Բալըքլի հայկական գերեզմանատուն
 | |
 | |
 |
Բալըքլի հայկական գերեզմանատուն (թուրքերեն՝ Balıklı Ermeni Mezarlığı), հայկական գերեզմանատուն Թուրքիայի Ստամբուլ քաղաքի Զեյթինբուրնու թաղամասի Բալըքլը թաղամասում։ Գերեզմանատունն իր անվանումը ստացել է Բալըքլը հին բնակավայրի անվանումից, որն այժմ Զեյթինբուրնուի թաղամասերից մեկն է։ Գերեզմանատան պահպանությունը ու օգտագործումն իրականացնում է Կոստանդնուպոլսի հայոց պատրիարքությունը։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բալըքլի հայկական գերեզմանատունը Ստամբուլի հայկական երկու հնագույն գերեզմանոցներից մեկ է, որը 1554 թվականին Սուլեյման I-ի հրովարտակով փոխանցվել է հայ համայնքի տնօրինությանը[1]։ Ժամանակի ընթացքում գերեզմանատան մեջտեղով ճանապարհ բացվեց և այն բաժանվեց երկու մասի՝ «Մեծ Բալըքլը» և «Փոքր Բալըքլը»։ Հայ պատմաբան Գևորգ Բամպուքճյանի համաձայն՝ Մեծ Բալըքլը համեմատաբար ավելի լավ վիճակում էր, քան Փոքր Բալըքլըն։ 1903 թվականին Սամաթիայի հայկական եկեղեցու տնօրենների խորհրդի ջանքերով պարսպապատվել է գերեզմանատունը։ 1919 թվականին ստեղծվեց գերեզմանատան կազմակերպման կոմիտե, և այս կոմիտեի ամենամեծ գործողությունը գերեզմանոցի ընդհանուր քարտեզի ստեղծումն էր։ 1923-1925 թվականներին գերեզմանատան շուրջը պատ կառուցվեց, և շատ գերեզմանաքարեր օգտագործվել են որպես շինանյութ այդ պատի կառուցման համար։
Ըստ գերեզմանատան արձանագրությունների՝ այստեղի ամենահին տապանաքարը պատկանում է Զարթար անունով մի կնոջ և թվագրված է 1618 թվականին։ Ղուկաս Ինճիճյանը նշում է, որ այստեղի ամենահին տապանաքարը թվագրված է 1551 թվականին, և նշում է, որ կարելի է գտնել նաև ավելի հին տապանաքարեր՝ թաղված գետնի տակ կամ գերեզմաններ՝ առանց արձանագրությունների[2]։ Մեծ Բալըքլիում հանդիպում են նաև հայերեն տառերով թուրքերեն արձանագրություններ։ Այստեղ թաղված հայտնի անունների մասին ամենաընդգրկուն տեղեկությունը տալիս է Երեմիա Չելեպի Քյոմյուրճյանը։ Գևորգ Փամուկչյանը 1950-1956 թվականներին այստեղ արձանագրել է նաև դամբարանային գրություններ, տեղեկություններ է տվել դրանց ձևերի մասին և որոշ տեղեկություններ հայերեն տառերով թուրքերեն թարգմանությունների մասին։ Ըստ Պոլսո Հայոց պատրիարքարանի տվյալների՝ այժմ գերեզմանատանը կա մոտ 500 տապանաքար[1]։
Գերեզմանատան մուտքի աջ կողմում գտնվում է Սուրբ Սարգիս մատուռը, որը Սարգիս Գևդերելիօղլուի միջոցներով կառուցվել է 1985 թվականին[3]։ 2016 թվականին գերեզմանատան մեջտեղում տեղադրվել է Հայաստանից տարված խաչքար[4][5]։
Գերեզմանատան հայտնի ննջեցյալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երեմյա Չելեպի Քյոմյուրճյանը «Ստամբուլի պատմություն» գրքում հիշատակում է հայտնի մարդկանց, որոնց թաղված են այստեղ։ Այդ անունների համառոտ կենսագրությունները պատրաստել է Վահրամ Թորգոմյանը (1858-1942 թթ)[6]։
Անունները, որոնք թաղված են այս գերեզմանատանը.
- Հակոպ Արադ (1913-1990), նկարիչ
- Հակոպ Քոթողյան (1937-2018), մաշկաբան[7]
- Արթին Փենիկ (1921-1982),
- Երեմիա Չելեպի Քյոմյուրճյան (1637-1695), պատմաբան, գրող
- Կարապետ Արթինյան (մահ. 1847), ճարտարապետ
- Կարպիս Ճանճիկյան (1920-1946), բանաստեղծ
- Հակոբ Բեկյան (մահ. 1928), բժիշկ
- Հրանտ Դինք (1954-2007), լրագրող, «Ակոս»-ի գլխավոր խմբագիր
- Գևորգ Գեսարյան (մահ. 1766),
- Գրիգոր Չուլհայան (1868-1938), երաժիշտ և կոմպոզիտոր
- Միսաք Մեծարենց (1886-1908), բանաստեղծ
- Նուբար Թեքյայ (1905-1955), ջութակահար
- Նուպար Թերզյան (1909-1994), կինոդերասան
- Հովսեփ Մինասօղլու (1929-2013), լուսանկարիչ
- Սարգիս Չերքեզյան (1916-2009), գրող և քաղաքական գործիչ
- Դպիր Բաղդասար (1683-1768), բանաստեղծ
- Զաքար Թարվեր (1893-1960), բժիշկ և քաղաքական գործիչ
-
-
Միսաք Մեծարենց(ձախից), Կարպիս Ճանճիկյան(աջից) -
-
Հակոպ Քոթողյան -
Նուբար Թեքյայ, Արթին Փենիկ
.jpg)
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 «Balıklı Ermeni Mezarlığı». Türkiye Ermenileri Patrikliği. 2019. Արխիվացված է օրիգինալից 8 Mart 2022-ին. Վերցված է 14 Mart 2022-ին.
- ↑ İnciciyan, Ğugas (1976). XVIII. asırda İstanbul. İstanbul: Baha Matbaası. էջ 20.
- ↑ «Trilyoner tekstilcinin mirası ne olacak». www.hurriyet.com.tr (թուրքերեն). 2000 թ․ օգոստոսի 17. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 22-ին.
- ↑ «Balıklı Ermeni Mezarlığı'na yeni anıt». Agos. 24 Ağustos 2016. Արխիվացված է օրիգինալից 25 Ağustos 2016-ին. Վերցված է 15 Mart 2022-ին.
- ↑ LLC, Helix Consulting. «Ստամբուլի Բալըքլը հայկական գերեզմանատանը խաչքար է տեղադրվել». www.ermenihaber.am (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 22-ին.
- ↑ Kömürciyan, Eremya Çelebi (1988). İstanbul Tarihi: 17. Asırda İstanbul. İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti. էջեր 23–24, 184–186.
- ↑ Gazetesi, Dünya (2018 թ․ փետրվարի 17). «'Kolsuz Agop' son yolculuğuna uğurlandı». https://www.dunya.com/gundem/kolsuz-agop-son-yolculuguna-ugurlandi-haberi-403741 (թուրքերեն). Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 22-ին.
{{cite web}}: External link in|website=
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Փամուկչյան, Գևորգ . «Բալըքլի հայկական գերեզմանատան ամենահին արձանագրությունները». Բազմավեպ 128, հ. 9-10, 1970: 263-267.
- Çınar, Ayşenur (2020). Զարդարված տապանաքարեր Ստամբուլի Բալըքլի հայկական գերեզմանատանը (մագիստրոսական աշխատանք). Կայսերի . Էրջիես համալսարան . ս. 163 . Մուտքի ամսաթիվ՝ 17 մարտի 2022 թ .