԳԱԶ-70 նոր տանկի նախատիպը (դիզայնի անվանումը 0-70 կամ 070) հավաքվել է 1942 թվականի փետրվարի 14-ին և ուղարկվել Մոսկվա՝ ցուցադրության և փորձարկման, որը սկսվել է նույն ամսվա 20- ին։ ԳԱԶ-70-ի ամրագրման վերաբերյալ աղբյուրներում կան մի շարք տարաձայնություններ։ Մ.Սվիրինը և Մ. Կոլոմիեցը պնդում են, որ այն փոքր-ինչ ամրապնդվել է T-60-ի համեմատ, մինչդեռ Ի.Գ.Ժելտովը և համահեղինակները տալիս են T-70 սերիականին նման հաստություններ[2]։ ԳԱԶ-70-ը մեծ տպավորություն չի թողել Կարմիր բանակի ռազմական մասնագետների վրա․ T-60-ին գրեթե համարժեք զրահապատ, մեկ նստատեղով աշտարակ։ Այնուամենայնիվ, Ն.Ա.Աստրովը խոստացել է հնարավորինս արագ վերացնել թեստավորման ընթացքում հայտնաբերված թերությունները։ Դա անելու ամենաարագ ճանապարհը բրոնավորումն էր:Նոր մեքենայի ճակատի հաստությունը հասցվել է 45մմ-ի ստորին ճակատային մասում և 35 մմ -ի վերեւում։
1942 թվականի մարտի 6-ին Պաշտպանության պետական կոմիտեի (ՊԿԿ) ղեկավար Ի.Ստալինի թիվ 1394 որոշմամբ նոր տանկն ընդունվել է Կարմիր բանակի կողմից T-70 անվանումով։ Նույն փաստաթուղթը պարունակում էր հրաման, որպեսզի GAZ-ը սկսի «յոթանասուն» -ի զանգվածային արտադրությունը հայտնաբերված նախագծային թերությունները վերացնելուց հետո, որին երեք օր անց հաջորդեց GKO-ի թիվ 17 որոշումը:T-70-ի սերիական արտադրությանը միացել են 1417ss No 37 և No 38 գործարանները։ Քանի որ ձուլածո աշտարակը թույլ դիմադրություն է ցույց տվել նույնիսկ գերմանական 20 մմ թնդանոթի կրակին, և դրա զրահի հաստացումը անհնար էր մի շարք նախագծային և արտադրական պատճառներով, T-70-ը հագեցվել էր եռակցված վեցանկյուն աշտարակով։
Ավելի բարդ էր "յոթանասունի" երկտեղանոց աշտարակի հարցը։ Չնայած Ն. Ա. Աստրովը և նրա աշխատակիցները 1942 թվականի ապրիլից սկսեցին զբաղվել այս հարցով, այն արագ լուծել չհաջողվեց։ Երկտեղանի աշտարակի դիզայնը առանձնահատուկ դժվարություն չէր, բայց արդեն նախնական նախագծի փուլում պարզ դարձավ, որ դրա տեղադրումով տանկը կշռելու է մինչև 10,5—11,5 տոննա։ Ծանր մեքենան ունեց 12,2-13,3 ձիաուժ/տ հատուկ հզորություն, ինչը ավելի մեծ է, քան T-60-ը (10-11 ձիաուժ/տ), մեծ կասկածներ առաջացրեց t-60-ից ժառանգած շասսիի հուսալիությունը։ Մինչև 11,5 տոննա բեռնված T-70–ի փորձարկումները հաստատեցին մտավախությունները՝ բեռնատարները կոտրվեցին, կասեցման ոլորող մոմենտները պայթեցին, աջակցության գլանափաթեթների ռետինե ժապավենները արագորեն մաշվեցին, ծանր պայմաններում փոխանցման տուփի միավորներն ու ագրեգատները ավելի արագ ձախողվեցին, որոնք աշխատում էին ավելի մեծ բեռով՝ կշռված տանկի շարժման նկատմամբ դիմադրության բարձրացման պատճառով։ Հետևաբար, հիմնական աշխատանքը ծավալվեց տանկի մասերի և բաղադրիչների ուժեղացման առումով, որոնք պարզվեց, որ բավականաչափ ուժեղ չեն, ինչպես նաև ամրացման կարիք ուներ էներգաբլոկը մինչև 170 ձիաուժ բարձրացնելու առումով։ 1942 թվականի օգոստոս-հոկտեմբեր ամիսներին բոլոր անհրաժեշտ բաղադրիչները (շարժիչ, երկտեղանոց աշտարակ, ամրացված շասսի) փորձարկվել են T-70-ի փորձնական տարբերակի վրա, որը առաջարկվել է ընդունել Կարմիր բանակի սպառազինության մեջ։ Այնուամենայնիվ, դա այդպես էլ չարվեց, և նրանք որոշեցին փոփոխություններ կատարել սերիական T-70-ների նախագծման մեջ ՝ կապված միայն ուժեղացված շասսիի հետ։ Այս փոփոխությունը ստացել է T-70B անվանումը և 1942 թվականի հոկտեմբերի սկզբից սկսել է սերիական արտադրություն գազով, մի փոքր ավելի ուշ ՝ թիվ 38 գործարանում։ Ըստ երևույթին, երկտեղանոց աշտարակով T-70-ի արտադրությունից հրաժարվելու պատճառը եղել է ավելի առաջադեմ թեթև T-80 տանկի սերիական արտադրության նախապատրաստումը, որը յոթանասունի հետագա զարգացումն էր՝ հաշվի առնելով վերջինիս էրգոնոմիկայի, էներգիայի և անվտանգության բարելավման բոլոր պահանջները[1][3]։
T-70-ը նաև հիմք հանդիսացավ մեծ թվով փորձարարական թեթև տանկերի մշակման համար՝ ուժեղացված զենքերով, ինքնագնաց հրետանային և հակաօդային կայանքներով։ Դրա հիման վրա ստեղծվեց ՍՈՒ-76 թեթև ինքնագնաց հրետանային ստորաբաժանումը ուղղակի հետևակային աջակցության համար, որը զանգվածային արտադրության էր հանձնված մինչև Հայրենական մեծ պատերազմի ավարտը։ Իր հերթին, վերջինիս հիման վրա մշակվել է խորհրդային առաջին սերիական զենիթային ինքնագնաց ԶՍՈՒ-37 հրացանը։
Արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
T-70 թեթև տանկի սերիական արտադրության գործընթացում ներգրավվել են ոչ միայն ԳԱԶ-ը, այլև երկրի Վոլգայի և Վյատկայի շրջանների բազմաթիվ այլ ձեռնարկություններ։ «Յոթանասունի» համար զրահապատ կեղևները մատակարարվում էին Վիկսայի, Կուլեբակիի և Սարատովի գործարանների կողմից։ Մեխանիկական մասերի, օպտիկայի, զենքի, էլեկտրական սարքավորումների և գործիքավորման առումով մեծ թվով ձեռնարկություններ Գորկիից, Գորկու շրջանից և ԽՍՀՄ այլ շրջաններից հանդես էին գալիս որպես ենթակապալառուներ։ Համեմատելով T-60-ի հետ՝ նոր թեթև տանկի համար պահանջվում էր երկու անգամ ավելի շատ շարժիչներ, ավելի հաստ (այսինքն՝ ավելի բարդ և աշխատատար արտադրության համար) գլորված զրահ, ուստի սկզբում կարող էր արտադրվել միայն GAZ գործարանում։ Գործարան No. 37-ին Սվերդլովսկում հաջողվել է արտադրել ընդամենը 10 T-70, որից հետո արտադրական և կազմակերպչական դժվարությունների պատճառով նա չի վերադարձել այդ գործին՝ շարունակելով արտադրել T-60։ T-70-ների մեծ մասը արտադրվել է GAZ-ի կողմից, և արտադրված «յոթանասունների» ընդհանուր թիվը կարող էր ավելի մեծ լինել, բայց մինչ Կուրսկի ճակատամարտը գերմանացիները մի շարք խորը օդային հարձակումներ իրականացրեցին Գորկու վրա։
Այս արշավանքների նպատակը քաղաքի տարբեր ձեռնարկություններն ու ենթակառուցվածքներն էին, որոնք, չնայած թիվ 21 ավիագործարանի առկայությանը, իրենց ՀՕՊ համակարգում չունեին խանգարող կործանիչներ, որոնք ներառում էին մթնեցում և հակաօդային մարտկոցներ։ Վերջիններս կենտրոնացել են հիմնականում ռազմավարական կարևոր կետային օբյեկտների՝ Օկայի և Վոլգայի վրայով կամուրջների և քաղաքի վարչական կենտրոնի վրա, արդյունաբերական գոտիները շատ ավելի թույլ են պաշտպանվել։ Արդյունքում վնասի մեծ մասը բաժին է ընկել գերմանական հրամանատարությանը հայտնի քաղաքի ձեռնարկություններին (կամուրջներում հարվածներ չեն եղել, քաղաքի պատմական մասում են հայտնվել եզակի ռումբեր)։ Առաջին հերթին տուժել են ԳԱԶ–ը, որը կորցրել է իր սարքավորումների գրեթե կեսը, եւ Լենինի անվան գործարանը, որի տնօրենն ու ղեկավարությունը զոհվել են գործարանի հրամանատարական կետ ավիառումբի ուղիղ հարվածի հետեւանքով։ Վերջին ձեռնարկությունը նաև դաշնակից էր T-70-ի արտադրության մեջ ՝ կապի ռադիոսարքավորումներ մատակարարելով քաղաքի բոլոր տանկային արդյունաբերություններին։ Քանդվել է տրամվայի գիծը, որը պատերազմի ժամանակ, Բացի բանվորներին և աշխատողներին աշխատանքի հասցնելուց, օգտագործվել է նաև բեռնափոխադրումների համար՝ ի շահ գործարանի, ռմբակոծվել է նաև ձեռնարկության շոգեքարշի պահեստը։ Չնայած գորկովցիների անձնուրաց աշխատանքին (տրամվայի գիծը վերականգնվեց մեկ օր անց, հնարավոր եղավ վերականգնել վնասված սարքավորումների մեծ մասը), ԳԱԶ–ը կտրուկ նվազեցրեց իր արտադրանքի արտադրությունը։ Ստիպված էին դադարեցնել բեռնատարների և զրահապատ մեքենաների արտադրությունը BA-64, բայց T-70-ը անընդհատ շարունակում էր դուրս գալ գործարանի հավաքման գծերից։ Այնուամենայնիվ, 1943 թվականի մայիսի թողարկումը հնարավոր եղավ փակել միայն այդ տարվա հոկտեմբերին, երբ T-70-ի արտադրությունն արդեն ավարտվում էր։
T-70-ն ուներ այն ժամանակվա խորհրդային թեթեւ տանկերին բնորոշ կառուցվածք։ Տանկն ուներ հինգ խցիկ, որոնք թվարկված են ստորև՝ մեքենայի առջևից հետևի մասով.
Կուրսկի ճակատամարտից հետո երկրի ղեկավարության մեջ գերակշռեց այն կարծիքը, որ T-70 թեթև տանկն այլևս պետք չէ Կարմիր բանակին, և շեշտը դրվեց ՍՈՒ-76Մ ինքնագնաց հրացանների արտադրության վրա։ Հետևաբար, 1943-ի հոկտեմբերին T-70-ի արտադրությունը պաշտոնապես ավարտվեց, չնայած որոշ ժամանակ «յոթանասունականները» մատակարարվում էին զորքերին ՝ նախկինում ստեղծված զրահապատ կեղևների պահուստի պատճառով։
Քանի որ T-70-ի արտադրությունը զարգանում էր, փոփոխություններ կատարվեցին արտադրության գործընթացում, օրինակ, տանկի համար ի սկզբանե միատարր զրահը սկսեց ենթարկվել մակերեսային կարծրացման՝ համաձայն No 264 ( Կրասնոարմեյսկայա նավաշինարան ) Սարեպտա (Կրասնոարմեյսկ), Ստալինգրադի Կիրովսկի շրջանի գործարանի տեխնոլոգների կողմից մշակված մեթոդի։ Արդյունքում, զրահի նույն հաստությամբ, նրա հրթիռային դիմադրությունը հետագա սերիայի T-70-ում փոքր-ինչ բարձրացավ[3]։ Հակառակ տարածված կարծիքի, T-70M-ի մոդիֆիկացիա չի եղել։ Արդիականացված մեքենան ստացել է T-70B անվանումը։
Ընդհանուր առմամբ մատակարարվել է 3142 T-70 եւ 5089 T-70B:
| Թվական | Մոդել | Արտադրություն | հունվար | փետրվար | մարտ | ապրիլ | մայիս | հունիս | հուլիս | օգոստոս | սեպտեմբեր | հոկտեմբեր | նոյեմբեր | դեկտեմբեր | Ընդամենը |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1942 | Т-70 | ГАЗ (Горький) | 50 | 260 | 350 | 450 | 500 | 553 | 2163 | ||||||
| Т-70Б | 2 | 500 | 320 | 510 | 1332 | ||||||||||
| Т-70 | № 37 (Свердловск) | 10 | 10 | ||||||||||||
| Т-70 | № 38 (Киров) | 3 | 51 | 117 | 153 | 193 | 226 | 226 | 969 | ||||||
| Т-70Б | 9 | 200 | 200 | 409 | |||||||||||
| Всего | 53 | 311 | 467 | 513 | 693 | 781 | 735 | 520 | 710 | 4883 | |||||
| 1943 | Т-70Б | ГАЗ (Горький) | 300 | 400 | 500 | 500 | 325 | 128 | 260 | 360 | 365 | 209 | 1 | 3348 | |
| Итого | 8231 | ||||||||||||||
Դիզայնի նկարագրությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս դասավորության սխեման որոշեց տանկի առավելությունների և թերությունների ընդհանուր շարքը իր դասի տրանսպորտային միջոցների շրջանակներում։ Մասնավորապես, փոխանցման խցիկի առջևի գտնվելու վայրը, այսինքն՝ շարժիչի անիվները, հանգեցրին դրանց խոցելիության բարձրացմանը, քանի որ տանկի առջևի ծայրն էր, որն առավել ենթակա էր թշնամու կրակին։ Մյուս կողմից, ի տարբերություն խորհրդային միջին և ծանր տանկերի, T-70-ում վառելիքի տանկերը տեղակայված էին մարտական խցից դուրս՝ զրահապատ միջնորմով մեկուսացված խցիկում, ինչը նվազեցնում էր կրակի վտանգը, եթե տանկը վնասվեր (հատկապես բարձր. բենզինային շարժիչով տրանսպորտային միջոցի համար) և զգալիորեն ավելացրել է գոյատևման անձնակազմը։ T-70-ի համար ընտրված դասավորության մյուս առավելությունները ներառում են տանկի ցածր բարձրությունը և ընդհանուր քաշը (համեմատած այլ դասավորության այլ մեքենաների հետ), որը ձեռք է բերվել, ընդ որում, չնայած «թանկ» ԳԱԶ-203 էներգաբլոկի հարկադիր օգտագործմանը։ Արդյունքում, տանկի դինամիկ բնութագրերը մեծացան, և դրա համար անհրաժեշտ չէր հզոր մասնագիտացված շարժիչ։ Տանկի անձնակազմը բաղկացած էր երկու հոգուց՝ վարորդը և մեքենայի հրամանատարը[1]։
- փոխանցման խցիկ
- կառավարման բաժին
- շարժիչի խցիկ կորպուսի միջին մասի աջ կողմում;
- մարտական խցիկը գտնվում է կորպուսի մեջտեղի ձախ կողմում և աշտարակի մեջ
- հետնամասում, որտեղ գտնվում էին վառելիքի բաքերը և շարժիչի ռադիատորը
Այս դասավորության սխեման որոշեց տանկի առավելությունների և թերությունների ընդհանուր շարքը իր դասի տրանսպորտային միջոցների շրջանակներում։ Մասնավորապես, փոխանցման խցի առջևի գտնվելու վայրը, այսինքն ՝ շարժիչ անիվները, հանգեցրին դրանց խոցելիության բարձրացմանը, քանի որ տանկի առջևի ծայրն էր, որն առավել ենթակա էր թշնամու կրակին։ Մյուս կողմից, ի տարբերություն խորհրդային միջին և ծանր տանկերի, T-70-ում վառելիքի տանկերը տեղակայված էին մարտական խցից դուրս՝ զրահապատ միջնորմով մեկուսացված խցիկում, ինչը նվազեցնում էր կրակի վտանգը, եթե տանկը վնասվեր (հատկապես բարձր. բենզինային շարժիչով փոխադրամիջոցի համար) և զգալիորեն ավելացրել է գոյատևման անձնակազմը։ T-70-ի համար ընտրված դասավորության մյուս առավելությունները ներառում են տանկի ցածր բարձրությունը և ընդհանուր քաշը (համեմատած այլ դասավորությունների այլ մեքենաների հետ), որոնք ձեռք են բերվել, ընդ որում, չնայած «թանկ» ԳԱԶ-203 էներգաբլոկի հարկադիր օգտագործմանը։ Արդյունքում, տանկի դինամիկ բնութագրերը մեծացան, և դրա համար անհրաժեշտ չէր հզոր մասնագիտացված շարժիչ։ Տանկի անձնակազմը բաղկացած էր երկու հոգուց - վարորդը և մեքենայի հրամանատարը .[1]
Զրահապատ կորպուս և աշտարակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տանկի զրահապատ մարմինը եռակցվել է 6, 10, 15, 25, 35 և 45մմ հաստությամբ գլանված զրահապատ թիթեղներից։ Վաղ շարքի մեքենաների զրահապատ թիթեղները միատարր էին, մինչդեռ ավելի ուշ սերիայի մեքենաները տարասեռ (օգտագործվել է մակերեսային կարծրացում)։ Զրահի հաստությունը անփոփոխ է մնացել տանկի արտադրության ողջ ընթացքում։ Զրահապաշտպանությունը տարբերակված է, զրահակայուն։ Առջևի և հետևի զրահապատ թիթեղներն ունեին թեքության ռացիոնալ անկյուններ, իսկ կողմերը՝ ուղղահայաց։T-70-ի կողքը պատրաստված էր երկու զրահապատ թիթեղներից, որոնք միացված էին եռակցման միջոցով։ Եռակցումը ամրացնելու համար կորպուսի ներսում տեղադրվել է ուղղահայաց ամրացնող ճառագայթ, որը գամված է առջևի և հետևի կողային մասերին։ Կեղևի մի շարք զրահապատ թիթեղներ շարժական էին, ինչը հեշտացնում էր տանկի տարբեր բաղադրիչների պահպանումը և փոխարինումը։
Վարորդի աշխատավայրը գտնվում էր տանկի զրահապատ կորպուսի առջևի մասում՝ մեքենայի կենտրոնական երկայնական հարթությունից դեպի ձախ։ Վարորդին նստեցնելու և իջնելու լյուկը գտնվում էր ճակատային զրահապատ ափսեի վրա և հագեցած էր հավասարակշռող մեխանիզմով՝ բացումը հեշտացնելու համար։ Վարորդի լյուկի առկայությունը թուլացրել է դիմային վերին մասի դիմադրությունը արկերի հարվածներին։ T-70-ի հատակը եռակցվել է տարբեր հաստության երեք զրահապատ թիթեղներից, և կոշտություն ապահովելու համար դրան եռակցվել են լայնակի արկղաձև ճառագայթներ, որոնցում գտնվում էին կախովի ագրեգատների ոլորման ձողերը։ Վարորդի նստատեղի տակ գտնվող ստորին մասում վթարային լյուկ է պատրաստվել։ Կորպուսն ուներ նաև մի շարք օդային մուտքեր, լյուկեր և տեխնոլոգիական բացվածքներ՝ տանկի բնակելի տարածքների օդափոխման համար։ Այս անցքերից մի քանիսը պաշտպանված էին զրահապատ ծածկոցներով, փեղկերով և պատյաններով։
Կտրված բուրգի տեսքով ութանկյուն եռակցված աշտարակն ուներ 35 մմ հաստությամբ կողմեր , որոնք գտնվում էին ուղղահայաց 23° անկյան տակ՝ ամրությունը բարձրացնելու համար։ Պտուտահաստոցի երեսների եռակցված հոդերը լրացուցիչ ամրացվել են զրահապատ անկյուններով։ Աթոռի ճակատային մասը պաշտպանված էր 50 մմ հաստությամբ զրահապատ դիմակով , որն ուներ թնդանոթ, գնդացիր և տեսադաշտ տեղադրելու համար նախատեսված փականներ։ Պտուտահաստոցի պտտման առանցքը չի համընկել մեքենայի երկայնական համաչափության հարթության հետ՝ տանկի աջ կողմում շարժիչի տեղադրման պատճառով։ Աթոռի տանիքում տեղադրված է եղել տրանսպորտային միջոցի հրամանատարի բեռնաթափման և իջնելու ծալովի լյուկ։ Իր հերթին, լյուկի մեջ կար արտաքին ազդանշանային դրոշի համար նախատեսված փոքրիկ լյուկ։ Լյուկի կափարիչի մեջ տեղադրվել է նաև պտտվող հայելու սարք, որն առաջին լուծումն էր, որն օգտագործվում էր սովետական թեթև տանկերի վրա։ Պտուտահաստոցը ամրացված էր գնդիկավոր առանցքակալի վրա և ամրացված բռնակներով՝ տանկի ուժեղ գլորման կամ շրջվելու դեպքում կանգ չառնելու համար[1]։
Սպառազինություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
T-70-ի հիմնական սպառազինությունը եղել է հրացանով կիսաավտոմատ 45 մմ տանկային հրացանը 1932/38 թթ (20-K կամ 20K): Ավտոմեքենայի հրամանատարի հարմարության համար ատրճանակը տեղադրվել է աշտարակի երկայնական համաչափության հարթության աջ կողմում գտնվող կոճղերի վրա։ 20-K հրացանիտրամաչափի երկարությունը 46 մմ էր, կրակող գծի բարձրությունը 1540 էր , ուղիղ կրակի շառավիղը հասել է 3600 մ-ի՝ առավելագույն հնարավորին, 4800 մ թնդանոթի վրա դրված էր 7,62 մմ տրամաչափի DT-29 գնդացիր, որը հեշտությամբ կարելի էր հանել կոաքսիալ հենակետից և օգտագործել տանկից դուրս՝ որպես հետևակ։ Երկվորյակ տեղադրումն ուներ բարձրության անկյունների տիրույթ −6-ից մինչև +20° և հորիզոնական շրջանաձև կրակ։ Փոխանցման տիպի աշտարակի պտտվող մեխանիզմը՝ ձեռքով շարժիչով, գտնվում էր տանկի հրամանատարի ձախ կողմում, իսկ հրացանի ամբարձիչ մեխանիզմը (պտուտակի տեսակը, նաև ձեռքով շարժիչով)՝ աջ կողմում։ Թնդանոթի և գնդացիր գործարկելը ոտքի ոտնակով է. ձախ ոտնակը սեղմելիս ավտոմատից կրակ է բացվում, աջի դեպքում՝ թնդանոթից։
Հրացանի զինամթերքի ծանրաբեռնվածությունը եղել է 90 (70՝ T-70B-ի համար) միավոր լիցքավորման արկ (փամփուշտ)։ Հրամանատարի աշխատանքի հարմարավետությունը մեծացնելու համար քսան կրակոց են գտնվել հատուկ փամփշտակալում, մյուսները՝ մարտական խցիկի կողմերի երկայնքով ստանդարտ տեղադրման մեջ։ Զրահատար արկերի արձակման ժամանակ ծախսված փամփուշտի արդյունահանումն իրականացվել է ավտոմատ կերպով, իսկ բեկորային պարկուճներով կրակելիս բեկորային արկի ավելի ցածր սկզբնական արագության պատճառով կիսաավտոմատ համակարգը չի աշխատել, և հրամանատարը ստիպված է եղել ձեռքով բացել պտուտակը, իսկ ծախսված փամփուշտը հանվել է։ Հրացանի կրակի տեսական արագությունը րոպեում 7-12 կրակոց, սակայն բեռնիչի բացակայության և բեկորային արկ կրակելիս պտուտակը ձեռքով բացելու անհրաժեշտության պատճառով կրակի արագությունը գործնականում մի քանի անգամ ավելի ցածր էր՝ 3-5 կրակոց րոպեում։ Զինամթերքը կարող է ներառել հետևյալ պարկուճները.
| Զինամթերքի անվանացանկ | |||||
| Տեսակ | Նշանակություն | Արկի քաշը, կգ | ВВ–ի քաշը, գ | Սկզբնական արագություն
մ…վ |
Աղյուսակային
հեռավորությունը, մ |
| Տրամաչափային զրահաբաճկոնային արկեր | |||||
| Զրահաբաճկոն-հետագծող բութ գլուխ ՝ բալիստիկ ծայրով | 1,43 | 18,5 (A-IX-2) | 760 | 4000 | |
| Զրահաբաճկոն-հրկիզիչ հետագծող, բութ գլխով, բալիստիկ ծայրով | БЗР-240 | 1,44 | 12,5+13 (հրկիզիչ կազմ) | 760 | 4000 |
| Զրահաբաճկոն բութ գլխով ՝ բալիստիկ ծայրով | Б-240 | 1,43 | 19,5 (A-IX-2) | 760 | 4000 |
| Զրահաբաճկոն-հետագծող հաստագլուխ պինդ ՝ բալիստիկ ծայրով | БР-240СП | 1,43 | Չունի | 757 | 4000 |
| Ենթակալիբրային զրահաբաճկոնային արկեր | |||||
| Ենթակալիբերային զրահաբաճկոնային հետագծող ("կծիկ" տիպի) | БР-240П | 0,85 | Չունի | 985 | 500 |
| Բեկորային արկեր | |||||
| Պողպատե բեկոր | О-240 | 1,98—2,15 | 78 | 335 | 4200 |
| Պողպատյա չուգուն բեկոր | О-240А | 1,98—2,15 | 78 | 335 | 4200 |
| Կարտեչ | |||||
| Կարտեչ | Щ-240 | 1,62 | 137 փամփուշտ,
100 գ վառոդ |
? | ? |
DT կոաքսիալ գնդացիրն ուներ 945 փամփուշտ (15 սկավառակ), իսկ անձնակազմը համալրված էր նաև մեկ PPSh ավտոմատով 3 սկավառակով (213 արկ) և 10 F-1 ձեռքի նռնակով։ Որոշ դեպքերում այս զինատեսակին ավելացվել է ատրճանակ՝ ազդանշանային բռնկումների համար[4]։
T-70-ը համալրված էր GAZ-203 էներգաբլոկով GAZ-202 (GAZ-70-6004 ) կրկնակի չորս հարվածային գծային վեց մխոցային հեղուկով սառեցված կարբյուրատոր շարժիչներից — առջեւի եւ ԳԱԶ-70-6005 - հետևի)։ ԳԱԶ-202-ը իջեցվել է մինչև 70 ձիաուժ: Հետ. ԳԱԶ-11 ավտոմոբիլային շարժիչի (51,5 կՎտ) տանկային տարբերակը՝ 85 ձիաուժ հզորությամբ։ Հետ. Հզորության կրճատումն ուղղված էր շահագործման հուսալիության բարձրացմանը և շարժիչի ծառայության ժամկետի ավելացմանը[5]։ Արդյունքում GAZ-203 ագրեգատի առավելագույն ընդհանուր հզորությունը հասել է 140 ձիաուժի։ Հետ. (103 կՎտ) 3400 rpm-ում։ Երկու շարժիչներն էլ հագեցած էին M տիպի կարբյուրատորներով։ Շարժիչի ծնկաձև լիսեռները միացված էին առաձգական թփերով միացմամբ. Ամբողջ ագրեգատի երկայնական թրթռումներից խուսափելու համար առջևի ԳԱԶ-202-ի թռչող անիվի պատյանը գավազանով միացված էր տանկի աջ կողմին։ ԳԱԶ-203-ի յուրաքանչյուր «կես» ուներ իր բոցավառման, քսման և վառելիքի մատակարարման համակարգերը։ Էներգաբլոկի հովացման համակարգում ջրի պոմպը սովորական էր, բայց ջրայուղային ռադիատորը երկբաժին էր, յուրաքանչյուր հատված պատասխանատու էր սեփական ԳԱԶ-202-ի սպասարկման համար։ ԳԱԶ-203 մոնտաժը համալրված է եղել յուղաիներցիոն տիպի օդամաքրիչով։
Նախագծի գնահատում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երկրորդ գործոնը, որը բացասական ազդեցություն ունեցավ T-70-ի գնահատման վրա, գերմանական տանկային և հակատանկային հրետանու արագ զարգացումն էր։ Մեծ քանակությամբ Т-34-ների մարտադաշտում հայտնվելը գերմանացիներից պահանջում էր որակապես ուժեղացնել հրացանները։ 1942 թվականի ընթացքում Վերմախտը ստացել է մեծ քանակությամբ 50 մմ և 75 մմ հակատանկային հրացաններ, տանկեր և ինքնագնացներ՝ զինված 75 մմ երկարափող հրացաններով։ 75 մմ երկարափող հրացանները որևէ անկյան տակ և մարտական հեռավորության վրա T-70-ին հաղթելու խնդիր չունեին. վերջինիս կողմերը խոցելի էին նաև ավելի փոքր տրամաչափի հրետանու նկատմամբ՝ ընդհուպ մինչև հնացած 37 մմ Պակ 35/36 թնդանոթը։ Արդյունքում, «յոթանասունն» այլևս հնարավորություն չուներ տանկային բաց մարտում, և նույնիսկ հակատանկային առումով պատրաստված պաշտպանությունը ճեղքելով, T-70 ստորաբաժանումները դատապարտված էին մեծ կորուստների։
.JPG)
Այս պատճառներով T-70-ն իրեն անշնորհք համբավ ձեռք բերեց։ Այնուամենայնիվ, եթե նույնիսկ հակառակորդն ուներ հակատանկային զինատեսակներ, որոնք կարող էին հաջողությամբ խոցել T-70-ը, այն բավականին մարտունակ էր, եթե այդպիսի տանկերի ստորաբաժանումները ճիշտ օգտագործվեին։ Նման կիրառությունները ներառում էին. հակառակորդի ուժերի նահանջը հետապնդելը, թշնամու գծերի հետևում ներթափանցելը և համարձակ արշավանքները, հետախուզությունը։ T-70 ստորաբաժանումների կողմից թվարկված բոլոր տեսակի գործողություններում թշնամու զրահատեխնիկայի վրա հարձակումը պետք է իրականացվեր հիմնականում դարանակալներից։ Դրան նպաստեց միայն «յոթանասունի» փոքր չափը և ցածր աղմուկը։ Հայտնի է, որ երկու Պանտերա տանկ ոչնչացվել է մեկ T-70-ի կողմից (հրամանատար Գ. Ի. Պեգով, 3-րդ գվարդիական տանկային բանակ)[6] դարանակալումից, ինչը միայն հաստատում է տանկի մարտունակությունը նույնիսկ 1944-1945 թվականների պայմաններում։
Օգտվելով այս առավելություններից՝ 55-րդ բրիգադի մեկ Տ-70՝ Մ. Սոլոմինային հաջողվել է կատարել թշնամու հենակետի վրա հարձակվելու հանձնարարված խնդիրը, մինչդեռ նախորդ հարձակման ժամանակ կորել է 6 T-34 և 2 M3 Grant։
Սակայն այս կերպ Տ-70-ի հնարավորությունները կարող էին բացահայտել միայն զրահատանկային ստորաբաժանումների փորձառու և տակտիկապես գրագետ հրամանատարները։ Բացի այդ, անկախ հրամանատարության մտադրություններից և պլաններից, թեթև տանկային ստորաբաժանումների մարտավարական «հարձակողական միակողմանիությունը» պոտենցիալ վտանգավոր էր մեծ կորուստներով և պարտություններով՝ համապատասխան միջոցառումների արդյունքում իրավիճակի արագ փոփոխության դեպքում։ թշնամու։ Ընդհանուր առմամբ, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի փորձը վերջնականապես ցույց տվեց, որ հակատանկային պաշտպանության հզորության կտրուկ աճի պայմաններում թեթև տանկը սկզբունքորեն ոչ պիտանի է որպես տանկային կազմավորումների նյութական մասի հիմք, և նրա մարտավարական դերը շատ է. նեղ. Մինչ օրս այս իրավիճակը չի փոխվել։ Հակառակորդի կողմից հաշմանդամ դարձած խորհրդային տանկերի «յոթանասունների» անդառնալի կորուստների տոկոսը T-34-ի համեմատ ավելի ցածր է եղել. - ըստ առաջնագծի հաղորդագրությունների, T-70-ի վրա զինամթերքի պայթեցումը հազվադեպ դեպք էր։ Վնասված T-70-ները ավելի հեշտ էին տարհանվել թիկունքում, և դրանցից շատերը կարող էին վերանորոգվել դաշտում։
Մոտ 9—11 т կշռող այլ թեթև տանկերի համեմատ (օրինակ՝ գերմանական PzKpfw II, ճապոնական Ha-Go ), T-70-ն ուներ ավելի լավ զրահապաշտպանություն, ավելի հզոր զենքեր, բայց զգալիորեն զիջում էր ռացիոնալ առումով։ անձնակազմի անդամների միջև պարտականությունների բաշխում. Տեսահսկման և կապի սարքավորումների որակով T-70-ը զիջում էր նաև գերմանական տանկին։ Սակայն T-70-ի ստեղծման ժամանակ այս բոլոր մեքենաները գնահատվել են որպես հնացած։
Իր մարտավարական և տեխնիկական բնութագրերով, T-70-ը բավականին համընկնում էր ամերիկյան ավելի ծանր M3 (M5) Stuart թեթև տանկի հետ, որը մշակվել է մոտավորապես նույն ժամանակ և մատակարարվել Կարմիր բանակին Lend-Lease-ի ներքո։ T-70-ը ճակատային պաշտպանության և սպառազինության առումով մոտավորապես համարժեք է ամերիկյան տանկին 45 մմ թնդանոթի արկի բեկորային լավագույն էֆեկտը), որը զիջում է նրան արագությամբ, բայց զգալիորեն գերազանցում է էներգիայի պաշարով և տեխնիկական հուսալիությամբ։
Երկու մեքենաների էրգոնոմիկան դժվար թե հաջողված համարվի։ T-70-ում հրամանատարը ֆունկցիոնալ ծանրաբեռնված է եղել, սակայն կաշկանդված չի եղել մարտական կուպեի ծավալով։ Ստյուարտը երկու մարդ ուներ աշտարակում (և ևս երկուսը վերահսկողության բաժնում - ֆունկցիոնալ տեսանկյունից ամեն ինչ կարգին էր), բայց հենց աշտարակը (մ հատկանիշները պտուտահաստոցով զամբյուղով) շատ նեղ էր։ M3 Stuart-ն օգտագործել է ինքնաթիռի շարժիչ և հատուկ փոխանցման տուփ։ Բացի այդ, Stuart-ն ավելի ծանր է, քան T-70-ը և սովորաբար պատկանում է «թեթև-միջին» տանկերի կատեգորիային, ուստի դրա ուղղակի համեմատությունը այլ թեթև տանկերի, ինչպես նաև T-70-ի հետ լիովին ճիշտ չէ։ Բացի այդ, T-70-ը սպառազինության և զրահի բնութագրերով նման է վաղ PzKpfw III- ին և ուշ BT-ին, բայց դրանք արդեն պատկանում են մեկ այլ քաշի և չափի կատեգորիայի՝ «թեթև-միջին» տանկերին՝ ըստ բրիտանացի պատմաբան Ռիչարդի դասակարգման։ Օգորկևիչ, ուստի նրանց ուղղակի համեմատությունն անօրինական է։
T-70-ը և T-70B-ը բավարար քանակությամբ ներկայացված են ռազմական թանգարաններում և որպես հուշային տանկեր Ռուսաստանի և հարևան երկրների տարբեր վայրերում։ Կուբինկայի զրահապատ թանգարանում կա T-70, որը հայտնաբերվել է ճահճում 2001 թվականին և վերականգնվել է շահագործման[7], ինչպես նաև կա T-70B աշտարակ՝ որպես ընկած տանկիստների հուշարձանի կազմի մաս։ T-70B տանկը գտնվում է Մոսկվայի Հայրենական մեծ պատերազմի թանգարանում։ T-70-ները հասանելի են նաև Կիևի ռազմական թանգարաններում, Օրելում, Տոլյատիի տեխնիկական թանգարանում, Եկատերինբուրգի մոտ գտնվող Վերխնյայա Պիշմայի ռազմական տեխնիկայի թանգարանում, Սարատովի ռազմական փառքի պետական թանգարանում, Պոզնանի միջնաբերդի թանգարանում ( Լեհաստան ), ինչպես նաև Պարոլա քաղաքի ֆիննական տանկային թանգարանում (ֆիննական ցուցանմուշը թնդանոթ չունի)։
- Պահպանված օրինակներ.
-
Մոսկվա. սրտանց: -
Կուբայական. Տանկերի թանգարան -
Արխանգելսկոե. Վադիմ Զադորոժնիbed -
Պադիկովո. Թանգարան -
Վերին Փիշմա. UMMC -
Տոլյատի. Տեխնիկական տարան -
Վելիկի Նովգորոդ -
Վոլգոգրադ -
սրտացավ -
Արծիվ -
Սարատով -
Բախչիսարայ
- Ուկրաինա .
- Վերշատցի, Չերկասի շրջանի Չիհիրին շրջան։
- Դնեպր . «Դնեպրի ճակատամարտ» դիորամայի մոտ բաց տարածքում։ Մինչև 1967 թվականը այս տանկը ծառայել է որպես գեներալ Է.Պուշկին .
- Կիև . ռազմական տեխնիկայի տեղանք Հայրենական մեծ պատերազմի թանգարանի մոտ։
- Կոնստանտինովկա, Դոնեցկի մարզ.
- Կրասնի Օսկոլ, Իզյումի շրջան, Խարկովի մարզ։
- Մելիտոպոլ, Զապորոժիեի շրջան.
- Նիժին, Չեռնիգովի մարզ, հուշարձան գվարդիայի մայոր Խայտովիչի գերեզմանին։
- Սոլոնիցևկա, նախկինում Գավրիլովկա, Դերգաչևսկի շրջան, Խարկովի մարզ՝ միջին. Տանկի համարը՝ M 303198։
- Ուժգորոդ, Անդրկարպատյան շրջան։
-
Վերշատցի -
Դնեպր -
Կոնստանտին մահճակալ -
Կարմիր Օսկոլ -
Մելիտոպոլի -
Նիժին -
Սոլոնիցևկա -
Ուժգորոդ
.jpg)
T-70-ը ժողովրդական մշակույթում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համակարգչային խաղեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- T-70B մոդելը ներկայացված է «Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ» համակարգչային խաղում։
- T-70 տանկը « Հերոսներ և գեներալներ » բազմախաղաց խաղում է։
- T-70-ը ներկա է « Պատերազմի ամպրոպ » խաղում՝ որպես ԽՍՀՄ զրահամեքենաների ճյուղի I աստիճանի թեթև տանկ։ Տանկի վրա հիմնված SU-76M ինքնագնաց հրացանը ներկայացված է War Thunder խաղում, կա նաև դրա պրեմիում տարբերակը։
- T-70-ը « Տանկերի աշխարհ » բազմախաղաց խաղում է որպես ԽՍՀՄ III կարգի թեթև տանկ։
- T-70-ը ներկայացված է ԽՍՀՄ-ի «Company Of Heroes 2» խաղում։ Արդյունավետ է հետախուզության, մարտական հետևակի, թեթև մեքենաների և ամրությունների համար։
- Սովետական թեթև տանկերի ընտանիքը նախագծել է Ն. Ա. Աստրովա՝ Т-40, Т-60, Т-80
- Խորհրդային թեթև տանկի հետագա զարգացում. PT-76
- Wehrmacht տանկ նմանատիպ քաշի և չափի PzKpfw II կատեգորիայի
- Ամերիկյան թեթեւ տանկեր M3 (M5) « Stewart »
- ՍՈՒ-76 ինքնագնաց հրետանային ստորաբաժանում
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Желтов И. Г. и др. Советские малые и лёгкие танки 1941—1945 гг.
- ↑ Хотя ГАЗ-70 существовал в единственном экземпляре, он дорабатывался по ходу развития, и вполне возможно, что оба утверждения соответствуют истине — одно для первоначального варианта, а второе — для доработанного, послужившего предсерийным эталоном.
- ↑ 3,0 3,1 Свирин М. Н., Коломиец М. В. Лёгкий танк Т-70.
- ↑ Желтов И. Г. и др. Советские малые и лёгкие танки 1941—1945 гг.Желтов И. Г. и др. Советские малые и лёгкие танки 1941—1945 гг.
- ↑ «Выдержки из мемуаров Н. А. Астрова». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 3-ին.
{{cite web}}: no-break space character in|title=at position 24 (օգնություն) - ↑ Свирин М. Н. Пантера PzKpfw V. — (Армада № 4 / 1996).
- ↑ «История восстановления до ходового состояния танка Т-70 в Кубинке». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.