Հակասնկային դեղեր

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հակասնկային դեղեր
Կանեստեն (կլոտրիմազոլ) հակասնկային քսուք
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Հակասնկային դեղերը, հայտնի են նաև որպես հակամիկոտիկ դեղեր, սնկասպան կամ սնկաստատիկ ազդեցություն ունեցող դեղեր են, որոնք կիրառվում են բուժելու կամ կանխարգելելու այնպիսի սնկային հիվանդությունները, ինչպիսիք են կրունկների որքինը, տրիխոֆիտիան, կանդիդոզները (կեռնեխ), լուրջ համակարգային վարակները, օրինակ՝ կրիպտոկոկային մենինգիտը և այլն։ Այս դեղերը սովորաբար ձեռք են բերվում բժշկի կողմից նշանակված դեղատոմսով, սակայն կան նաև ազատ վաճառվող տեսակներ (OTC դեղաձևեր)։

Տեսակները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոյություն ունեն 2 տեսակի հակասնկային դեղեր՝ տեղային և համակարգային։ Տեղային հակասնկային դեղերը սովորաբար կիրառվում են տեղային կամ հեշտոցային ուղիներով, կախված հիվանդագին վիճակից։ Համակարգային հակասնկային դեղերը ներմուծվում են օրալ կամ ներերակային ուղիներով։

Ներկայումս կլինիկայում կիրառվող ազոլային հակասնկային դեղերից միայն մի քանիսն են կիրառվում համակարգային[1]։ Դրանց շարքին են պատկանում կետոկոնազոլը, իտրակոնազոլը, ֆլուկոնազոլը, ֆոսֆլուկոնազոլը, վորիկոնազոլը, պոսակոնազոլը և իզավուկոնազոլը[1][2]։ Համակարգային ոչ ազոլային հակասնկային դեղերից են գրիսեոֆուլվինը և տերբինաֆինը։

Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պոլիեններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պոլիենները զուգորդված կրկնակի կապեր պարունակող մոլեկուլներ են։ Պոլիենային հակասնկային դեղերը մակրոցիկլիկ պոլիեններ են հիդրոքսիլացված օղակով, որը գտնվում է զուգորդված կրկնակի կապերի հակառակ հատվածում։ Այս կառուցվածքը հակասնկային դեղերը դարձնում է ամֆիֆիլ։ Պոլիենային հակասնկային դեղերը կապվում են սնկերի բջջաթաղանթի ստերոլների հետ՝ գլխավորապես էրգոստերոլի։ Այս կապի հետևանքով փոխվում է բջջաթաղանթի անցումային ջերմաստիճանը, արդյունքում թաղանթը դառնում է ավելի բյուրեղական։ Սովորական պայմաններում թաղանթային ստերոլները բարձրացնում են երկշերտ ֆոսֆոլիպիդների կապման ուժը՝ դարձնելով պլազմային թաղանթն ավելի խիտ։ Արդյունքում բջջի պարունակությունը՝ ներառյալ միալիցք իոնները (K+, Na+, H+ և Cl−) և փոքր մոլեկուլները արտահոսում է, որը համարվում է բջջի մահվան հիմնական ուղիներից մեկը[3]։ Կենդանական բջիջները էրգոստերոլի փոխարեն պարունակում են խոլեստերոլ և այդ պատճառով նրանց զգայունությունը ավելի փոքր է այս դեղերի նատմամբ։ Այնուամենայնիվ թերապևտիկ դեղաչափերով որոշ ամֆոտերիցին B-ի տեսակներ կարող են կապվել կենդանական բջջի բջջաթաղանթի խոլեստերոլի հետ՝ բարձրացնելով դեղի թունայնությունը մարդու օրգանզիմի համար։ Ամֆոտերիցին B-ն ներերկային ներմուծման պայմաններում դրսևորում է նեֆրոտոքսիկություն։ Որքան կարճ է պոլիենների հիդրոֆոբ շղթան, այնքան ստերոլի հետ կապման ուժը բարձր է։ Հետևաբար հիդրոֆոբ շղթայի հետագա կրճատումը կարող է հանգեցնել նաև խոլեստերինի հետ կապելվուն՝ դարձնելով դեղը թունավոր կենդանիների համար։

  • Ամֆոտերիցին B
  • Կանդիցիդին
  • Ֆիլիպին - 35 ածխածնի ատոմ պարունակող, կապվում է խոլեստերոլի հետ (թունավոր)
  • Համիցին
  • Նատամիցին- 33 ածխածնի ատոմ պարունակող, լավ է կապվում էրգոստերոլի հետ
  • Նիստատին
  • Ռիմոցիդին

Ազոլներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազոլային հակասնկային դեղերը ընկճում են լանոստերոլի փոխակերպումը էրգոստերոլի ՝ պաշարելով լանոստերոլ 14α-դեմեթիլազ ֆերմենտը[4]։ Այս միացությունները կազմված են 2 կամ 3 ազոտի ատոմով տեղակալված 5-անդամանի օղակից։ Իմիդազոլային հակասնկային դեղերը պարունակում են 1,3-դիազոլային (իմիդազոլային) օղակ (երկու ազոտի ատոմով), իսկ տրիազոլային հակասնկայինները՝ ազոտի ատոմով տեղակալված օղակ։

Իմիդազոլներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրիազոլներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թիազոլներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Աբաֆունգին

Ալիլամիններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալիլամինները ընկճում են էրգոստերոլի սինթեզին մասնակցող մեկ այլ ֆերմենտը՝ սկվալեն էպօքսիդազը։ Դրանցից են բութենաֆինը, նաֆտիֆինը և տերբինաֆինը[5][6][7][8]։

Էխինոկանդիններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էխինոկանդինները ընկճում են սնկի բջջաթաղանթի գլյուկանի առաջացումը՝ պաշարելով 1,3-բետա-գլյուկան սինթազ ֆերմենտը։

Էխինոկանդինները կիրառվում են ներերակային, գլխավորապես կանդիդիա տեսակի դիմակայուն շտամների բուժման համար[9][10]։

Տրիտերպենոիդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Իբրեքսաֆունգերպ

Այլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ակրիզորցին
  • Ամորոլֆին- մորֆոլինային ածանցյալ է, կիրառվում է տեղային դերմատոֆիտոզիների ժամանակ[11]
  • Աուրոններ- ունեն հակասնկային ազդեցություն[12]
  • Բենզոյաթթու- ունի հակասնկային ազդեցություն, ինչպիսին Ուիթֆիլդի քսուքը, Ֆրեյերի բալզամը և պերուական բալզամը[13]
  • Ֆուկորցին (Կաստելլանի հեղուկ)
  • Ցիկլոպիրոքս (ցիկլոպիրոքս օլամին)- հիդրոքսիպիրիդոնային հակասնկային միջոց, որը խանգարում է ակտիվ տրանսպորտը, բջջաթաղանթի թափանցելիությունը և սնկային շնչառական պրոցեսները։ Ամենաարդյունավետ կիրառումը բազմագույն որքին հիվանդության դեմ կիրառումն է[14]։
  • Կլիոքվինոլ
  • Քարածխի խեժ
  • Պղնձի սուլֆատ[15]
  • Բյուրեղական մանուշակագույն- եռֆենիլմեթանային ներկ է։ Ունի հակաբակտերիալ, հակասնկային և հակահելմինթային ազդեցություն և նախկինում տարածված էր որպես քսուքային հակասեպտիկ միջոց[16]։
  • Քլորոֆենատոլ
  • Դիիոհիդրոքսիքինոլոն (յոդոքինոլ)
  • Ֆլուցիտոզին (5-ֆլուորոցիտոզին)- պիրիմիդինային անալոգների հակամետաբոլիտ[17]
  • Ֆումագիլին
  • Գրիսեոֆուլվին- կապվում է միկրոխողովակների հետ և ընկճում միտոզը[18]
  • Հալոպրոգին- կիրառումը դադարեցվեց ավելի քիչ կողմնակի ազդեցություններով հակասնկային միջոցների ի հայտ գալու պատճառով[19]
  • Միլթեֆոզին- խախտում է բջջաթաղանթի ֆունկցիան՝ էրգոստերոլի կապման շնորհիվ[20]
  • Նիկկոմիցին- ընկճում է սնկերի բջջապատում առկա խիտինի ձևավորումը
  • Օրոտոմիդ- ընկճում է պիրիմիդինի սինթեզը[21][22]
  • Պիրոկտոն օլամին
  • Պենտատենիտրիլ
  • Կալիումի յոդիդ- նախընտրելի է լիմֆոմաշկային սպորոտրիխոզի և ենթամաշկային զիգոմիկոզի (բազիդիոբոլոմիկոզ) բուժման համար։ Ազդեցության մեխանիզմը դեռևս պարզաբանված չէ
  • Կալիումի պերմանգանատ- օգտագործվում է միայն հաստ, նվազ զգայուն մաշկի վրա, ինչպիսին է ոտքերի ներբանը։
  • Սելենիումի դիսուլֆիդ
  • Նատրիումի թիոսուլֆատ
  • Ծծումբ
  • Տոլնաֆտատ- թիոկարբամատային հակասնկային դեղ է, որը ընկճում է սկվալեն էպոքսիդազը (նման է ալիլամինների ազդեցության մեխանիզմին)[23]
  • Տրիացետին- սնկային էսթերազներով հիդրոլիզվում է ացետաթթվի[24]
  • Ունդեցիլենաթթու- տզկանեփի յուղից ստացված չհագեցած ճարպաթթու է՝ սնկաստատիկ, հակաբակտերիալ, հակավիրուսային և Candida morphogenesis-ը ընկճող ազդեցությամբ
  • Ցինկի պիրիթիոն

Կողմնակի ազդեցություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակակից հակասնկային դեղամիջոցների օգտագործումից լյարդի վնասվածքի կամ անբավարարության դեպքերը շատ հազվադեպ են արձանագրվել։ Այնուամենայնիվ որոշները կարող են ալերգիկ ռեակցիա առաջացնել[25]։

Կան նաև բազմաթիվ դեղային փոխազդեցություններ։ Պացիենտները պետք է մանրամասն կարդան ցանկացած դեղին կցված ներդիր թերթիկը։ Որպես օրինակ՝ ազոլային հակասնկային պրեպարատները, ինչպիսիք են կետոկոնազոլը կամ իտրակոնազոլը, կարող են լինել P-գլիկոպրոտեինի և՛ սուբստրատ, և՛ արգելակիչ, որոնք, ի թիվս այլ գործառույթների, արտազատում են տոքսիններ և դեղեր դեպի աղիներ[26]։ Ազոլային հակասնկայինները նույնպես ցիտոքրոմ P450-ի CYP3A4 ընտանիքի և՛ սուբստրատն են, և՛ արգելակիչներ են, ինչը հանգեցնում է ընդունած դեղերի կոնցենտրացիայի բարձրացմանը, օրինակ՝ կալցիումական անցուղիների պաշարիչների, իմունաճնշիչների, քիմիաթերապևտիկ դեղերի, բենզոդիազեպինների, եռցիկլիկ հակադեպրեսանտների, մակրոլիդների և սերոտոնինային հետզավթման ընտրողական արգելակիչների[26]։

Եղունգների հիվանդության բուժման համար նախքան ներքին ընդունման անցնելը պետք է հաստատվի սնկային ինֆեկցիայի առկայությունը[27]։ Եղունգների սնկային ինֆեկցիաների կասկածելի դեպքերի մոտավորապես կեսը ունեն ոչ սնկային պատճառներ[27]։ Ներքին ընդունման ժամանակ կարող են առաջանալ լուրջ կողմնակի ազդեցություններ, և այն մարդիկ, ովքեր չունեն սնկային հիվանդություն չպետք է ընդունեն այս դեղերը[27]։

Ազոլները հակասնկային դեղերի այն խումբն են, որոնք ազդում են սնկերի բջջաթաղանթի վրա։ Նրանք ընկճում են միկրոսոմալ CYP ֆերմենտը՝ 14-ալֆա-ստերոլ դեմեթիլազը, որն անհրաժեշտ է ցիտոպլազմատիկ ցանցի էրգոստերոլի կենսասիթնեզի համար։ Սա հանգեցնում է 14-ալֆա-մեթիլստերոլների կուտակմանը, ինչը արդյունքում խանգարվում է թաղանթ-կախյալ ֆերմենտների ֆունկցիան և ֆոսֆոլիպիդների ացիլային շղթաների սերտ փաթեթավորումը՝ այդպիսով արգելակելով սնկերի աճը։ Որոշ ազոլներ ուղղակիորեն մեծացնում են սնկերի բջջաթաղանթի թափանցելիությունը։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Benitez, Lydia L.; Carver, Peggy L. (2019). «Adverse Effects Associated with Long-Term Administration of Azole Antifungal Agents». Drugs. 79 (8): 833–853. doi:10.1007/s40265-019-01127-8. ISSN 0012-6667. PMID 31093949. S2CID 155093431.
  2. ↑ Chang, Chia-Hsuin; Young-Xu, Yinong; Kurth, Tobias; Orav, John E.; Chan, Arnold K. (2007). «The Safety of Oral Antifungal Treatments for Superficial Dermatophytosis and Onychomycosis: A Meta-analysis». The American Journal of Medicine. 120 (9): 791–798.e3. doi:10.1016/j.amjmed.2007.03.021. ISSN 0002-9343. PMID 17765049.
  3. ↑ Baginski M, Czub J (2009 թ․ հունիս). «Amphotericin B and its new derivatives - mode of action». Current Drug Metabolism. 10 (5): 459–69. doi:10.2174/138920009788898019. PMID 19689243.
  4. ↑ Sheehan DJ, Hitchcock CA, Sibley CM (1999 թ․ հունվար). «Current and emerging azole antifungal agents». Clinical Microbiology Reviews. 12 (1): 40–79. doi:10.1128/cmr.12.1.40. PMC 88906. PMID 9880474.
  5. ↑ «As Fungal Infections Expand, so Does Market | GEN Magazine Articles | GEN». GEN. 2012 թ․ փետրվարի 15. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  6. ↑ «Research and Markets: Global Antifungal Therapeutics (Polyenes, Azoles, Echinocandins, Allylamines) Market:Trends and Opportunities (2014-2019) | Business Wire». www.businesswire.com. 2014 թ․ օգոստոսի 28. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  7. ↑ «Tinea Cruris». nurse-practitioners-and-physician-assistants.advanceweb.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  8. ↑ Ameen M (2010 թ․ մարտ). «Epidemiology of superficial fungal infections». Clinics in Dermatology. Elsevier Inc. 28 (2): 197–201. doi:10.1016/j.clindermatol.2009.12.005. PMID 20347663.
  9. ↑ «Echinocandins for the treatment of systemic fungal infection | Canadian Antimicrobial Resistance Alliance (CARA)» (PDF).
  10. ↑ Cappelletty D, Eiselstein-McKitrick K (2007 թ․ մարտ). «The echinocandins». Pharmacotherapy. 27 (3): 369–88. doi:10.1592/phco.27.3.369. PMID 17316149. S2CID 32016049.
  11. ↑ Polak, Annemarie (1983). «Antifungal activity in vitro of Ro 14-4767/002, a phenylpropyl-morpholine». Medical Mycology. 21 (3): 205–213. doi:10.1080/00362178385380321. ISSN 1369-3786. PMID 6635894.
  12. ↑ Sutton CL, Taylor ZE, Farone MB, Handy ST (2017 թ․ փետրվար). «Antifungal activity of substituted aurones». Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters. 27 (4): 901–903. doi:10.1016/j.bmcl.2017.01.012. PMID 28094180.
  13. ↑ Wilson G, Block B (2004). Wilson and Gisvold's Textbook of Organic Medicinal and Pharmaceutical Chemistry. Philadelphia, Pa.: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 0-7817-3481-9.
  14. ↑ Long, Scott F. «Anti-Fungals». Southwestern Oklahoma State University. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 17-ին.
  15. ↑ Borkow G (2014 թ․ օգոստոս). «Using Copper to Improve the Well-Being of the Skin». Current Chemical Biology. 8 (2): 89–102. doi:10.2174/2212796809666150227223857. PMC 4556990. PMID 26361585.
  16. ↑ Docampo R, Moreno SN (1990). «The metabolism and mode of action of gentian violet». Drug Metabolism Reviews. 22 (2–3): 161–78. doi:10.3109/03602539009041083. PMID 2272286.
  17. ↑ Vermes A, Guchelaar HJ, Dankert J (2000 թ․ օգոստոս). «Flucytosine: a review of its pharmacology, clinical indications, pharmacokinetics, toxicity and drug interactions». The Journal of Antimicrobial Chemotherapy. 46 (2): 171–9. doi:10.1093/jac/46.2.171. PMID 10933638.
  18. ↑ Olson, Jazmine M.; Troxell, Todd (2021). «Griseofulvin». StatPearls. StatPearls Publishing. PMID 30726008. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 22-ին.
  19. ↑ «Haloprogin». DrugBank. University of Alberta. 2006 թ․ նոյեմբերի 6. Վերցված է 2007 թ․ փետրվարի 17-ին.
  20. ↑ Brilhante RS, Caetano EP, Lima RA, Castelo Branco DS, Serpa R, Oliveira JS, Monteiro AJ, Rocha MF, Cordeiro RA, Sidrim JJ (2015 թ․ հոկտեմբեր). «In vitro antifungal activity of miltefosine and levamisole: their impact on ergosterol biosynthesis and cell permeability of dimorphic fungi». Journal of Applied Microbiology. 119 (4): 962–9. doi:10.1111/jam.12891. PMID 26178247. S2CID 206011501.
  21. ↑ Oliver JD, Sibley GE, Beckmann N, Dobb KS, Slater MJ, McEntee L, du Pré S, Livermore J, Bromley MJ, Wiederhold NP, Hope WW, Kennedy AJ, Law D, Birch M (2016 թ․ նոյեմբեր). «F901318 represents a novel class of antifungal drug that inhibits dihydroorotate dehydrogenase». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 113 (45): 12809–12814. Bibcode:2016PNAS..11312809O. doi:10.1073/pnas.1608304113. PMC 5111691. PMID 27791100.
  22. ↑ Hope WW, McEntee L, Livermore J, Whalley S, Johnson A, Farrington N, Kolamunnage-Dona R, Schwartz J, Kennedy A, Law D, Birch M, Rex JH (2017 թ․ օգոստոս). «Aspergillus fumigatus: New Opportunities for Treatment of Multidrug-Resistant Fungal Disease». mBio. 8 (4): e01157-17. doi:10.1128/mBio.01157-17. PMC 5565967. PMID 28830945.
  23. ↑ «Systemic Therapy». Rook's Textbook of Dermatology. Vol. 4 (8th ed.). 2010. էջ 74.48.
  24. ↑ Gendimenico, Gerard J. (2007). «Dermatotherapeutic Agents». Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry (7th ed.). doi:10.1002/14356007.a08_301.pub2. ISBN 978-3527306732.
  25. ↑ Kyriakidis I, Tragiannidis A, Munchen S, Groll AH (2017 թ․ փետրվար). «Clinical hepatotoxicity associated with antifungal agents». Expert Opinion on Drug Safety. 16 (2): 149–165. doi:10.1080/14740338.2017.1270264. PMID 27927037. S2CID 43198078.
  26. ↑ 26,0 26,1 Lewis, Russell E. «Antifungal Drug Interactions». doctorfungus. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 23-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 American Academy of Dermatology (2013 թ․ փետրվար). «Five Things Physicians and Patients Should Question». Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation. American Academy of Dermatology. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 5-ին., which cites

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Antifungal Drugs – Detailed information on antifungals from the Fungal Guide written by R. Thomas and K. Barber
  • «Clotrimazole». Clotrimazole (Canesten). Bayer Philippines.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հակասնկային դեղեր» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
BNF: 12262262m · LCCN: sh85005673 · Microsoft: 2779548794, 2909919671 · NKC: ph118512
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հակասնկային_դեղեր&oldid=9798983» էջից