Անտարկտիկայի համաձայնագիր

Անտարկտիկայի համաձայնագիր (անգլ.՝ Antarctic Treaty), միջազգային համաձայնագիր, որը նախատեսում է Անտարկտիկայի ապառազմականացումը և միջուկային զենքի օգտագործման և փորձարկման արգելքը՝ մայրցամաքի ողջ տարածքում։ Համաձայնագիրը կնքվել է 1959 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Վաշինգտոնում։ Համաձայնագիրը ուժի մեջ է մտել 1961 թվականի հունիսի 23-ին՝ 12 նախնական մասնակից երկրների ստորագրման արդյունքում։

Նպատակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաձայնագրի գլխավոր նպատակը Անտարկտիկայի ողջ մարդկության շահերից բխող գործողությունների համար օգտագործելն է։ Բացի այդ, համաձայնագիրը երաշխավորում է գիտական հետազոտությունների ազատությունը և կարևորում միջազգային համագործակցության ապահովումը։ Արգելվում են ցանկացած տիպի միջուկային պայթյունների իրականացումը և ռադիոակտիվ նյութերի թաղումը մայրցամաքի տարածքում։ 1982 թվականին, որպես համաձայնագրի մի մաս և 9-րդ հոդվածի իրագործում, ուժի մեջ է մտել «Անտարկտիկայի ծովային կենդանի ռեսուրսների պահպանման կոնվենցիա» (ԱԾԿՌՊ)^[1]։ Համաձայնագրի կետերի և դրույթների պահպանումն ապահովում է «ԱԾԿՌՊ կոմիտեն», որի շտաբկայանը գտնվում է Ավստրալիայի Թասմանիա նահանգի Հոբարթ քաղաքում։

Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2010 թվականի հունվարին համաձայնագիրը ստորագրել են 46 պետություններ, որոնց 28-ը համարվում են կոնսուլտատիվ կողմեր։ Համաձայնագրի շրջանակներում մասնագետները առանձնացնում են պետությունների երեք հիմնական խմբեր^[2]՝

Պետություններ, որոնք Անտարկտիկայում տարածքային պահանջներ ունեին, մինչև համաձայնագրի կնքումը։ Այդ պետություններն էին Ավստրալիան, Արգենտինան, Մեծ Բրիտանիան, Նոր Զելանդիան, Նորվեգիան, Ֆրանսիան և Չիլին։
Պետություններ, որոնք իրավունք են իրենց վերապահել ունենալ տարածքային պահանջներ Անտարկտիկայում։ Այդ պետություններն են Պերուն, ԽՍՀՄ/Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ն և ՀԱՀ-ը։
Պետություններ, որոնք պաշտոնապես չունեն տարածքային պահանջներ Անտարկտիկայում։ Այդ պետություններն են Բելգիան, Բուլղարիան, Բրազիլիան, Գերմանիան, Հնդկաստանը, Իտալիան, ՉԺՀ-ն, Պակիստանը, Լեհաստանը, Ռումինիան, Ուկրաինան, Ուրուգվայը, Չեխիան, Շվեդիան, Էկվադորը, Հարավային Կորեան և Ճապոնիան։

Համաձայնագրի մասնակից երկրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սկզբնական մասնակից երկրները նշված են թավատառ։

Երկիր	Խորհրդակցական ձայնի իրավունք	Ստորագրման ամսաթիվ
Ավստրալիա	Այո	23 հունիս, 1961
Ավստրիա		25 օգոստոս, 1987
Արգենտինա	Այո	23 հունիս, 1961
Բելառուս		19 հուլիս, 2006
Բելգիա	Այո	23 հունիս, 1961
Բուլղարիա	Այո	11 սեպտեմբեր, 1978
Բրազիլիա	Այո	16 մայիս, 1975
Միացյալ Թագավորություն	Այո	23 հունիս, 1961
Վենեսուելա		24 մարտ, 1999
Հունգարիա		27 հունվար, 1984
Գվատեմալա		31 հուլիս, 1991
Գերմանիա	Այո	5 փետրվար, 1979
Հունաստան		8 հունվար, 1987
Դանիա		20 մայիս, 1965
Հնդկաստան	Այո	19 օգոստոս, 1983
Իսպանիա	Այո	31 մարտ, 1982
Իտալիա	Այո	18 մարտ, 1981
Կանադա	Այո	4 մայիս, 1988
Չինաստան	Այո	8 հունիս, 1983
Կոլումբիա		31 հունվար, 1989
Հյուսիսային Կորեա		21 հունվար, 1987
Կուբա		16 օգոստոս, 1984
Մալայզիա		31 հոկտեմբեր, 2011
Մոնակո		30 մայիս, 2008
Մոնղոլիա		23 մարտ, 2015
Նիդերլանդներ	Այո	30 մարտ, 1967
Նոր Զելանդիա	Այո	23 հունիս, 1961
Նորվեգիա	Այո	23 հունիս, 1961
Պակիստան		1 մարտ, 2012
Պապուա Նոր Գվինեա		16 սեպտեմբեր, 1975
Պերու	Այո	10 ապրիլ, 1981
Լեհաստան	Այո	23 հունիս, 1961
Պորտուգալիա		29 հունվար, 2010
Հարավային Կորեա	Այո	28 հունվար, 1986
Ռուսաստան	Այո	23 հունիս, 1961
Ռումինիա		15 սեպտեմբեր, 1971
Սլովակիա		1 հունվար, 1993
ԱՄՆ	Այո	23 հունիս, 1961
Թուրքիա		24 հունվար, 2006
Ուկրաինա	Այո	28 հոկտեմբեր, 1992
Ուրուգվայ	Այո	11 հունվար, 1980
Ֆինլանդիա	Այո	15 մայիս, 1984
Ֆրանսիա	Այո	23 հունիս, 1961
Չեխիա	Այո	14 հունիս, 1962
Չիլի	Այո	23 հունիս, 1961
Շվեյցարիա		24 ապրիլ, 1984
Շվեդիա	Այո	21 հունվար, 1987
Էկվադոր	Այո	15 սեպտեմբեր, 1987
Էստոնիա		17 մայիս, 2001
Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն	Այո	23 հունիս, 1961
Ճապոնիա	Այո	23 հունիս, 1961

2015 թվականի ապրիլ ամսվա դրությամբ^[3]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Конвенция АНТКОМ (полный текст)
↑ Gateway House, Who Will Control the Antarctic? — Fair observer, 17 հունվար 2013 года.(անգլ.)
↑ «Parties». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 4-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անտարկտիկայի համաձայնագրի քարտուղարություն Արխիվացված 2011-12-06 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անտարկտիկայի համաձայնագիր» հոդվածին։

[ConventionCCAMLR-1] Конвенция АНТКОМ (полный текст)

[Gateway-2] Gateway House, Who Will Control the Antarctic? — Fair observer, 17 հունվար 2013 года.(անգլ.)

[3] «Parties». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 4-ին.

[1]

[2]

[3]