Jump to content

Գվատեմալայի տնտեսություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Գվատեմալայի տնտեսություն
ազգային տնտեսություն Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիա• Համաշխարհային տնտեսություն
 • Ամերիկայի տնտեսություն
  • Լատինական Ամերիկայի տնտեսություն Խմբագրել Wikidata
ԵրկիրԳվատեմալա Խմբագրել Wikidata
ՎայրԳվատեմալա Խմբագրել Wikidata
Անվանական ՀՆԱ75 620 095 537,5005 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ4470 ԱՄՆ դոլար, 5025 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
ՀՆԱ (ԳՀ)138 141 869 322 միջազգային դոլար Խմբագրել Wikidata
Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ8167,549 միջազգային դոլար Խմբագրել Wikidata
Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ3±0,1 տոկոս Խմբագրել Wikidata
Ընդհանուր պահուստներ11 765 104 230 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Գնաճի մակարդակ4,2±0,1 տոկոս Խմբագրել Wikidata
Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի պատմական զարգացումը Սալվադորում, Գվատեմալայում և Հոնդուրասում

Գվատեմալայի տնտեսությունը համարվում է զարգացող տնտեսություն, որը մեծապես կախված է գյուղատնտեսությունից, մասնավորապես ավանդական մշակաբույսերից, ինչպիսիք են սուրճը, շաքարավազը և բանանը[1]։ Գվատեմալայի մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն մոտավորապես Բրազիլիայի մեկ երրորդին է հավասար[2]։ Գվատեմալայի տնտեսությունն ամենամեծն է Կենտրոնական Ամերիկայում։ 2015-2018 թվականներին այն միջինում աճել է 3,3 տոկոսով[3]։ Այնուամենայնիվ Գվատեմալան մնում է Լատինական Ամերիկայի և Կարիբյան ավազանի ամենաաղքատ երկրներից մեկը՝ ունենալով խիստ անհավասար եկամուտ և քրոնիկ թերսնված երեխաներ։ Երկիրը շրջապատված է քաղաքական անապահովությամբ, չունի հմուտ աշխատողներ և ենթակառուցվածքներ։ Դա կախված է ՀՆԱ-ի մոտ մեկ տասներորդ մասի տրանսֆերտներից[4]։

1996 թվականի խաղաղության համաձայնագրերը վերջ են դրել Գվատեմալայի 36 տարի տևած քաղաքացիական պատերազմին և վերացրեցին օտարերկրյա ներդրումների հիմնական խոչընդոտը։ Այդ ժամանակից ի վեր Գվատեմալան իրականացրել է կարևոր բարեփոխումներ և մակրոտնտեսական կայունացում է ապահովել[5]։ 2006 թվականի հուլիսի 1-ին Միացյալ Նահանգների և Գվատեմալայի միջև ուժի մեջ է մտել Կենտրոնական Ամերիկայի ազատ առևտրի համաձայնագիրը (CAFTA): Դրանից հետո այն խթանել է արտահանման ոլորտում ներդրումների ավելացմանը[6]։ Եկամտի բաշխումը շարունակում է մնալ խիստ անհավասար՝ բնակչության 12%-ն ապրում է աղքատության միջազգային գծից ցածր պայմաններում[7]։ Գվատեմալայից արտագաղթած քաղաքացիների մեծ մասը հաստատվել է Միացյալ Նահանգներում այն դարձրել է Կենտրոնական Ամերիկայի դրամական փոխանցումների ամենամեծ ստացողը։ Այս դրամական փոխանցումները օտարերկրյա եկամտի հիմնական աղբյուրն են, ինչը համարժեք է արտահանման գրեթե երկու երրորդին։

Գվատեմալայի համախառն ներքին արդյունքը 1990 թվականին գնահատվել է 19,1 միլիարդ դոլար, իսկ իրական աճը դանդաղել է մինչև մոտավորապես 3,3 տոկոս։ Տասը տարի անց՝ 2000 թվականին, այն 1-ից հասել է 4%-ի, իսկ մինչև 2010 թվականին այն հետ է ընկել մինչև 3%, ըստ Համաշխարհային բանկի։ 1996 թվականի դեկտեմբերին կնքված վերջնական խաղաղության համաձայնագիրը Գվատեմալային լավ դիրք է թողել արագ տնտեսական աճի համար[8]։

Գվատեմալայի տնտեսության մեջ գերակշռում է մասնավոր հատվածը, որն ապահովում է ՀՆԱ-ի մոտ 85%-ը։ Դրա արտադրության մեծ մասը թեթև արդյունաբերությունը և սննդի վերամշակումն է, որն ուղղված է ներքին, ԱՄՆ-ի և Կենտրոնական Ամերիկայի շուկաներին։ 1990 թվականին կանանց աշխատուժի մասնակցության մակարդակը կազմել է 42%, այնուհետև 2000 թվականին աճելով 1%-ով մինչև 43%, իսկ 2010 թվականին հասել է 51%։ Տղամարդկանց համար աշխատուժի մասնակցության մակարդակը 1990 թվականին կազմել է մոտ 89%, 2000 թվականին նվազել է մինչև 88%, իսկ 2010 թվականին աճել է մինչև 90%։ Տղամարդկանց համար ինքնազբաղվածությունը կազմում է մոտ 50%, մինչդեռ կանանց համար ցուցանիշը մոտ 32% է։

Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում զբոսաշրջության և տեքստիլի, հագուստի և ոչ ավանդական գյուղատնտեսական ապրանքների՝ ինչպիսիք են ձմեռային բանջարեղենը, մրգերը և կտրված ծաղիկները արտահանումն աճել է, մինչդեռ ավելի ավանդական արտահանումները, ինչպիսիք են շաքարավազը, բանանը և սուրճը, շարունակում են մեծ բաժին ունենալ։ արտահանման շուկայում։ Վերջին քսան տարիների ընթացքում ապրանքների և ծառայությունների արտահանման տոկոսը տատանվել է։ 1990 թվականին այն կազմել է 21%, իսկ 2000 թվականին՝ 20%։ Այն կրկին աճել է 2010 թվականին՝ հասնելով 26%-ի։ Մյուս կողմից նրա ապրանքների և ծառայությունների ներմուծման մակարդակը շարունակաբար աճել է։ 1990 թվականին նրա ապրանքների և ծառայությունների ներմուծումը կազմել է մոտ 25%։ 2000 թվականին այն աճել է 4%-ով՝ հասնելով 29%-ի, իսկ 2010 թվականին աճել է մինչև 36%-ի։ Միգրացիան Գվատեմալայի մեկ այլ կարևոր ճանապարհ է։ Ըստ Սեսիլիա Մենջիվարի՝ տրանսֆերտները «տնտեսության համար կենտրոնական նշանակություն ունեն»։ 2004 թվականին տղամարդկանց ԱՄՆ արտագաղթից հետո Գվատեմալայի տրանսֆերտները կազմել են մոտավորապես 97%։

Միացյալ Նահանգները երկրի խոշորագույն առևտրային գործընկերն է, որն ապահովում է Գվատեմալայի ներմուծման 36%-ը և ստանում արտահանման 40%-ը[9]։ Պետական ոլորտը փոքր է և կրճատվում է, իր բիզնես գործունեությունը սահմանափակվում է միայն կոմունալ ծառայություններով, որոնցից մի քանիսը սեփականաշնորհվել են՝ նավահանգիստներն ու օդանավակայանները և զարգացմանը միտված մի քանի ֆինանսական հաստատություններ։ Գվատեմալան 2000 թվականի հոկտեմբերին ստացել է արտահանման առևտրային արտոնություններ ստանալու վկայագիր՝ համաձայն Միացյալ Նահանգների Կարիբյան ավազանի առևտրի և գործընկերության ակտի (CBTPA)՝ 2000 թվականի հոկտեմբերին և օգտվում է ԱՄՆ-ի արտոնությունների ընդհանրացված համակարգից (GSP): Աշխատողների իրավունքների պաշտպանության լուրջ խնդիրների հետ կապված մտահոգությունների պատճառով՝ այնուամենայնիվ, Գվատեմալայի օգուտները և՛ CBTPA-ի, և՛ GSP-ի ներքո ներկայումս վերանայման փուլում են։

Երկիրը հիմնականում աղքատ է, բնակչության 49 տոկոսը ապրում է գյուղական վայրերում։ Գվատեմալան բնութագրվում է հարստության, ակտիվների և հնարավորությունների ընդգծված անհավասար բաշխմամբ՝ 2000-2014 թվականներին գյուղական աղքատությունն աճել է 74,5-ից մինչև 76,1 տոկոս, մինչդեռ ծայրահեղ գյուղական աղքատությունը աճել է 23,8-ից մինչև 35,3 տոկոս։ Առավել խոցելի են երիտասարդներն ու բնիկ համայնքները։ Բնիկ մարդկանց շրջանում, որոնք կազմում են ընդհանուր բնակչության գրեթե 40 տոկոսը, աղքատության մակարդակը մոտավորապես 80 տոկոս է[10]։

Անհավասարության ճշգրտված HDI (IHDI) ինդեքսը Գվատեմալայում 0,481 է (տվյալներ 2019-ից), ցածր է Լատինական Ամերիկայի միջինից (0,596) և հեռու է մարդկային շատ բարձր զարգացում ունեցող երկրների ցուցանիշներից (0,800)[11]։

Տնտեսական զարգացում և աղքատություն Գվատեմալայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1990 թվականից մինչև 2018 թվականը Գվատեմալան աճում էր ՀՆԱ-ի տարեկան աճով, որը տատանվում էր շուրջ 3,5%-ով[12]։

Արտադրությունը (20%), առևտուրը (18%), մասնավոր ծառայությունները (14%) և գյուղատնտեսությունը (12%) Գվատեմալայի ամենամեծ գնահատված տնտեսական ոլորտներն են։ Երկրի տնտեսական կառուցվածքը գյուղատնտեսության ոլորտում նվազման միտում է ցույց տվել[13]։

Գվատեմալան Կենտրոնական Ամերիկայի երրորդ ամենամեծ երկիրն է։ Այն ունի հարուստների և աղքատների միջև ամենաբարձր տարբերություններից մեկը, ինչպես նաև աշխարհում աղքատության ամենաբարձր մակարդակներից մեկը՝ 2006 թվականին բնակչության 54%-ը ապրում էր աղքատության շեմից ցածր մակարդակում, 2011 թվականին ցուցանիշը կրկին կազմել է 54%[14]։ Համաձայն ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի (ՄԱԶԾ), աղքատության բազմաչափ ինդեքսը (MPI), որը ուսումնասիրում է կրթության, առողջության և կենսամակարդակի առումով միևնույն տնային տնտեսության բազմաթիվ զրկանքները ցույց է տվել, որ 2011 թվականին բնակչության 25.9%-ը ունեցել է բազմակի զրկանքներ և ևս 9.8%-ը խոցելի են եղել նման զրկանքների նկատմամբ[15]։ Մարդկային զարգացման զեկույցում նշվում է նաև, որ բազմաչափ աղքատության միջին տոկոսը 2011 թվականին կազմել է 49,1%[16]։

Աղքատ կանայք և չվարձատրվող աշխատանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գվատեմալայում 2010 թվականին իգական սեռի բնակչության 31%-ը անգրագետ է եղել[17]։ Գվատեմալայի գյուղական վայրերում 70,5%-ն աղքատ է, կանանց աղքատությունն ավելի հավանական է գյուղական բնակավայրերում[18]։ Գամաժը պնդում է, որ աղքատ տնային տնտեսությունների կանայք ավելի շատ են զբաղվում տնային գործերով և ավելի շատ են տանում տնային տնտեսությունների պահպանմանը, սոցիալական վերարտադրությանը և մշակման աշխատանքներին, քան տղամարդիկ[19]։ Բեներիան նշում է, որ կանայք ծանր աշխատանք են կատարում, բայց չեն վարձատրվում և պնդում է, որ կա հնարավորության հետ կապված ծախսեր, քանի որ փոխարենը կանայք կարող են վարձատրվել այլ աշխատանքի համար[20]։ Անվճար տնային աշխատանքը կապված է տնային տնտեսության մարդկանց թվի, գտնվելու վայրի և վճարովի աշխատանքի առկայության հետ[18]։ Սա նշանակում է, որ Գվատեմալայի գյուղական կանայք աղքատության ավելի մեծ զոհեր են, քան քաղաքային կանայք և աղքատության մեծ մասը հանդիպում է Գվատեմալայի գյուղական մասերում, ուստի Գամաժը պարզել է, որ շատ գյուղացի կանայք կատարում են չվարձատրվող աշխատանք[19]։

Կրթված կանայք և աշխատուժ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2018 թվականին Գվատեմալայում կանանց աշխատուժի մասնակցության մակարդակը կազմել է 41%[21]։ Կանայք ունեն աշխատավարձի փոքր թերություն՝ շատ մասնագիտություններում վաստակելով տղամարդկանց աշխատավարձի 97%-ը[17]։ Գենդերային անհավասարությունը նվազում է, եթե կանայք ունեն երկրորդ և/կամ երրորդ կրթական աստիճան և այդ դեպքում նրանց ավելի հավասար են վերաբերվում իրենց արական սեռի ներկայացուցիչների հետ։ Ինչպես շատ երկրներում տղամարդիկ և կանայք ամենաշատն են վաստակում, եթե ունեն համալսարանական կրթություն[17]։ Կայուն եկամուտ ունեցող կանանց տոկոսն ավելանում է միջնակարգ կրթությունն ավարտած կանանց մոտ, բայց համալսարանից հետո կրկին նվազում է[20]։ Սա նշանակում է, որ կանայք վաստակում են մոտավորապես նույնը, ինչ տղամարդիկ, եթե երկուսն էլ միջնակարգ կրթություն ունեն, իսկ համալսարանից հետո տղամարդիկ ավելի շատ են վաստակում։ Իրավիճակը փոխվում է մասնագիտական մակարդակում, որտեղ կանայք ավելի շատ են վաստակում, քան տղամարդիկ[17]։ Տղամարդիկ ավելի շատ ժամեր են աշխատում բոլոր մասնագիտություններում, բացառությամբ տնային տնտեսության, քանի որ շատ կանայք ունեն կես դրույքով աշխատանք[17]։

Մանկական աշխատանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ աշխատանքի նախարարության տվյալներով Գվատեմալայում երեխաները զբաղվում են աշխատանքով, հիմնականում՝ գյուղատնտեսությամբ։ Աշխատում է 7-ից 14 տարեկան երեխաների 13,4%-ը, որից 68%-ը գյուղատնտեսության ոլորտում է, 13%-ը՝ արդյունաբերության, 18%-ը՝ ծառայությունների ոլորտում[22]։  2013 թվականի DOL զեկույցում ասվում էր, որ «Գվատեմալայում [...] բացակայում են կառավարական ծրագրերը, որոնք ուղղված են այն ոլորտներին, որտեղ երեխաները, ինչպես հայտնի է, ներգրավված են շահագործող աշխատանքում, ինչպիսիք են տնային սպասարկումը, հանքարդյունաբերությունը, քարհանքը և շինարարությունը»։ 2014թ թվականի դեկտեմբերին դեպարտամենտի Երեխաների աշխատանքի կամ հարկադիր աշխատանքի արդյունքում արտադրված ապրանքների ցանկը ներառել է հիմնականում նման աշխատանքային պայմաններում արտադրված գյուղատնտեսական ապրանքներ՝ բրոկոլի, սուրճ, եգիպտացորեն և շաքարեղեգ։ Ըստ զեկույցի՝ Գվատեմալայի հրավառության և մանրախիճի արտադրության մեջ նույնպես աշխատում են երեխաներ։

Մակիլա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գվատեմալայի տնտեսության ամենակարևոր գործոններից են Կորեային պատկանող Մակիլայի գործարանների զգալի թիվը Գվատեմալայի բարձրլեռնային գոտում։ Կորեացի ձեռնարկատերերը որդեգրել են գնորդների վրա հիմնված ապրանքային շղթայի գործընթաց, որը կախված է մեծ աշխատուժի առկայությունից, կապիտալի ցածր ներդրումներից և ցածր հմտություններից։ Կորեան ներկայանում է Գվատեմալայի արդյունաբերությանը և Գվատեմալայի աշխատողներին՝ ենթակապալառուների միջոցով, որոնք պատասխանատու են ԱՄՆ-ում գտնվող բազմաթիվ գնորդներին պատրաստի պատվերներ առաքելու գործում։ Գնորդների թվում են Macy's-ը և JCPenney-ն և այնպիսի ապրանքանիշեր, ինչպիսիք են Liz Claiborne-ը, OshKosh-ը և Tracy Evans-ը։

Առաջին արդյունաբերությունը սկսվել է 1980-ականներին։ Սկզբում աշխատողներին շատ է հետաքրքրել գործարաններում նոր աշխատատեղերը, քանի որ նրանք հնարավորություն էին տալիս անցնելու դեպի այն, ինչ համարվում էր նոր և ժամանակակից աշխարհ՝ հեռու գյուղատնտեսական աշխատանքից։ Սակայն գործարաններում աշխատողները խնդիրներ են ունեցել մեջքի ցավի հետ, քանի որ նրանք երկար ժամեր նստել են կարի մեքենաների դիմացի անթիկ նստարաններին։ Աշխատողները սովորաբար գործարան են մտելառավոտյան ժամը 7:00-ին, իսկ կեսօրին 1 ժամ ընդմիջում կատարել ճաշի համար։ Սպասվում էր, որ նրանք կաշխատեն մինչև ժամը 19:00 կամ 20:00։ Մակուլայի գործարաններում աշխատողների մոտ 70%-ը կանայք են եղել։ Տարիներ անց հսկայական շրջանառություն է եղել և աշխատողները սկսել են լքել Մակիլայի գործարանները՝ սթրեսի, վատ վերաբերմունքի, վատ վարձատրության և այլ պատճառներով[23]։

2024 թվականի դրությամբ օրենսդրական դաշտ է մերառվել «Արտահանման գործունեության խթանման և զարգացման մասին» օրենքը և «Maquilas»-ը, որն ուղղված է հիմնականում հագուստի և տեքստիլի ոլորտին և ծառայություններ արտահանողներին, ինչպիսիք են զանգերի կենտրոնները և բիզնես գործընթացների աութսորսինգ (BPO) ընկերությունները։ Կառավարությունը այս երկու ոլորտների ներդրողներին 10 տարով արտոնություն է տվել եկամտահարկից։ Բացի այդ կան ներմուծվող մեքենաների և սարքավորումների մաքսատուրքերից և ավելացված արժեքի հարկից (ԱԱՀ) և մեկ տարով նույն մաքսատուրքերի և հարկերի կասեցում արտադրության միջոցների, նմուշների և փաթեթավորման նյութերի ներմուծման վրա[24]։

Տնտեսական առաջնահերթություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներկայիս տնտեսական առաջնահերթությունները ներառում են.

  • Առևտրի ռեժիմի ազատականացում ;
  • Ֆինանսական ծառայությունների ոլորտի բարեփոխում;
  • Գվատեմալայի պետական ​​ֆինանսների հիմնանորոգում;
  • Հարկային կառուցվածքի պարզեցում, հարկային համապատասխանության բարձրացում և հարկային բազայի ընդլայնում։
  • Ներդրումային միջավայրի բարելավում ընթացակարգային և կանոնակարգային պարզեցման և ներդրումների և մտավոր սեփականության իրավունքների պաշտպանության պայմանագրերի կնքման նպատակի որդեգրման միջոցով։

Ներմուծման մաքսատուրքերը իջեցվել են Գվատեմալայի Կենտրոնական Ամերիկայի հարևանների հետ համատեղ, այնպես որ դրանց մեծ մասը իջնում ​​է 0%-ից 15%-ի սահմաններում, իսկ հետագայում այլ կրճատումներ են նախատեսվում։ Արձագանքելով Գվատեմալայի փոփոխված քաղաքական և տնտեսական քաղաքականության միջավայրին՝ միջազգային հանրությունը մոբիլիզացրել է զգալի ռեսուրսներ՝ աջակցելու երկրի տնտեսական և սոցիալական զարգացման նպատակներին։ Միացյալ Նահանգները, այլ դոնոր երկրների հետ միասին՝ Ֆրանսիան, Իտալիան, Իսպանիան, Գերմանիան, Ճապոնիան և միջազգային ֆինանսական հաստատությունները, ավելացրել են զարգացման ծրագրերի ֆինանսավորումը։ Դոնորների արձագանքը Խաղաղության համաձայնագրի իրականացման համար միջազգային ֆինանսական աջակցության միջոցների անհրաժեշտությանը՝ պայմանավորված է Գվատեմալայի կառավարության բարեփոխումներով և գործընկերային ֆինանսավորմամբ։

Տնտեսական աճին խոչընդոտող խնդիրներից են հանցավորության բարձր մակարդակը, անգրագիտությունը և ցածր կրթական մակարդակը և կապիտալի անբավարար և թերզարգացած շուկան։ Դրանք ներառում են նաև ենթակառուցվածքների բացակայությունը, մասնավորապես, տրանսպորտի, հեռահաղորդակցության և էլեկտրաէներգիայի ոլորտներում, թեև պետական ​​հեռախոսակապի ընկերությունը և էլեկտրաէներգիայի բաշխումը սեփականաշնորհվել են 1998 թվականին։ Եկամտի և հարստության բաշխումը մնում է խիստ շեղված։ Բնակչության ամենահարուստ 10%-ը ստանում է ամբողջ եկամտի գրեթե կեսը, իսկ ամենաբարձր 20%-ը ստանում է ողջ եկամտի երկու երրորդը։ Բնակչության մոտավորապես 29%-ն ապրում է աղքատության մեջ, իսկ այդ թվի 6%-ը՝ ծայրահեղ աղքատության մեջ։ Գվատեմալայի սոցիալական ցուցանիշները, ինչպիսիք են մանկական մահացությունը և անգրագիտությունը, հաջորդաբար բարելավվում են, բայց մնում են ցածր աճի մեջ և դեռևս վատագույններից են կիսագնդում[25]:2000 թվականին տարրական դպրոցն ավարտած անձանց մոտավորապես 52%-ը եղել է աղջիկ։ Այդ տոկոսը 2010 թվականին աճել է մինչև մոտ 81%։ Տղաների տարրական դպրոցում ավարտելու մակարդակը 2000 թվականին կազմել է 63%, իսկ 2010 թվականին աճել է մինչև 87%։

2005 թվականին Գվատեմալան վավերացրել է իր ստորագրությունը ԱՄՆ-ի և Կենտրոնական Ամերիկայի մի շարք այլ երկրների միջև Դոմինիկյան Հանրապետություն-Կենտրոնական Ամերիկա ազատ առևտրի համաձայնագրում (DR-CAFTA)[26]:

Էլեկտրաէներգիայի ոլորտը մասնավորեցվում է, ինչի արդյունքում շատ թանկ գներ են։ Գյուղական վայրերում, թեև մեկ տնային տնտեսության համար էլեկտրաէներգիայի սպառումը շատ ցածր է, գնահատականները կարող են ներկայացնել ֆերմերների աշխատավարձերի ավելի քան 20%-ը՝ համաձայն Comité de developpement paysan-ի (Codeca): Սեփականաշնորհումից հետո մեկ կիլովատ ժամի գինը բարձրացել է այն աստիճանի, որ դարձել է ամենաթանկներից մեկը Լատինական Ամերիկայում։ Այս իրավիճակի դեմ բողոքելու և էլեկտրական ծառայությունների վերազգայնացում պահանջելու համար Codeca-ի անդամները ցույցեր եմ կազմակերպել և ենթարկվել բռնաճնշումների։ 2012-2014 թվականներին 97 մարդ բանտարկվել է, 220-ը՝ վիրավորվել, 17-ը՝ սպանվել։

2009 թվականի պարենային ճգնաժամ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2009 թվականի սեպտեմբերին Գվատեմալայի նախագահ Ալվարո Կոլոմը հայտարարել է, որ սննդի և պատշաճ սնվելու բացակայությունը ազգային արտակարգ իրավիճակ է։ Կոլոմը հայտարարել է, որ իրավիճակը սաստիկ երաշտի և գլոբալ տաքացման համակցված արդյունքն է, որոնք նվազեցրել են ներքին սննդի մատակարարումը և համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամը, որը նվազեցրել է Գվատեմալայի սննդամթերք ներմուծելու հնարավորությունը։ Կոլոմն ասել է, որ կառավարությունն անհապաղ օգնություն կդիմի միջազգային հանրությունից՝ շտապ պարենային մատակարարումների համար[27]։

Մի շարք միջազգային կազմակերպություններ մտահոգություն են հայտնել Գվատեմալայի ներկայիս տնտեսական կարգավիճակի վերաբերյալ 2009 թվականին ՄԱԿ-ի Պարենի համաշխարհային ծրագիրը (ՊՀԾ) և Համաշխարհային բանկը հայտնել են հետևյալը՝

  • Գվատեմալան աշխարհում չորրորդն է քրոնիկ թերսնման մակարդակով և ամենաբարձրը՝ արևմտյան կիսագնդում։
  • Գվատեմալացիների մոտավորապես 75%-ն ապրում է աղքատության մակարդակից ցածր, որը սահմանվում է որպես եկամուտ, որը բավարար չէ ապրանքների և հիմնական ծառայությունների հիմնական զամբյուղ գնելու համար։
  • Բնակչության մոտավորապես 58%-ը եկամուտներ ունի ծայրահեղ աղքատության գծից ցածր, որը սահմանվում է որպես սննդամթերքի հիմնական զամբյուղ գնելու համար անհրաժեշտ գումար։
  • Գվատեմալայի 5 տարեկանից ցածր երեխաների մոտ 50%-ն այժմ տառապում է քրոնիկական թերսնումից։
  • Երկրի լեռնաշխարհում, որտեղ բազմաթիվ բնիկ մարդիկ են ապրում՝ մինչև 5 տարեկան երեխաների 70%-ը թերսնված է[27]։

Գյուղատնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գվատեմալան հիլի արտադրության և արտահանման համաշխարհային առաջատարն է։ 2013 թվականի դրությամբ կենսավառելիքի պահանջարկը հանգեցրել է հողի շեղմանը` կենսապահովման գյուղատնտեսությունից դեպի շաքարեղեգի և աֆրիկյան արմավենու տնկարկներ։ Հողատարածքի մեծ մասը պատկանում է խոշոր տանտերերին։ Միացյալ Նահանգներում կենսավառելիքի արտադրության համար օրենսդրական պահանջների պատճառով գվատեմալայի հիմնական ապրանքներից եգիպտացորենի գինը կտրուկ բարձրացել է[28]։ Գյուղատնտեսությունը կազմում է Գվատեմալայի արտահանման 60%-ը և այնտեղ աշխատում է աշխատուժի ավելի քան 50%-ը[29]։

2018 թվականին Գվատեմալան արտադրել է 35,5 միլիոն տոննա շաքարեղեգ (այն աշխարհի 10 խոշորագույն արտադրողներից մեկն է) և 4 միլիոն տոննա բանան (այն աշխարհի 15 խոշորագույն արտադրողներից մեկն է)։ Բացի այդ, նույն տարում արտադրվել է 2,3 միլիոն տոննա արմավենու յուղ, 245 հազար տոննա սուրճ, 1,9 միլիոն տոննա եգիպտացորեն, 623 հազար տոննա սեխ, 312 հազար տոննա արքայախնձոր, 564 հազար տոննա կարտոֆիլ, 349 հազար տոննա կաուչուկ, 331 հազար տոննա լոլիկ, 253 հազար տոննա լոբի, 124 հազար տոննա ավոկադո, 124 հազար տոննա կիտրոն, 177 հազար տոննա նարինջ, 120 հազար տոննա ծաղկակաղամբ և բրոկոլի, 93 հազար տոննա 107 հազար տոննա պապայա, ձմերուկ, 98 հազար տոննա գազար, 75 հազար տոննա կաղամբ, 84 հազար տոննա հազար և եղերդիկ, 38 հազար տոննա հիլ՝ ի լրումն այլ գյուղմթերքների ավելի փոքր արտադրությունների[30]։

Սանդղակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գվատեմալայի տնտեսության գյուղատնտեսական հատվածը բաղկացած է երկու տեսակի արտադրողներից՝ բազմաթիվ փոքրածավալ գյուղացիական տնտեսություններ լեռնաշխարհում և ավելի քիչ միջին և լայնածավալ գործառնություններ ավելի բերրի ցածրադիր վայրերում[31]։ Փոքր ֆերմաները արտադրում են հիմնական ապրանքներ Գվատեմալայի սպառման համար, ինչպիսիք են լոբի և եգիպտացորեն, ինչպես նաև արտահանվող մրգեր և բանջարեղեն։ Խոշոր ֆերմաները արտադրում են արտահանման և պլանտացիոն արտադրանք, ինչպիսիք են բանանը, շաքարեղեգը, սուրճը և կաուչուկն ու արմավենու յուղը[31][32]։ Մինչդեռ Գվատեմալայի գյուղատնտեսական հողերի 88%-ը գտնվում է խոշոր տնտեսություններում, Գվատեմալայի բոլոր տնտեսությունների 92%-ը փոքր են։ Խոշոր տնտեսությունները մեկ հեկտարից 1/3-ով ավելի են արտադրում, քան փոքր տնտեսությունները, բայց ընդհանուր առմամբ ավելի քիչ մարդ է աշխատում[31]։

Ոչ ավանդական գյուղատնտեսական արտահանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անցումը դեպի ոչ ավանդական գյուղատնտեսական արտահանման արտադրություն (NTAE) ռազմավարություն է, որն օգտագործվում է զարգացող երկրների կողմից, ինչպիսիք են Գվատեմալան, գյուղատնտեսության հատվածը զարգացնելու և անհավասարությունը նվազեցնելու համար՝ ներառելով գյուղական աղքատներին գլոբալիզացիայի առավելությունների մեջ[33]։ Գվատեմալայում NTAE-ի ամենակարևոր մշակաբույսերից են՝

  • մրգեր, ինչպիսիք են մանգոն, սեխը և հատապտուղները
  • բանջարեղեն, ինչպիսիք են ծաղկակաղամբը, կաղամբը, բրոկոլին և ձյան ոլոռը
  • օրգանական մշակաբույսեր, ինչպիսիք են սուրճը[34]։ Ոչ ավանդական գյուղատնտեսական արտահանվող մշակաբույսերի արժեքը 1992 թվականին 146 միլիոն ԱՄՆ դոլարից հասել է 262 միլիոն դոլարի՝ 2001 թվականին[35]։ 1998 թվականին NTAE-ին բաժին է ընկել ընդհանուր արտահանման 8,7 տոկոսը[34]։ NTAE-ի արտադրությունը հիմնականում ստացվում է փոքր ֆերմերներից։ Թեև այս շուկայում ներգրավված ֆերմերները չեն ձախողվում, այս շուկան սահմանափակում է նրանց կապիտալի կուտակումը դանդաղ աճով և հետևաբար նրանք չեն կարողանում մեծ շահույթ ստանալ այս շուկայից[36]։

Սեռ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գվատեմալայի գյուղատնտեսական հատվածը տարբերվում է ըստ սեռի և այս տարբերությունը կարելի է տեսնել ոլորտի մի քանի տարբեր հատվածներում։ Ավելի շատ տղամարդիկ, քան կանայք անհատապես հող են ժառանգում կամ գնում, թեև շատ տներ նախընտրում են հող վարձակալել այն գնելու փոխարեն[37]։ Բացի այդ գենդերային բաց կա գյուղատնտեսական աշխատանքի բաշխման մեջ։ Ավանդաբար տղամարդիկ գերակշռում են ներքին շուկաներում ապրուստի և գյուղատնտեսության արտադրության մեջ, մինչդեռ կանայք դերակատարում են փոքր կենդանիների արտադրության, արհեստագործական արտադրության և ապրանքների վաճառքի ոլորտում, այլ ոչ թե ազգային շուկաներում[37]։ Դեպի NTAE-ի անցումով ավելացել է նաև կանանց դաշտային աշխատուժը[37]։ Բացի այդ կանայք ընդգրկվել են հողօգտագործման որոշումների գործընթացում NTAE արտադրության մեջ։ Սառա Համիլթոնը, Լինդա Աստուրիաս դե Բարիոսը և Բրենդա Տևալանը հայտարարել են, որ չնայած Գվատեմալայում ավանդական պատրիարքական կառուցվածքին՝ NTAE արտադրությունը կապված է տղամարդկանց և կանանց միջև անկախության և հավասարության բարձրացման հետ[37]։

Մակրոտնտեսական զարգացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գվատեմալան տնտեսապես ավելի զարգացած և կայուն է դարձել 1990-2011 թվականներին։ 2000 թվականին Գվատեմալայի ՀՆԱ-ի տարեկան աճի տեմպը կազմել է 3,6%, բայց 2009 թվականին՝ ընդամենը 0,9%, 2010 թվականին փոքր-ինչ աճելով մինչև 2,0%[15][15]։ Աղքատության մակարդակը Գվատեմալայում 2006 թվականին կազմել է 54,8%, իսկ ծայրահեղ աղքատության մակարդակը՝ 26.1%: 2009 թվականին Լատինական Ամերիկան ընդհանուր առմամբ ուներ 33% աղքատության մակարդակ, իսկ ծայրահեղ աղքատության մակարդակը 12,9%[38]։ Տվյալները ցույց են տվել, որ Գվատեմալան զիջում է Լատինական Ամերիկայի մյուս երկրներին աղքատության մակարդակի իջեցման առումով, սակայն գրանցվել է տնտեսական ակտիվության աճ ՀՆԱ-ի և զարգացման առումով։ Գվատեմալայի ՄՆԶԻ-ն աճել է 1990-ի 0,462-ից, 2000-ին` 0,525-ի, 2005-ին` 0,550-ի և 2011-ին` 0,574-ի։ Գվատեմալան 2011 թվականին զբաղեցրել է 131-րդ տեղը ՄՆԶԻ-ում[15]։ Մարդկային զարգացման այլ կարևոր վիճակագրություն, ինչպիսին է Գվատեմալայում ծնելիության ընդհանուր մակարդակը, 2000 թվականին մեկ կնոջ հաշվով 4,8 ծնունդից նվազել է մինչև 4,2 ծնունդ մեկ կնոջ համար 2006 թվականին[15]։ Նույն ժամանակահատվածում կյանքի տևողությունը 2000 թվականի 67,9 տարուց ավելացել է 2006 թվականին՝ 69,9 տարի[15]։

Հետևյալ աղյուսակը ցույց է տալիս 1980–2021 թվականների հիմնական տնտեսական ցուցանիշները (ԱՄՀ անձնակազմի գնահատականներով 2022–2027 թվականներին)[39]։ 5%-ից ցածր գնաճը կանաչ գույնով է. Տարեկան գործազրկության մակարդակը վերցված է Համաշխարհային բանկից, թեև Արժույթի միջազգային հիմնադրամը դրանք անհուսալի է համարում[40]

Տարի ՀՆԱ

(միլիարդ ԱՄՆ դոլար)

մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ

(ԱՄՆ դոլար PPP-ով)

ՀՆԱ

(միլիարդ ԱՄՆ դոլար անվանական)

մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ

(ԱՄՆ դոլար անվանական)

ՀՆԱ-ի աճ

(իրական)

Գնաճի մակարդակը

(տոկոսներով)

Գործազրկություն

(տոկոսներով)

Պետական ​​պարտքը

(ՀՆԱ-ի %-ով)

1980 19.2 2,660.2 7.7 1,070.3 3.7% negative increase10.7% Տվյալ չկա Տվյալ չկա
1981 21.1 2,857.9 8.4 1,140.2 0.6% negative increase11.4% Տվյալ չկա Տվյալ չկա
1982 21.6 Decrease2,854.5 8.5 Decrease1,126.2 Decrease-3.5% 4.9% Տվյալ չկա Տվյալ չկա
1983 21.9 Decrease2,819.3 8.9 1,140.0 Decrease-2.5% negative increase6.7% Տվյալ չկա Տվյալ չկա
1984 22.8 2,862.6 9.3 1,163.1 0.5% 3.2% Տվյալ չկա Տվյալ չկա
1985 23.4 Decrease2,861.9 11.0 1,338.7 Decrease-0.6% negative increase19.2% Տվյալ չկա Տվյալ չկա
1986 23.9 Decrease2,849.4 Decrease5.9 Decrease705.8 0.1% negative increase32.8% Տվյալ չկա Տվյալ չկա
1987 25.4 2,949.2 6.9 797.0 3.6% negative increase10.8% Տվյալ չկա Տվյալ չկա
1988 27.3 3,093.7 7.4 841.8 3.9% negative increase10.3% Տվյալ չկա Տվյալ չկա
1989 29.5 3,260.3 8.6 946.8 3.9% negative increase13.0% Տվյալ չկա Տվյալ չկա
1990 31.5 3,403.7 Decrease7.5 Decrease808.9 3.1% negative increase38.0% Տվյալ չկա Տվյալ չկա
1991 33.6 3,540.5 9.2 966.0 3.0% negative increase35.1% 2.6% Տվյալ չկա
1992 35.9 3,699.9 10.2 1,045.4 4.6% negative increase10.2% 2.6% Տվյալ չկա
1993 38.0 3,825.6 11.0 1,110.0 3.4% negative increase13.4% 2.6% Տվյալ չկա
1994 40.2 3,951.2 12.5 1,229.0 3.5% negative increase12.5% 2.6% Տվյալ չկա
1995 42.8 4,116.0 14.0 1,348.9 4.4% negative increase8.4% 2.6% Տվյալ չկա
1996 44.8 4,212.4 15.0 1,408.2 2.8% negative increase11.1% negative increase2.7% Տվյալ չկա
1997 47.5 4,362.0 17.0 1,559.6 4.1% negative increase9.2% 2.7% Տվյալ չկա
1998 50.2 4,512.1 18.4 1,656.4 4.6% negative increase6.6% 2.7% Տվյալ չկա
1999 52.8 4,639.2 Decrease17.4 Decrease1,527.2 3.7% negative increase5.2% 2.7% Տվյալ չկա
2000 55.4 4,752.9 18.1 1,555.6 2.5% negative increase6.0% 2.7% 18.0%
2001 58.0 4,862.2 19.7 1,655.0 2.4% negative increase7.3% negative increase2.8% negative increase19.1%
2002 61.4 5,027.9 21.9 1,795.8 4.2% negative increase8.1% 2.8% positive decrease17.4%
2003 64.2 5,138.5 23.1 1,847.3 2.6% negative increase5.6% 2.8% negative increase19.8%
2004 67.9 5,307.3 25.0 1,951.8 3.0% negative increase7.6% negative increase3.0% negative increase20.6%
2005 72.2 5,512.6 28.2 2,151.7 3.1% negative increase9.1% negative increase3.1% positive decrease20.0%
2006 78.6 5,864.7 31.3 2,337.0 5.6% negative increase6.6% 3.1% negative increase20.9%
2007 85.6 6,246.2 35.0 2,556.8 6.0% negative increase6.8% 3.1% positive decrease20.8%
2008 90.4 6,454.9 40.2 2,873.1 3.7% negative increase11.4% negative increase3.3% positive decrease19.6%
2009 91.6 Decrease6,395.8 Decrease38.0 Decrease2,654.1 0.6% 1.9% negative increase3.5% negative increase22.8%
2010 95.3 6,511.4 41.5 2,836.1 2.8% 3.9% 3.5% negative increase24.0%
2011 101.6 6,794.3 47.4 3,172.1 4.4% negative increase6.2% positive decrease3.1% positive decrease23.8%
2012 107.2 7,017.7 49.9 3,267.8 3.1% 3.8% positive decrease2.8% negative increase24.6%
2013 112.0 7,183.1 53.0 3,397.6 3.5% 4.3% negative increase3.0% negative increase25.0%
2014 118.8 7,457.9 57.8 3,632.1 4.4% 3.4% positive decrease2.7% positive decrease24.7%
2015 127.6 7,849.1 62.2 3,825.9 4.1% 2.4% positive decrease2.5% negative increase24.8%
2016 130.1 Decrease7,847.2 66.0 3,982.0 2.7% 4.4% negative increase2.6% negative increase25.0%
2017 133.9 7,912.5 71.6 4,233.0 3.1% 4.4% positive decrease2.5% negative increase25.1%
2018 141.8 8,210.5 73.3 4,247.5 3.4% 3.8% positive decrease2.3% negative increase26.4%
2019 150.1 8,518.5 77.2 4,379.8 4.0% 3.7% positive decrease2.2% 26.4%
2020 Decrease149.2 Decrease8,300.2 77.6 Decrease4,318.6 Decrease-1.8% 3.2% negative increase3.6% negative increase31.5%
2021 167.8 9,148.9 86.0 4,687.8 8.0% 4.3% 3.6% positive decrease30.8%
2022 185.8 9,931.4 91.3 4,879.9 3.4% negative increase6.4% Տվյալ չկա positive decrease30.1%
2023 198.6 10,402.8 95.6 5,006.7 3.2% negative increase5.6% Տվյալ չկա positive decrease30.0%
2024 210.6 10,809.0 102.9 5,280.9 3.8% 4.3% Տվյալ չկա positive decrease29.7%
2025 222.3 11,183.1 110.2 5,545.5 3.6% 4.0% Տվյալ չկա positive decrease29.6%
2026 234.6 11,564.2 117.9 5,815.0 3.5% 4.0% Տվյալ չկա positive decrease29.4%
2027 247.5 11,957.2 126.1 6,094.9 3.5% 4.0% Տվյալ չկա positive decrease29.3%

Էլեկտրական ենթակառուցվածք Գվատեմալայի գյուղական հատվածում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գվատեմալայի էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը ըստ տարիների

Գվատեմալայում էլեկտրաէներգիայի հասանելիության բացակայությունը կենտրոնացած է գյուղական վայրերում, թեև քաղաքային ծայրամասերի շրջակայքում գտնվող ոչ ֆորմալ բնակավայրերը նույնպես հակված են հաշվառման ծառայության բացակայությանը[41]։ Գվատեմալայի հետքաղաքացիական պատերազմից հետո գյուղերում էլեկտրական հասանելիությունը բարելավելու ջանքերն ընթացել են Գյուղական էլեկտրիֆիկացման ծրագրի (իսպաներեն՝ PER) հովանու ներքո, որը պետական-մասնավոր համագործակցություն է կառավարության կրթության և հանքերի նախարարության և էներգետիկ մասնավոր ընկերությունների միջև[42]։ 2000-2011 թվականներն ընկած ժամանակահատվածում PER-ը բարելավել է էլեկտրական ցանցերի միացման տեմպերը Գվատեմալայի ոչ բնիկ (62-ից 82 տոկոս) և բնիկ (48-ից 70 տոկոս) տնային տնտեսությունների շրջանում[42]։ Էլեկտրական ցանցի շարունակականությունը կայուն է, երկու խմբերն էլ հայտնում են օրական ընդամենը մեկ ժամ անհասանելիության մասին[42]։ Նույնիսկ երբ գյուղական օգտվողները միացված են ցանցին և վճարում են սուբսիդավորվող դրույքաչափեր, նրանք հաճախ դժվարանում են ձեռք բերել էլեկտրական սարքեր, ինչը նշանակում է ցածր էներգիայի սպառում (ԱՄՆ-ի բնակավայրերի միջին օգտագործման հինգ տոկոսից պակաս)[43]։ Գյուղական բաժանորդների կողմից էլեկտրաէներգիայի ցածր օգտագործումը հաճախ շահութաբեր չէ էլեկտրաէներգետիկ ընկերությունների համար[43], ինչը խանգարում է ցանցի հետագա ընդլայնմանը։ 2014 թվականի դրությամբ Գվատեմալայի ամենաաղքատ գյուղական բնակիչների մեկ երրորդը դեռևս էլեկտրականության պակաս ունի[41]։ Ի հակադրություն դրան բարձր եկամուտ ունեցող գյուղական բնակիչների միայն մոտ 8%-ն է, որ չի ունեցել ծառայություններ[41], ինչը ցույց է տալիս, որ մատչելիությունը դեր է խաղում էլեկտրական ցանցերի հասանելիության հարցում։

2016 թվականին ներքին հիդրոէլեկտրակայանները մատակարարել են Գվատեմալայի էլեկտրաէներգիայի մեծ մասը (մոտ 34 տոկոսը)[44]։ Նոր հիդրոէներգետիկ ամբարտակների կառուցման պլանավորման գործընթացը թարմացվել է Գվատեմալայի Կոնգրեսի կողմից 1996 և 2007 թվականներին (93–96 հրամանագիր, «Էլեկտրաէներգիայի ընդհանուր օրենք»)[45], ծրագրի մշակողներին տալով ավելի մեծ լիազորություններ գործընթացի նկատմամբ, հատկապես՝ կապված շրջակա միջավայրի հետ ազդեցության գնահատումմամբ[45]։ Գվատեմալայում անցկացված ուսումնասիրությունը, որն ընդգրկում է 2009-2014 թվականներն ընկած ժամանակահատվածը, ցույց է տվել, որ մասնավոր շինարարական ընկերությունները, ընդհանուր առմամբ, քիչ գիտելիքներ ունեն գյուղական բնիկ ժողովուրդների իրավունքների մասին, որոնք կարող են ազդել իրենց ծրագրերի վրա[45]։ Ընկերությունները սովորաբար խորհրդատուներ են վարձում ՇՄԱԳ-ներ իրականացնելու և տուժած համայնքների հետ կապ հաստատելու համար[45]։ Այնուամենայնիվ խորհրդատուները հաճախ շահագրգռված չեն գյուղական համայնքներին պատշաճ կերպով տեղեկացնել առաջարկվող ծրագրերի հնարավոր ազդեցությունների մասին[45]։ Փոխարենը՝ խորհրդատուները հաճախ են դիմում կաշառքի և մանիպուլյացիայի՝ հիդրոէլեկտրակայանների նախագծերը շարունակելու համար համաձայնություն ստանալու համար[45]։ Կառավարության ներսից զրուցակիցներն ասում են, որ առկա է ներքին ճնշում՝ հաստատելու ՇՄԱԳ-ները, նույնիսկ եթե դրանք կատարվեն ոչ ադեկվատ կերպով[45]՝ ցույց տալով, որ Գվատեմալայի էներգետիկ ապագայի տեսլականները կարող են գերակայել նրա բնակչության որոշ հատվածների շահերից։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Guatemala». Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  2. ↑ «GDP per capita (Current US$) | Data».
  3. ↑ «Overview». Guatemala Overview. The World Bank. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 14-ին.
  4. ↑ CIA, GOV. «Guatemala» (PDF). The World Factbook. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2021 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 14-ին.
  5. ↑ «Guatemala Economy - overview - Economy». www.indexmundi.com (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 17-ին.
  6. ↑ U.S. Department of Agriculture
  7. ↑ «At a glance: Guatemala». UNICEF. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  8. ↑ «GDP growth (annual %)- Guatemala». The World Bank.
  9. ↑ The World Factbook Retrieved 2 June 2011
  10. ↑ Ruiz Cumplido, Juan Diego. «Guatemala Overview». Country Guatemala. International Fund for Agricultural Development. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 14-ին.
  11. ↑ United Nations, Development Programme. «Human Development Reports». Inequality-adjusted HDI (IHDI). United Nations. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 14-ին.
  12. ↑ «GDP growth (annual %)». worldbank.org. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  13. ↑ «Country Intelligence: Report Guatemala». Guatemala Country Monitor (Business Source Premier): 1–18. 2013 թ․ նոյեմբերի 1.
  14. ↑ Central Intelligence Agency Office of Public Affairs (2012 թ․ սեպտեմբերի 4). «The CIA World Fact Book». The Central Intelligence Agency. {{cite web}}: Missing or empty |url= (օգնություն)
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 United Nations Development Programme.
  16. ↑ Krznaric, Roman (2006). «The Limits on Pro-poor Agricultural Trade in Guatemala: Land, Labour and Political Power». Journal of Human Development. 7 (1): 111–135. doi:10.1080/14649880500502144. ISSN 1464-9888. S2CID 154277816.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 Arends, Mary.
  18. ↑ 18,0 18,1 International Fund for Agricultural Development (2012). «Rural Poverty Portal». International Fund for Agricultural Development – via Paolo di Dono. {{cite web}}: Missing or empty |url= (օգնություն)
  19. ↑ 19,0 19,1 Gammage, Sarah (2010). «Time Pressed And Time Poor: Unpaid Household Work in Guatemala». Feminist Economics. 16 (3): 79–112. doi:10.1080/13545701.2010.498571. S2CID 154932871.
  20. ↑ 20,0 20,1 Benería, Lourdes.
  21. ↑ "Labor force participation rate, female" https://data.worldbank.org/indicator/SL.
  22. ↑ «Guatemala, 2013 Findings on the Worst Forms of Child Labor». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 14-ին.
  23. ↑ Goldin, Liliana (2014 թ․ դեկտեմբերի 7). «From Despair to Resistance: Maya Workers in the Maquilas of Guatemala». Anthropology of Work Review. 33 (1): 25–33. doi:10.1111/j.1548-1417.2012.01074.x.
  24. ↑ https://www.state.gov/reports/2023-investment-climate-statements/guatemala/
  25. ↑ «Guatemala (04/01)». U.S. Department of State. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 21-ին.
  26. ↑ «CAFTA-DR Summary» (PDF). U.S. Customs and Border Protection. Department of Homeland Security. 2015 թ․ մարտի 24. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 21-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 Guatemala declares calamity as food crisis grows, CNN.com, 9 September 2009.
  28. ↑ Rosenthal, Elisabeth (2013 թ․ հունվարի 5). «As Biofuel Demand Grows, So Do Guatemala's Hunger Pangs». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 6-ին.
  29. ↑ Pagán, José A. (2002 թ․ հոկտեմբերի 1). «Gender Differences in Labor Market Decisions in Rural Guatemala». Review of Development Economics (անգլերեն). 6 (3): 428–441. doi:10.1111/1467-9361.00165. ISSN 1467-9361. S2CID 154376161.
  30. ↑ Guatemala production in 2018, by FAO
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Dürr, Jochen (2016 թ․ նոյեմբերի 1). «The political economy of agriculture for development today: the 'small versus large' scale debate revisited». Agricultural Economics (անգլերեն). 47 (6): 671–681. doi:10.1111/agec.12264.
  32. ↑ Hamilton, Sarah; Fischer, Edward F. (2005 թ․ սեպտեմբերի 1). «Maya Farmers and Export Agriculture in Highland Guatemala: Implications for Development and Labor Relations». Latin American Perspectives. 32 (144): 33–58. doi:10.1177/0094582X05279503. S2CID 144240335.
  33. ↑ Carletto, Calogero; Kirk, Angeli; Winters, Paul C.; Davis, Benjamin (2010 թ․ հունիսի 1). «Globalization and Smallholders: The Adoption, Diffusion, and Welfare Impact of Non-Traditional Export Crops in Guatemala» (PDF). World Development (անգլերեն). 38 (6): 814–827. doi:10.1016/j.worlddev.2010.02.017. ISSN 0305-750X. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 12-ին.
  34. ↑ 34,0 34,1 Damiani, Octavio (2000 թ․ սեպտեմբերի 1). «The State and Nontraditional Agricultural Exports in Latin America: Results and Lessons of Three Case Studies» (անգլերեն). {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  35. ↑ Carletto, Calogero; Kilic, Talip; Kirk, Angeli (2009). «Non-Traditional Export Crops in Guatemala: Short-Term Tool or Long-Term Strategy for Poverty Alleviation?». AGRIS: International Information System for the Agricultural Science and Technology (անգլերեն).
  36. ↑ Hamilton, Sarah; Fischer, Edward F. (2003 թ․ նոյեմբերի 6). «Non-Traditional Agricultural Exports in Highland Guatemala: Understandings of Risk and Perceptions of Change». Latin American Research Review (անգլերեն). 38 (3): 82–110. CiteSeerX 10.1.1.200.2662. doi:10.1353/lar.2003.0033. ISSN 1542-4278. S2CID 143377810.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 Hamilton, Sarah; Asturias de Barrios, Linda; Tevalán, Brenda (2001 թ․ սեպտեմբերի 1). «Gender and Commercial Agriculture in Ecuador and Guatemala». Culture & Agriculture (անգլերեն). 23 (3): 1–12. doi:10.1525/cag.2001.23.3.1. ISSN 1556-486X.
  38. ↑ UNDP Contribution Guatemala.
  39. ↑ «Report for Selected Countries and Subjects».
  40. ↑ «Unemployment, total (% of total labor force) (modeled ILO estimate) - Guatemala | Data». data.worldbank.org. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 30-ին.
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 Jimenez, Raul (2017). «Barriers to electrification in Latin America: Income, location, and economic development». Energy Strategy Reviews. 15: 9–18. doi:10.1016/j.esr.2016.11.001. ISSN 2211-467X.
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 Grogan, Louise (2018). «Time use impacts of rural electrification: Longitudinal evidence from Guatemala». Journal of Development Economics (անգլերեն). 135: 304–317. doi:10.1016/j.jdeveco.2018.03.005. S2CID 155166026.
  43. ↑ 43,0 43,1 Taylor, Matthew J (2005). «Electrifying Rural Guatemala: Central Policy and Rural Reality». Environment and Planning C: Government and Policy (անգլերեն). 23 (2): 173–189. doi:10.1068/c14r. ISSN 0263-774X. S2CID 56233492.
  44. ↑ Arroyo, Arnoldo (2017). «República de Guatemala: Atlas del Sistema de Transmisión y Generación Eléctrica, 2017» (PDF). Comisión Nacional de Energía Eléctrica, Guatemala. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 12-ին.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 45,4 45,5 45,6 Aguilar-Støen, Mariel; Hirsch, Cecilie (2017). «Bottom-up responses to environmental and social impact assessments: A case study from Guatemala». Environmental Impact Assessment Review (անգլերեն). 62: 225–232. doi:10.1016/j.eiar.2016.08.003.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գվատեմալայի_տնտեսություն&oldid=9981195» էջից