Արություն և Մանվել
Արություն և Մանվել | |
|---|---|
| Հեղինակ | Ղազարոս Աղայան |
| Ժանր | վեպ |
| Կազմված է | երեք գրքույկից |
| Բնօրինակ լեզու | հայերեն |
| Ստեղծման տարեթիվ | 1866 |
| Էջեր | 147 |
| Վիքիդարան | Արություն և Մանվել |
«Արություն և Մանվել», Ղազարոս Աղայանի վեպը, որը գրվել է 1866 թվականին։ «Արությունն ու Մանվել»-ը Աղայանի առաջին վեպն է։ Սա համարվում է ինքնակենսագրական վեպ․ Արությունն ինքը Աղայանն է, իսկ Մանվելը իր ընկերն է՝ Միքայելը, Ավետիքն էլ իր հայրն է[1]։ «Արություն և Մանվել» ստեղծագործությունն ուղղված է անցյալի տգիտության դեմ։ Այն միտված է լուսավոր գաղափարների, առաջավոր մտքերի և նպաստում է նոր սերնդի հոգևոր և մտավոր զարգացմանը։ Վեպի գլխավոր հերոսը գործեղությունների զարգացման կենտրոնում է և հենց նրա միջոցով է զարգանում գործողությունները և բացահայտվում ժամանակի հայ իրականությունը[2]։
Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վեպի առաջին մասում պատմում է հին տոհմական աշխարհի և նրանում եղած ավանդույթների մասին։ Հետո անդրդառնում է այն մարդկանց, ովքեր ինչ-որ չափով ազդեցություն են ունեցել Արությունի կյանքի և որպես անհատ ձևավորման մեջ։ Արությունի կերպարում շեշտված է հայ ժողովրդի ազգային ինքնագիտակցության, հայրենասիրության գաղափարը, որը սերտորեն միացած է հանդես գալիս ժողովրդի սոցիալական ճնշման դեմ մղվող պայքարի գաղափարի հետ։ Այս է պատճառը, որ Արությունն ագահությամբ է կարդում Աբովյանի «Վերք Հայաստանի» վեպը։ Արությունը իր ընկերոջ՝ Մանվելի հետ ծանոթանում է հոգևոր արարողության ժամանակ և երկուսն էլ իրենց կամքից անկախ խոստանում են իրար, որ միշտ ընկերներ են մնալու։ Արությունը նախնական կրթությունը ստանում է Մանիշակի մոտ, հետո գյուղի քահանայի՝ Պետրոսի մոտ։ Արությունը շատ խելացի էր։ Անգիր գիտեր բոլոր սուրբ գրքերը, շատ լավ երգում էր։ Մի օր նա Պետրոսի հետ գնում է քաղաք և նախքան իր քաղաք գնալը Մանվելն արդեն քաղաքում է լինում և պատահաբար տեսնում է Արությունին։ Արությունի և Մանվելի քույրերը քաղաք էին հարս եկել և նրանք մտերիմ հարևաններ էին։ Մանվելը գալիս և հայտնում է Արությունի քրոջը՝ Օսանային, որ Արությունին տեսել է քաղաքում։ Օսանան գնում է եղբոր հետևից և նրան բերում իր տուն։ Նա եղբորը խորհուրդ է տալիս, որ պետք չէ վերադառնալ գյուղ, ասում է, որ նա մնա քաղաքում և սովորի այնտեղ։ Եվ հենց այդպես էլ լինում է Արությունը մնում է քաղաքում և Մանվելի հետ սկսում է սովորել Ներսիսյան դպրոցում։ Այնքան բարձր առաջադիմություն է ունենում, որ նրան բարձր դասարան են տեղափոխում, սակայն դա երկար չի տևում․ նրանք դուրս են գալիս Ներսիսյան դպրոցից։ Հետո նա վերադառնում է գյուղ, բայց չի կարողանում հարմարվել գյուղի կյանքին, հայրը նրան գյուղի աշխատանքներ է հանձնարարում, բայց նա չի կարողանում դրանք հավուր պատշաճի կատարել։
Մի օր Ավետիքն ու կինը վիճում են նրա համար, սակայն Ավետիքի կամքն անկոտրուն էր, նա դեմ էր որդու նոր մտածելակերպին։ Եվ հենց այդ ժամանակ հայր և որդի վիճում են ու Ավետիքն Արությունին տնից դուրս է անում։ Արություն գնում և մոլորվում է ճանապարհին, հայտնվում է անտառում։ Անտառից երբ դուրս է գալիս, իմանում է, որ մի աշուղ է գալիս և որոշում է, որ պետք է երգի աշուղի հետ։ Այդ ամենն նա առաջարկում է աշուղին և նա համաձայնվում է, բայց կար մեկ խնդիր՝ Արությունը սազ չուներ։ Մրցակցության կանոններն այսպիսին էին, եթե Արությունն հաղթեր՝ աշուղի ձեռքից պետք է վերցներ սազը, իսկ եթե աշուղը հաղթեր՝ Արությունն իր հրացանը կտար այդ աշուղին։ Ստացվեց այնպես, որ Արությունն հաղթեց աշուղին և հեռացավ՝ սազը վերցնելով։ Ի վերջո, Արությունը որոշում է աշուղ դառնալ, որպեսզի մեծ ժողովրդականություն վայելող այդ արվեստը ծառայեցնի ժողովրդի հոգեկան ու բարոյական վերածննդին, նրա ազգային ինքնագիտակցության զարգացմանը։ Արությունը ծաղրում է իր հետ մրցող աշուղին այն բանի համար, որ նա տարածում է ստահոդ պատմություններ և ոչ մի տեղեկություն չունի իր մայր ժողովրդի պատմությունից։ Նա աշուղին առաջարկում է հայրենասիրական երգեր երգել, ժողովրդի մեջ զարգացնել ազատասիրության գաղափարը, ներշնչել նրան չհնազանդվել ժամանակակից իշխողների բռնակալական տիրապետությանը։ Հետագայում նա վաճառեց սազը և որսրդական պարագաներ գնեց։ Անտառում, որսի ժամանակ նա հանդիպում է մի որսորդի՝ Պողոսին, ում հետ մտերմանում է։ Պողոսը ոչ ոք չուներ, մի մայր ուներ միայն, ում շատ վատ էր վերաբերվում՝ թուր ու թվանքով էր խոսում մոր հետ։ Երբ Արություն տեսնում էր, որ նա մորը վատ է վերաբերվում, ձայն չէր հանում, բայց առանձին ժամանակ այդ կնոջը մխիթարում էր։
Մի օր նրանք եղջերու են որսում և քանի որ տուն գնալու համար շատ մութ էր նրանք մոտակա եկեղեցում կրակ են անում և խորովում եղջերուի միսը ։ Այդ ժամանակ նրանց մեջ վիճաբանություն է սկսվում, իրար վիրավորելուց հետո նրանք կրկին հաշտվում են։ Եվ այդ ժամանակ Արություն պատմում է, որ ինքը կրթված է և նրան պատմում է այն մասին, որ բոլոր հայրերի նախահայր Հայկն է և որ բոլոր հայրեր եղբայրներ են։ Հետո նրանք բաժանվում են, որովհետև Արություն պետք է քաղաք գնար՝ Մանվելի մոտ[3]։
Կերպարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Արություն
- Մանվել
- Ավետիք
- Մանիշակ
- Պետրոս
- Պողոս
- Օսանա
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Մուրադյան, Հրայր (1941). Ղազարոս Աղայան․ Կյանք և գործը. Երևան: Հայպետհրատ. էջ 30.
- ↑ Թորոսյան, Աննա. «Գաղափարական հարցադրումները Ղազարոս Աղայանի «Արություն և Մանվել» վեպում». Հայագիտության հարցեր 1 (16). ԵՊՀ.
- ↑ Աղայան, Ղազարոս (1979). Երկեր. «Սովետական գրող». էջեր 87–233.