Մասնակից:Ar.Gyan/Ավազարկղ 3

Ցինկի օքսիդ՝ ZnO անգույն, բյուրեղային փոշի է, ջրում չի լուծվում, տաքացնելիս դեղնում է և 1800°C-ում ենթարկվում սուբլիմացիայի:

Ar.Gyan/Ավազարկղ 3
Ընդհանուր տեղեկություններ
Դասական անվանակարգում	Ցինկի օքսիդ
Քիմիական հատկություններ
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Բնության մեջ

Հայտնի է ցինկիտ բնական հանքաքարը, որի հիմնական բաղադրիչը ցինկի օքսիդն է:

Ֆիզիկական հատկություններ

Ջերմահաղորդականությունը 54Վտ/(Մ·Կ):

Ցինկի օքսիդը կիսահաղորդիչ է, որի արգելված գոտին 3,36 էլեկտրոն վոլտ է: Ցինկի օքսիդը դասվում է էլեկտրոնային կիսահաղորդչային նյութերի շարքին:

Սենյակային ջերմաստիճանում սպիտակ ցինկի օքսիդը տաքացնելիս դեղնում է, որի պատճառը արգելված գոտու նվազումը և կլանման սպեկտրի եզրի տեղաշարժն է ուլտրամանուշակագույն շրջանից դեպի տեսանելի սպեկտրի կապույտ շրջանը:

Քիմիական հատկություններ

Ցիկնի օքսիդը ամֆոտեր (երկդիմի) է՝ փոխազդում է թթուների հետ առաջացնելով ցինկի աղեր, հիմքերի լուծույթների հետ փոխազդելիս առաջացնում է կոմպլեքս միացություններ՝ եռ-, քառա- և հեքսահիդրօքսոցինկատներ (օրինակ՝ Na₂[Zn(OH)₄], Ba₂[Zn(OH)₆] և այլն):

${\ce {[Zn(OH)3]- + OH- -> [Zn(OH)4]^2-.}}$

Ցինկի օքսիդը լուծվում է ամոնիակի ջրային լուծույթում առաջացնելով կոմպլեքս ամիակատ:

${\ce {ZnO + 4NH3 + H2O -> [Zn(NH3)4](OH)2.}}$

Ալկալիների և որոշ մետաղների օքսիդների հետ հալելիս ցինկի օքսիդն առաջացնում է ցինկատներ:

${\ce {ZnO + 2NaOH -> Na2ZnO2 + H2O;}}$

${\ce {ZnO + CoO -> CoZnO2.}}$

Բորի օքսիդի և սիլիցիումի երկօքսիդի հետ փոխազդելիս ցինկի օքսիդն առաջացնում է ապակենման բորատներ և սիլիկատներ:

${\ce {ZnO + B2O3 -> Zn(BO2)2;}}$

${\ce {ZnO + SiO2 ->ZnSiO3.}}$

Ցինկի օքսիդի փոշին և ցինկի քլորիդի խիտ լուծույթը խառնելիս առաջանում է արագ (2—3 րոպեում) պնդացող զանգված՝ ցինկի ցեմենտ.

Ստացում

• Ցինկի օքսիդը ստացվում է ցինկի գոլորշիները թթվածնի մեջ այրելիս («ֆրանսիական գործընթաց»):

${\ce {Zn + O2 ->ZnO.}}$

• Ցինկի օքսիդը ստացվում է ցինկի որոշ աղերի տեխնիկական քայքայումից՝
  • ցինկի ացետատից՝ Zn(CH₃COO)₂]],
  • հիդրօքսիդից՝ Zn(OH)₂.

${\ce {ZnOH -> ZnO + H2O;}}$ (150⁰C)

• • կարբոնատից՝ ZnCO₃,
  • նիտրատից՝ Zn(NO₃)₂,
• սուլֆիդի` ZnS օքսիդացումից.

${\ce {2ZnS + O2 -> 2ZnO + 2SO2;}}$

• Ցինկի օքսիդը ստացվում է հիդրոթերմային սինթեզի միջոցով
• Ցինկի օքսիդը ստացվում է սև մետալուրգիական գործարանների փոշուց և շլամից (մանրահանք), հատկապես վերամշակվող մետաղի ջարդոնից (որում ցինկապատ երկաթի պարունակությունը զգալի է):

Կիրառություն

Ցինկի օքսիդը լայնորեն կիրառվում է քիմիական և դեղագործական արտադրություններում: Մտնում է ատամի մածուկի և ատամնաբուժական ցեմենտի, արևայրուքի համար նախատեսված կոսմետիկ կրեմների բաղադրության, կոսմետիկ բուժագործության (պրոցեդուրա) մեջ: Հանդիսանում է ռետինի լցանյութ: Կիրառվում է արհեստական կաշվի և ռետինոտեխնիկական իրերի արտադրությունում: Այն օգտագործվում է անվադողերի, ներկերի և լաքերի, նավթի վերամշակման արդյունաբերության մեջ: Ցինկի օքսիդը օգտագործվում է ապակու և կերամիկայի արտադրության մեջ:

Քիմիական արտադրություն

• Հանդիսանում է կատալիզորդ որոշ կաուչուկների վուլկանացման ժամանակ:
• Քլորոպրենային կաուչուկների համար վուկանացնող ագենտ է:
• Մեթանոլի ստացման գործընթացում կատալիզորդ է:
• Ներկերի և արծնի արտադրությունում կիրառվում է որպես սպիտակ գունանյութ (այժմ իր տեղն է զիջում ոչ թունավոր տիտանի օքսիդին՝ TiO₂):
• Որպես լցանյութ և գունանյութ կիրառվում է հետևյալ արտադրություններում.
  • ռետինի
  • պլաստմասսայի
  • թղթի
  • օծանելիքի և կոսմետիկ միջոցների:
• Կենդանական կերերի հավելանյութ է:
• Ապակու և հեղուկ ապակու հիմքով ներկերի արտադրությունում:
• Մտնում է ժանգի փոխարկիչի բաղադրիչների մեջ:

Հայտնի է, որ ցինկի օքսիդն ունի ֆոտոկատալիտիկ հատկություն, որը գործնականում կիրառվում է ինքնամաքրվող մակերեսների, հիվանդանոցներում պատերի և առաստաղի մանրէասպան ծածկույթների ստեղծման համար: Ցինկի օքսիդը ներկայումս չի օգտագործվում արդյունաբերական մասշտաբով ջրի ֆոտոկատալիտիկ մաքրման համար:

Էլեկտրոնիկայում

Ցինկի օքսիդը կիրառվում է վարիստորների արտադրությունում, որոնք կիրառվում են ժամանակակից գերլարման սահմանափակիչներում գազով լցված պարպիչների փոխարեն:

Բժշկության մեջ

Ցինկե կրեմով պարկուճ

Բժշկության մեջ օգտագործվում է որպես արտաքին կիրառման դեղանյութերի բաղադրիչ, որոնք կիրառվում են մաշկաբանության մեջ: Օժտված է հակաբորբոքային, չորացնող, ադսորբցիոն, կապող և հակասեպտիկ հատկություններով:

Կիրառվում է ցանափոշու, քսուքների և մածուկներ տեսքով: Հանդիսանում է մի շարք բարդ մաշկաբանական և կոսմետիկ պատրաստուկների բաղադրիչ, օրինակ «Ցինկի քսուքի», «Լասարի մածուկի» և այլն:

Դեղագործական ազդեցությունը պայմանավորված է նրանով, որ ցինկի օքսիդը առաջացնում է ալբումինատներ և սպիտակուցի բնափոխում (դենատուրացիա): Մաշկի վնասված մակերեսի վրա կիրառելիս գրգռիչների նկատմամբ պաշտպանիչ պատնեշ է կազմում և նվազեցնում էքսուդացիան, բորբոքումները և հյուսվածքների գրգռման երևույթները:

Կարող է կիրառվել մաշկաբորբի դեպքում, ինչպես նաև մակերեսային վերքերի և այրվածքների (արևայրուքների, պորեզների, քերծվածքների), տրոֆիկ խոցերի, պառկելախոցերի, էկզեմայի, հերպեսի սրացման փուլում, ստրեպտոդերմիայի դեպքում:

Անվտանգություն և թունավորություն

Միացությունը քիչ թունավոր է, փոշին վնասում է շնչառական օրգանները: Աշխատանքային սենյակների օդում ՍԹԿ 0,5 մգ/մ³ է (ըստ ГОСТ 10262-73): Ցինկի օքսիդի փոշի կարող է ստացվել արույրի (латунь) ջերմային մշակումից:

Գրականություն

• Перельман В. И. Краткий справочник химика. — М.-Л.: Химия, 1964.

• Бовина Л. А. и др. Физика соединений AIIBVI / под ред. А. Н. Георгобиани, М. К. Шейнкмана. — М.: Наука, Гл. ред. физ.-мат. лит., 1986. — 319, [1] с.: рис., табл. — 2600 экз.

• Статья «Цинка окись» в Большой советской энциклопедии.