Բութանի տնտեսություն
| Ենթակատեգորիա | • Համաշխարհային տնտեսություն • Ասիայի տնտեսություն  | |
|---|---|---|
| Երկիր | Բութան | |
| Վայր | Բութան | |
| Անվանական ՀՆԱ | 2 511 852 941,17647 ԱՄՆ դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ | 3130 ԱՄՆ դոլար | |
| ՀՆԱ (ԳՀ) | 7 584 700 959 միջազգային դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ | 9391,539 միջազգային դոլար | |
| Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ | 6,2±0,1 տոկոս | |
| Ընդհանուր պահուստներ | 1 206 238 190 ԱՄՆ դոլար | |
| Գնաճի մակարդակ | 3,7±0,1 տոկոս | |
Բութանի տնտեսությունը հիմնված է գյուղատնտեսության և անտառային տնտեսության վրա, որոնք ապահովում են բնակչության ավելի քան 60%-ի ապրուստի հիմնական միջոցները։ Գյուղատնտեսությունը հիմնականում բաղկացած է գոյատևող հողագործությունից և անասնապահությունից։ Խորդուբորդ լեռները գերակշռում են տեղանքում և դժվարացնում են ճանապարհների և այլ ենթակառուցվածքների կառուցումը։ Բութանը մեկ շնչին ընկնող համախառն ներքին արդյունքով (անվանական) ամենահարուստ երկրների շարքում է Հարավային Ասիայում՝ 2022 թվականի դրությամբ՝ 3,491 դոլար, սակայն այն դեռ զբաղեցնում է 153-րդ տեղը և ամենաաղքատն է աշխարհում։ Ընդհանուր համախառն ներքին արդյունքը կազմում է ընդամենը 2653 մլն դոլար և 178-րդն է ըստ Արժույթի միջազգային հիմնադրամ-ի։
Բութանի տնտեսությունը սերտորեն կապված է Հնդկաստանի հետ ամուր առևտրային և դրամական կապերի և Հնդկաստանի ֆինանսական օգնությունից կախվածության շնորհիվ։ Արդյունաբերական հատվածում արտադրության մեծ մասը տնակային արդյունաբերության տեսակն է։ Զարգացման ծրագրերի մեծ մասը, ինչպիսիք են ճանապարհաշինությունը, հիմնված են հնդիկ միգրանտների աշխատանքի վրա։ Մոդելային կրթական, սոցիալական և բնապահպանական ծրագրերն իրականացվում են բազմակողմ զարգացման կազմակերպությունների աջակցությամբ։
Յուրաքանչյուր տնտեսական ծրագիր հաշվի է առնում երկրի շրջակա միջավայրն ու մշակութային ավանդույթները պաշտպանելու կառավարության ցանկությունը։ Օրինակ` կառավարությունը, զբոսաշրջային հատվածի իր զգուշավոր ընդլայնմամբ, խրախուսում է բարձրակարգ, էկոլոգիապես բարեխիղճ զբոսաշրջիկների այցելությունները։ Մանրամասն վերահսկողությունը և անորոշ քաղաքականությունը այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են արդյունաբերության լիցենզավորումը, առևտուրը, աշխատուժը և ֆինանսները շարունակում են խոչընդոտել օտարերկրյա ներդրումներին։ Հիդրոէներգիայի արտահանումը դեպի Հնդկաստան՝ խթանել է Բութանի ընդհանուր աճին, թեև ՀՆԱ-ն անկում է ապրել 2008 թվականին՝ Հնդկաստանի արտահանման գերակշռող շուկայի դանդաղման հետևանքով։
1961 թվականից ի վեր Բութանի կառավարությունն ուղղորդել է տնտեսությունը հնգամյա պլանների միջոցով՝ տնտեսության զարգացմանը նպաստելու նպատակով[1]
2023 թվականի դեկտեմբերի 8-ին Բութանը եզրափակել է ՄԱԿ-ի ամենացածր զարգացվածություն ունեցող երկրների (LDCs) ցուցակը՝ այն 7-րդ երկիրն է, որն արել է դա և առաջինը 3 տարվա ընթացքում[2][3]։
Մակրոտնտեսական միտում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արժույթի միջազգային հիմնադրամի կողմից Բութանի համախառն ներքին արդյունքի շուկայական գներով միտումների գծապատկերը
| Տարի | ՀՆԱ
(միլիոն բութանական արժույթ) |
ՀՆԱ
(ԱՄՆ դոլար) |
|---|---|---|
| 1985 | 2,166 | 175 |
| 1990 | 4,877 | 279 |
| 1995 | 9,531 | 294 |
| 2000 | 20,060 | 460 |
| 2005 | 36,915 | 828 |
| 2008 | 45,000 | 1280 |
| 2011 | 84,950 | 1695 |
| 2014 | 119,546 | 1784 |
| 2017 | 159,572 | 2294 |
Բութանի հիդրոէներգետիկ ներուժը և նրա գրավչությունը զբոսաշրջիկների համար հիմնական ռեսուրսներն են։ Բութանի կառավարությունը որոշակի առաջընթաց է գրանցել երկրի արտադրողական բազայի ընդլայնման և սոցիալական բարեկեցության բարելավման գործում։
2010 թվականին Բութանը դարձել է աշխարհում առաջին երկիրը, որն արգելել է ծխելն ու ծխախոտի վաճառքը։ Համավարակի ընթացքում անդրսահմանային մաքսանենգությունը կանխելու համար ծխախոտի դեմ պայքարի նոր կանոններ և կանոնակարգեր, 2021 թվականին թույլ են տվել ծխախոտի արտադրանքի ներմուծումը, վաճառքը և սպառումը[4]։
Անդամակցություն տնտեսական կազմակերպություններին և պայմանագրերին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առևտրի առումով Բութանը Հարավային Ասիայի ազատ առևտրի գոտու (SAFTA) և Բենգալյան ծոցի բազմաոլորտ տեխնիկական և տնտեսական համագործակցության նախաձեռնության (BIMSTEC) և Հարավային Ասիայի ենթատարածաշրջանային տնտեսական համագործակցության (SASEC) անդամ է[5][6][7]։ Բութանը նաև համաասիական համագործակցության երկխոսության (ACD) և Ասիական զարգացման բանկի անդամ է[8][9]։
Բութանն առաջին անգամ ԱՀԿ-ին միանալու դիմել է 1999 թվականին և որպես դիմորդ արագ ստացել է դիտորդի կարգավիճակ[10]։ Դրանից բացի՝ ԱՀԿ-ում անդամակցության գործընթացը շատ հետաձգվել և պարբերաբար դադարեցվել է՝ հիմնականում բխելով Բութանի կառավարության սեփական մտահոգություններից և նկատառումներից[10][11][12]։ Բութանի կառավարությունը հավանություն է տվել ԱՀԿ-ին անդամակցելուն 2023 թվականի ապրիլին՝ մասամբ արագացնելով երկրի առաջիկա դուրս գալու գործընթացը ՄԱԿ-ի կողմից սահմանված «թույլ զարգացած երկրներ» (LDC) կատեգորիայից[13][14]։ Համաձայն ԱՀԿ կանոնների և գործընթացների՝ LDC կարգավիճակ ունեցող երկրի վերելքը պայմանավորված է որոշակի պահանջներով, համապատասխանության ավելի մեղմ ժամկետներով և լրացուցիչ աջակցությամբ[15]։ Այսպիսով՝ չնայած LDC կարգավիճակի կորստին՝ ինչպես եղավ 2023 թվականի դեկտեմբերին այն արտացոլում էր Բութանի հաջողությունը և զարգացման առաջընթացը, այն նաև նշանակում էր ԱՀԿ վերելքի հետագա ուշացում (այսինքն՝ վերելք LDC կարգավիճակի կորստից հետո)՝ էլ ավելի դժվարացնելով ճանապարհը դեպի ԱՀԿ լիիրավ անդամի կարգավիճակ[12][13][16]։
ՀՆԵ-ն ընդդեմ ՀՆԱ-ի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1970-ականներին թագավորը համախառն ազգային երջանկությունը վեր է դասել համախառն ներքին արդյունքից[17][18]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «1961 – First Five-Year Plan launched». Bhutan 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 22-ին.
- ↑ «UN list of least developed countries | UNCTAD».
- ↑ «How Bhutan graduated from the 'Least Developed Country' status». 2023 թ․ մարտի 12.
- ↑ «Selling and buying of tobacco products are no longer illegal in Bhutan». DailyBhutan. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
- ↑ Penjore, D (2004). «Security of Bhutan: walking between the giants» (PDF). Journal of Bhutan Studies. 10: 108–131 – via Cambridge University Press.
- ↑ «Bhutan | International Investment Agreements Navigator | UNCTAD Investment Policy Hub». investmentpolicy.unctad.org. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 1-ին.
- ↑ «South Asian Free Trade Area (SAFTA) | LDC Portal - International Support Measures for Least Developed Countries». www.un.org. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 29-ին.
- ↑ «Asia Cooperation Dialogue». www.acd-dialogue.org. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 29-ին.
- ↑ Asian Development Bank (2023 թ․ հուլիսի 12). «Bhutan and ADB». www.adb.org (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 1-ին.
- ↑ 10,0 10,1 «Bhutan's Long Journey Into the World Trade Organization». thediplomat.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 1-ին.
- ↑ «Govt says no to WTO for now». The Bhutanese (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 2-ին.
- ↑ 12,0 12,1 Wangchuk, Karma Tshering (2021 թ․ մարտի 9). «Bhutan and India's Free Trade Agreement (FTA) and the World Trade Organization (WTO): A Critical Appraisal». Rig Tshoel - Research Journal of the Royal Thimphu College (անգլերեն). 4 (1).
- ↑ 13,0 13,1 «Opinions vary as Bhutan's graduation from LDC Status amid joining WTO». The Bhutanese (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 1-ին.
- ↑ «Graduation of countries from the least developed country category; Resolution adopted by the General Assembly on 13 December 2018» (PDF). United Nations (UN.org). 2018 թ․ դեկտեմբերի 13. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 1-ին.
- ↑ «World Trade Organization (WTO ) | LDC Portal - International Support Measures for Least Developed Countries». www.un.org. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 2-ին.
- ↑ «Bhutan graduates from LDC status | Department of Economic and Social Affairs». www.un.org. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 1-ին.
- ↑ Sharma, Lyonpo Loknath (2021 թ․ հոկտեմբերի 25). «What Bhutan got right about happiness - and what other countries can learn». World Economic Forum. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 27-ին.
- ↑ «Bhutan's Gross National Happiness Index». Oxford Poverty & Human Development Initiative (OPHI). University of Oxford. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 27-ին.
Այլ ընթերցանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «The Economic Contribution of Copyright-Based Industries in Bhutan» (PDF). Intellectual Property Division, Ministry of Economic Affairs. Royal Government of Bhutan. 2011 թ․ հոկտեմբեր. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 4-ին.
- «Economic Development Policy» (PDF). Royal Government of Bhutan. 2016 թ․ դեկտեմբեր. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
- Shah, Sukhdev (1989). «Developing Bhutan's Economy: Limited Options, Sensible Choices». Asian Survey. 29 (8): 816–831. doi:10.2307/2644628. ISSN 0004-4687. JSTOR 2644628.
- Nayak, Sohini (2022 թ․ փետրվարի 7). «The Bhutanese economic revival». ORF.
- Ranjan, Amit (2020 թ․ փետրվարի 17). «Structural Transformation of Bhutan's Economy: Challenges Remain». National University of Singapore (NUS) Institute of South Asian Studies (ISAS).