Պահուստային արժույթ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
ԱՄՆ դոլարի օգտագործումը ամբողջ աշխարհում՝     ԱՄՆ      ԱՄՆ դոլարի արտաքին սպառողներ      ԱՄՆ դոլարի հետ կապված արժույթներ      Նեղ տիրույթում ԱՄՆ դոլարի հետ կապված արժույթներ Եվրոյի օգտագործումը ամբողջ աշխարհում՝     Եվրոգոտի      Եվրո ընդունող արտաքին երկրներ      Եվրոյի հետ կապված արժույթներ      Արժույթներ, որոնք կապված են եվրոյի հետ նեղ տիրույթում

Պահուստային արժույթ, արտարժույթ, որը զգալի քանակությամբ պահվում է կենտրոնական բանկերի կամ դրամավարկային այլ իշխանությունների կողմից՝ որպես իրենց արժութային պահուստների մաս։ Պահուստային արժույթը կարող է օգտագործվել միջազգային գործարքների, միջազգային ներդրումների և համաշխարհային տնտեսության բոլոր ասպեկտներում։ Այն հաճախ համարվում է ամուր արժույթ կամ ապահով ապաստարան։

Միացյալ Թագավորության ֆունտ ստեռլինգը 19-րդ դարում և 20-րդ դարի առաջին կեսում աշխարհի մեծ մասի հիմնական պահուստային արժույթն էր[1]։ Այնուամենայնիվ, 20-րդ դարի կեսերին Միացյալ Նահանգների դոլարը դարձել է աշխարհում գերիշխող պահուստային արժույթը[2]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պահուստային արժույթները եկել և գնացել են աշխարհի աշխարհաքաղաքական կարգի էվոլյուցիայի հետ մեկտեղ։ Միջազգային արժույթները անցյալում (բացառությամբ ստորև քննարկվածների) ներառում է հունական դրահման որը ստեղծվել է մ.թ.ա.-ին։

Վենետիկյան դուկատն ու Ֆլորենցիայի ֆլորինը 13-ից 16-րդ դարերում Եվրոպայում և արաբական աշխարհում դարձել են ոսկու վրա հիմնված նախընտրելի արժույթ, քանի որ ոսկին ավելի հեշտ է եղել հատել ստանդարտ չափսերով և տեղափոխել ավելի երկար հեռավորությունների վրա, քան արծաթը։ Այնուամենայնիվ, դա իսպանական արծաթե դոլարն16-19-րդ դարերում դարձել է Եվրոպայում, Ասիայում և Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկայում ճանաչված առաջին իսկական համաշխարհային պահուստային արժույթը՝ իսպանական Ամերիկայից արծաթի առատ մատակարարման շնորհիվ[3]։

Մինչ հոլանդական գուլդենը մի փոքր ավելի փոքր մասշտաբի պահուստային արժույթ էր, որն օգտագործվել է Եվրոպայի և հոլանդական գաղութային կայսրության տարածքների միջև 17-րդ և 18-րդ դարերում, այն նաև արծաթե ստանդարտ արժույթ է եղել, որը սնուցվել է իսպանական Նիդեռլանդներով անցնող Իսպանա-Ամերիկյան հանքերի արտադրանքով։ Հոլանդացիները, Ամստերդամի Wisselbank-ի (Ամստերդամի Բանկ) միջոցով, նույնպես առաջինն էին, ովքեր ներմուծել են պահուստային արժույթ, որի դրամական միավորը կայունացել է օգտագործելով ժամանակակից կենտրոնական բանկերին ծանոթ մեթոդներ (ի տարբերություն իսպանական դոլարի, որը կայունացել է ԱՄՆ հանքարդյունաբերության և իսպանական Ֆիատ փողի միջոցով), և որը կարող է դիտվել որպես նոր արժույթի նախորդը՝ ժամանակակից դրամավարկային քաղաքականության[4][5]։

Չորս ամենալայն պահուստային արժույթների արժույթի խորհրդանիշները՝ ԱՄՆ դոլար, եվրո, ճապոնական իեն, ֆունտ ստեռլինգ:

Հետևաբար, հենց հոլանդացինեն են ծառայել որպես բանկային փողի և պահուստային արժույթների մոդել, որոնք կայունացել են կենտրոնական բանկերի կողմից՝ Անգլիայի բանկի հիմնադրմամբ 1694 թվականին և Ֆրանսիայի բանկի հիմնադրմամբ՝ 19-րդ դարում։ Հատկապես բրիտանական ֆունտ ստերլինգը պատրաստ է եղել հեռացնել իսպանական դոլարի գերիշխանությունը, քանի որ մնացած աշխարհը 19-րդ դարի վերջին քառորդում անցում է կատարել ոսկու ստանդարտին։ Այդ պահին Մեծ Բրիտանիան արտադրված ապրանքների և ծառայությունների հիմնական արտահանողն էր, և համաշխարհային առևտրի ավելի քան 60%-ը հաշվարկված էր ֆունտ ստեռլինգով։ Բրիտանական բանկերը նույնպես ընդլայնվում էին արտասահմանում։ Լոնդոնը ապահովագրության և ապրանքային շուկաների համաշխարհային կենտրոնն էր, իսկ բրիտանական կապիտալը օտարերկրյա ներդրումների առաջատար աղբյուրն էր ամբողջ աշխարհում։ Շուտով ստերլինգը դարձել է ստանդարտ արժույթ, որն օգտագործվում էր միջազգային առևտրային գործարքների համար[6]։

  • Ֆլորենտական ֆլորին, 1347 թվական
    Ֆլորենտական ֆլորին, 1347 թվական
  • Ֆիլիպ 5-րդի իսպանական ութնյակը, 1739 թվական
    Ֆիլիպ 5-րդի իսպանական ութնյակը, 1739 թվական
  • 3-3,15 Հոլանդական գուլդեն արժողությամբ արծաթե դուկատոն, 1793 թվական
    3-3,15 Հոլանդական գուլդեն արժողությամբ արծաթե դուկատոն, 1793 թվական
  • Վիկտորիա թագուհու սովերեն (1 ֆունտ արժողությամբ մետաղադրամ), 1842 թվական
    Վիկտորիա թագուհու սովերեն (1 ֆունտ արժողությամբ մետաղադրամ), 1842 թվական
  • ԱՄՆ երկգլխանի արծիվ (20 դոլար արժողությամբ ոսկե մետաղադրամ), 1907 թվական
    ԱՄՆ երկգլխանի արծիվ (20 դոլար արժողությամբ ոսկե մետաղադրամ), 1907 թվական

Միջպատերազմյան ժամանակաշրջանում փորձեր են արվել վերականգնել ոսկու ստանդարտը։ Բրիտանական Ոսկու ստանդարտ ակտը 1925 թվականին նորից ներմուծել է ոսկու ձուլակտորների ստանդարտը[7], որին հաջորդել են բազմաթիվ այլ երկրներ։ Սա հանգեցրել է հարաբերական կայունության, որին հաջորդել է գնանկումը, բայց քանի որ սկսվել է Մեծ դեպրեսիան և այլ գործոններ, համաշխարհային առևտուրը մեծապես անկում ապրեց, իսկ ոսկու ստանդարտը ընկավ։ Սպեկուլյատիվ հարձակումները ֆունտի վրա ստիպեցին Բրիտանիային ամբողջովին դուրս գալ ոսկու ստանդարտից 1931 թվականին[8][9]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո միջազգային ֆինանսական համակարգը կառավարվել է պաշտոնական համաձայնագրով՝ Բրետտոն Վուդսի համակարգով։ Այս համակարգի համաձայն, Միացյալ Նահանգների դոլարը (ԱՄՆ դոլար) դիտավորյալ դրվել է որպես համակարգի խարիսխ, ընդ որում ԱՄՆ կառավարությունը երաշխավորել է մյուս կենտրոնական բանկերին, որ նրանք կարող են վաճառել իրենց ԱՄՆ դոլարի պահուստները ոսկու համար ֆիքսված փոխարժեքով[10]։

1960-ականների վերջում և 1970-ականների սկզբին համակարգը անկում է ապրել, իբր, կապված խնդիրների հետ, որոնք մատնանշվում էին Տրիֆինի երկընտրանքի մեջ՝ տնտեսական շահերի բախում, որն առաջանում է կարճաժամկետ ներքին նպատակների և երկարաժամկետ միջազգային նպատակների միջև, երբ ազգային արժույթը նաև ծառայում է որպես համաշխարհային պահուստային արժույթ.

Բացի այդ, 1971 թվականին նախագահ Ռիչարդ Նիքսոնը կասեցրել է դոլարի փոխարկելիությունը դեպի ոսկի՝ այդպիսով ստեղծելով լիովին ֆիատ գլոբալ պահուստային արժույթի համակարգ։ Այնուամենայնիվ, դասական ոսկու ստանդարտի փլուզումից հետո ոսկին պահպանվել է որպես նշանակալի պահուստային ակտիվ[11]։

2020 թվականի տնտեսական անկումից հետո ԱՄՀ-ն կարծիք հայտնեց «Նոր Բրետտոն Վուդսի պահի» առաջացման մասին, որը կարող է ենթադրել նոր համաշխարհային պահուստային արժույթի համակարգի անհրաժեշտություն[12]։

Համաշխարհային արժութային պահուստներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՀ-ն յուրաքանչյուր եռամսյակում հրապարակում է արտարժույթի պահուստների (COFER) համախառն արժութային կազմը[13]։ Առանձին հաշվետու երկրների և հաստատությունների պահուստները գաղտնի են[14]։

Տեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տնտեսագետները վիճում են, թե արդյոք միասնական պահուստային արժույթը միշտ գերակայելու է համաշխարհային տնտեսության վրա[15]։ Վերջերս շատերը պնդում են, որ մեկ արժույթը գրեթե միշտ գերակայելու է ցանցի արտաքին գործոնների պատճառով (երբեմն կոչվում է «ցանցային էֆեկտ»), հատկապես առևտրի հաշիվ-ապրանքագրերի և արտաքին պարտքի արժեթղթերի անվանականացման ոլորտում, ինչը նշանակում է, որ կան ուժեղ խթաններ՝ համապատասխանելու այն ընտրությանը գերիշխում է շուկայում. Փաստարկն այն է, որ բավականաչափ մեծ ցնցումների բացակայության դեպքում շուկայում գերիշխող արժույթը մեծ դիրք չի կորցնի մրցակիցների համար։

Այնուամենայնիվ, որոշ տնտեսագետներ, ինչպիսիք են Բարրի Էյխենգրինը, պնդում են, որ դա այնքան էլ ճիշտ չէ, երբ խոսքը վերաբերում է պաշտոնական պահուստների անվանմանը, քանի որ ցանցի արտաքին ազդեցությունները ուժեղ չեն։ Քանի դեռ արժույթի շուկան բավականաչափ իրացվելի է, պահուստների դիվերսիֆիկացիայի առավելություններն ուժեղ են, քանի որ այն ապահովագրում է կապիտալի մեծ կորուստներից։ Հետևանքն այն է, որ աշխարհը շուտով կարող է սկսել հեռանալ ֆինանսական համակարգից, որտեղ եզակիորեն գերակշռում է ԱՄՆ դոլարը։ 20-րդ դարի առաջին կեսին բազմաթիվ արժույթներ կիսում էին հիմնական պահուստային արժույթի կարգավիճակը։ Չնայած բրիտանական ստերլինգը ամենամեծ արժույթն էր, և՛ ֆրանսիական ֆրանկը, և՛ գերմանական մարկը կիսում էին շուկայի մեծ մասը մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը, որից հետո նշանը փոխարինվեց դոլարով։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից ի վեր դոլարը գերիշխում է պաշտոնական պահուստներում, բայց դա, հավանաբար, արտացոլում է այս ժամանակահատվածում ամերիկյան տնտեսության անսովոր գերիշխանությունը, ինչպես նաև պոտենցիալ մրցակիցների՝ Գերմանիայի և Ճապոնիայի կողմից պահուստային կարգավիճակի պաշտոնական վհատեցումը։

Հիմնական պահուստային արժույթը հիմնականում ընտրվում է բանկային համայնքի կողմից՝ հաշվի առնելով այն տնտեսության հզորությունն ու կայունությունը, որտեղ այն օգտագործվում է։ Այսպիսով, քանի որ արժույթը դառնում է պակաս կայուն, կամ նրա տնտեսությունը դառնում է ավելի քիչ գերիշխող, բանկիրները կարող են ժամանակի ընթացքում հրաժարվել դրանից ավելի մեծ կամ ավելի կայուն տնտեսության կողմից թողարկված արժույթի համար։ Սա կարող է համեմատաբար երկար տևել, քանի որ ճանաչումը կարևոր է պահուստային արժույթի որոշման համար։ Օրինակ, շատ տարիներ պահանջվեցին այն բանից հետո, երբ Միացյալ Նահանգները առաջ անցավ Միացյալ Թագավորությունից՝ որպես աշխարհի ամենամեծ տնտեսություն, մինչև դոլարը գերազանցեց ֆունտ ստերլինգը՝ որպես համաշխարհային պահուստային գերիշխող արժույթ[1]։ 1944 թվականին, երբ Բրետտոն Վուդսում ԱՄՆ դոլարն ընտրվեց որպես համաշխարհային տեղեկատու արժույթ, այն համաշխարհային պահուստներում միայն երկրորդ արժույթն էր[1]։

Մեծ ութնյակը նաև հաճախակի հրապարակային հայտարարություններ է անում փոխարժեքների վերաբերյալ։ Նախկինում Պլազայի համաձայնագրի շնորհիվ նրա նախորդ մարմինները կարող էին ուղղակիորեն շահարկել դրույքաչափերը՝ մեծ առևտրային դեֆիցիտները ետ բերելու համար։

Հիմնական պահուստային արժույթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաշխարհային պահուստային արժույթների բաշխում

Միացյալ Նահանգների դոլար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացյալ Նահանգների դոլարը տեղաբաշխված պահուստներում ամենաշատ պահվող արժույթն է։ 2022 թվականի չորրորդ եռամսյակի դրությամբ ԱՄՆ դոլարը կազմել է պաշտոնական արժութային պահուստների 58,36%-ը[16][17]։ Սա որոշ չափով հեշտացնում է Միացյալ Նահանգների համար ավելի բարձր առևտրային դեֆիցիտներ ունենալը մեծապես հետաձգվող տնտեսական հետևանքներով կամ նույնիսկ արժութային ճգնաժամի հետաձգմամբ։ Կենտրոնական բանկի ԱՄՆ դոլարային պահուստները, սակայն, փոքր են՝ համեմատած նման պարտքի մասնավոր պահումների հետ։ Եթե ԱՄՆ-ում ոչ ԱՄՆ դոլարով արտահայտված ակտիվների սեփականատերերը որոշեն իրենց պահումները տեղափոխել այլ արժույթներով արտահայտված ակտիվների, ապա ԱՄՆ տնտեսության համար կարող են լուրջ հետևանքներ ունենալ։ Ֆունտ ստեռլինգի փոխարժեքի անկումը ժամանակի ընթացքում աստիճանաբար է տեղի ունեցել, և ներգրավված շուկաները համապատասխանաբար ճշգրտվեցին[1]։

Այնուամենայնիվ, ԱՄՆ դոլարը մնում է նախընտրելի պահուստային արժույթ՝ իր կայունության պատճառով, ինչպես նաև ակտիվների, ինչպիսիք են Միացյալ Նահանգների գանձապետական արժեթղթերը, որոնք ունեն և՛ մասշտաբներ, և՛ իրացվելիություն[18]։

Համաշխարհային պահուստներում ԱՄՆ դոլարի դիրքը հաճախ հարցականի տակ է դրվում չբաշխված պահուստների աճող մասնաբաժնի և երկարաժամկետ հեռանկարում դոլարի կայունության կասկածի պատճառով[19][20]։ Այնուամենայնիվ, 2008-ից 2010 թվականների ֆինանսական ճգնաժամի հետևանքով դոլարի մասնաբաժինը աշխարհի արտարժույթի առևտրում փոքր-ինչ աճել է՝ 2010 թվականի 85%-ից մինչև 2013 թվականին հասնելով 87%-ի[21]։

Դոլարի դերը՝ որպես աշխարհի անվիճելի պահուստային արժույթ, թույլ է տալիս Միացյալ Նահանգներին միակողմանի պատժամիջոցներ կիրառել այլ երկրների միջև կատարվող գործողությունների դեմ, օրինակ՝ ամերիկյան տուգանքը BNP Paribas-ի դեմ՝ ԱՄՆ պատժամիջոցների խախտման համար, որոնք չեն եղել Ֆրանսիայի կամ այլ երկրների գործարքների օրենքներում[22]։ 2014 թվականին Չինաստանը և Ռուսաստանը ստորագրեցին 150 միլիարդ յուանի Կենտրոնական բանկի իրացվելիության սվոպ գծի համաձայնագիր՝ իրենց վարքագծի նկատմամբ եվրոպական և ամերիկյան պատժամիջոցները շրջանցելու համար[23]։

Եվրո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եվրոն ներկայումս երկրորդ ամենատարածված պահուստային արժույթն է, որը ներկայացնում է միջազգային արժութային պահուստների մոտ 20%-ը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից և գերմանական տնտեսության վերակառուցումից հետո գերմանական մարկը ստացել է ԱՄՆ դոլարից հետո երկրորդ կարևոր պահուստային արժույթի կարգավիճակը։ Երբ եվրոն ներմուծվել է 1999 թվականի հունվարի 1-ին՝ փոխարինելով մարկը, ֆրանսիական ֆրանկը և տասը այլ եվրոպական արժույթներ մարկից ստացել են հիմնական պահուստային արժույթի կարգավիճակը։ Այդ ժամանակից ի վեր նրա ներդրումը պաշտոնական պահուստներում շարունակաբար աճել է, քանի որ բանկերը ձգտում են դիվերսիֆիկացնել իրենց պահուստները և շարունակել եվրոգոտում ընդլայնել առևտուրը[24]։

Այն բանից հետո, երբ 2006 թվականի վերջի դրությամբ եվրոյի մասնաբաժինը համաշխարհային պաշտոնական արտարժույթի պահուստներում մոտեցել է 25%-ին (ԱՄՆ դոլարի 65%-ի դիմաց), որոշ փորձագետներ կանխատեսել են, որ եվրոն կարող է փոխարինել դոլարին՝ որպես աշխարհի հիմնական պահուստային արժույթ։ Ալան Գրինսպեն (2007) և Ֆրանկել Չինը (2006), ովքեր բացատրեցին, թե ինչպես դա կարող է տեղի ունենալ մինչև 2020 թվականը[25][26]։ Այնուամենայնիվ 2022 թվականի դրությամբ դրանցից ոչ մեկը չի իրականացել եվրոպական պարտքային ճգնաժամի պատճառով, որը պատել էPIIGS երկրներին 2009-ից 2014 թվականներին։ Փոխարենը կասկածի տակ է դրվել եվրոյի կայունությունն ու ապագա գոյությունը և նրա մասնաբաժինը 2015 թվականի դրույթամբ համաշխարհային պահուստներում կրճատվել է մինչև 19%։ 2020 թվականի վերջի դրությամբ այս ցուցանիշները կազմել են 21% եվրոյի համար և 59% դոլարի համար։

Ֆունտ ստերլինգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացյալ Թագավորության ֆունտ ստեռլինգը 19-րդ դարում և 20-րդ դարի առաջին կեսին աշխարհի մեծ մասի հիմնական պահուստային արժույթն է եղել[27]։  Այդ կարգավիճակն ավարտվել է այն ժամանակ, երբ Մեծ Բրիտանիան գրեթե սնանկացել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ և նրա տեղը զբաղեցրել է Միացյալ Նահանգների դոլարը[28][29]։

1950-ականներին համաշխարհային պահուստների 55%-ը դեռ պահպանվել է ստերլինգով, սակայն մասնաբաժինը 10%-ով ցածր է եղել 20 տարվա համեմատ[27][30]։

1913 թվականին ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգի ստեղծումը և համաշխարհային պատերազմներին հաջորդած տնտեսական վակուումը նպաստել են Միացյալ Նահանգների՝ որպես տնտեսական գերտերության ի հայտ գալուն[31]։

2021 թվականի սեպտեմբերի 30-ի դրությամբ ֆունտ ստերլինգը կազմել է արտարժութային պահուստների չորրորդ մեծ մասը (ԱՄՆ դոլարին համարժեք արժեքով) և այդ պահուստների 4,78%-ը[32]։

Ճապոնական իեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճապոնական իենը Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (ԱՄՀ) փոխառության հատուկ իրավունքների (SDR) գնահատման մաս է կազմում։ SDR արժույթի արժեքը որոշվում է ամեն օր ԱՄՀ-ի կողմից՝ հիմնվելով զամբյուղը կազմող արժույթների փոխարժեքների վրա, որոնք գնանշվում են լոնդոնյան շուկայում կեսօրին։ Գնահատման զամբյուղը վերանայվում և ճշգրտվում է հինգ տարին մեկ[33]։

SDR արժեքները և իենի փոխարկումը պետական ​​գնումների համար օգտագործվում են Ճապոնիայի արտաքին առևտրի կազմակերպության կողմից միջազգային առևտրում Ճապոնիայի պաշտոնական գնումների համար[34]։

Չինական ռենմինբի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չինական ռենմինբին պաշտոնապես դարձել է լրացուցիչ արտարժույթի պահուստային ակտիվ 2016 թվականի հոկտեմբերի 1-ին[35]։ Այն ներկայացնում է ԱՄՀ-ի փոխառության հատուկ իրավունքների (SDR) արժութային զամբյուղի 10,92%-ը[36]։ Չինական ռենմիմբին ԱՄՆ դոլարից և եվրոյից հետո երրորդ պահուստային արժույթն է SDR-ի արժույթների զամբյուղում[37]։ (Ինչպես ցույց է տրված վերը նշված աղյուսակում, ռենմիմբին միջազգային արժութային պահուստների հինգերորդ ամենամեծ բաղադրիչն է)։

Կանադական դոլար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մի շարք կենտրոնական բանկեր (և առևտրային բանկեր) կանադական դոլարը պահում են որպես պահուստային արժույթ։ Ամերիկա մայրցամաքի տնտեսության մեջ կանադական դոլարը խաղում է նույն դերը, ինչ խաղում է ավստրալիական դոլարը (AUD) Ասիա-Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում։ Կանադական դոլարը (որպես բանկային գործունեության տարածաշրջանային պահուստային արժույթ) 1950-ական թվականներից բրիտանական, ֆրանսիական և հոլանդական Կարիբյան երկրների տնտեսությունների և ֆինանսական համակարգերի կարևոր մասն է[38]։ Կանադական դոլարը նույնպես պահպանվում է Կենտրոնական Ամերիկայի և Հարավային Ամերիկայի շատ կենտրոնական բանկերի կողմից։ Այն անցկացվում է Լատինական Ամերիկայում՝ տարածաշրջանում տրանսֆերտների և միջազգային առևտրի պատճառով[38]։

Քանի որ Կանադայի առաջնային արտաքին առևտրային հարաբերությունները Միացյալ Նահանգների հետ են՝ կանադացի սպառողները, տնտեսագետները և շատ բիզնեսներ հիմնականում սահմանում և գնահատում են կանադական դոլարը Միացյալ Նահանգների դոլարով։ Այսպիսով դիտարկելով, թե ինչպես է Կանադական դոլարը լողում ԱՄՆ դոլարի առումով՝ արտարժույթի տնտեսագետները կարող են անուղղակիորեն դիտարկել ԱՄՆ տնտեսության ներքին վարքագիծն ու օրինաչափությունները, որոնք հնարավոր չէ տեսնել ուղղակի դիտարկմամբ։ Բացի այդ, քանի որ այն համարվում է նավթադոլար՝ կանադական դոլարը լիովին վերածվել է համաշխարհային պահուստային արժույթի միայն 1970-ականներից ի վեր, երբ այն փոխադրվել է աշխարհի մյուս արժույթների նկատմամբ։

Կանադական դոլարը 2013-2017 թվականներին աշխարհում զբաղեցրել է հինգերորդ տեղը արտարժութային պահուստների շարքում՝ առաջ անցնելով ավստրալիական դոլարից, սակայն այնուհետև առաջ է անցել չինական յուանից[39]։

Շվեյցարական ֆրանկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շվեյցարական ֆրանկը չնայած համաշխարհային արժութային պահուստների մեջ տեղ է գրավում  և հաճախ օգտագործվում է արտասահմանյան վարկերի արտահայտման համար[40][41]՝  չի կարող դիտարկվել որպես համաշխարհային պահուստային արժույթ, քանի որ բոլոր արժութային պահուստների մասնաբաժինը շվեյցարական ֆրանկով է, այն պատմականորեն 0,5%-ից շատ ցածր է եղել։ Ֆրանկի ամենօրյա առևտրային շուկայական շրջանառությունը զբաղեցրել է հինգերորդ տեղը, կամ մոտ 3,4%, բոլոր արժույթների մեջ Միջազգային հաշվարկների բանկի կողմից՝ 2007 թվականին[42]։

Այլընտրանքային պահուստային արժույթի պահանջարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջոն Մեյնարդ Քեյնսը 1945 թվականի Բրետտոն Վուդսի կոնֆերանսի ժամանակ առաջարկել է բանկորը՝ վերազգային արժույթը, որը պետք է օգտագործվեր որպես հաշվառման միավոր միջազգային առևտրում, որպես պահուստային արժույթ։

Միավորված ազգերի կազմակերպության Առևտրի և զարգացման կոնֆերանսի կողմից 2010 թվականին հրապարակված զեկույցում կոչ է արվում հրաժարվել ԱՄՆ դոլարից որպես միասնական հիմնական պահուստային արժույթ։ Զեկույցում ասվում է, որ նոր պահուստային համակարգը չպետք է հիմնված լինի մեկ արժույթի կամ նույնիսկ մի քանի ազգային արժույթների վրա, այլ փոխարենը թույլ տա միջազգային իրացվելիության արտանետում ավելի կայուն համաշխարհային ֆինանսական համակարգ ստեղծելու համար[43][44][45][46]։

Ռուսաստանի և Չինաստանի նման երկրների կենտրոնական բանկերը և տնտեսական վերլուծաբաններն ու խմբերը, ինչպիսին է Պարսից ծոցի համագործակցության խորհուրդը, ցանկություն են հայտնել տեսնել անկախ նոր արժույթը, որը կփոխարինի դոլարին որպես պահուստային արժույթ։ Այնուամենայնիվ ընդունված է, որ ԱՄՆ դոլարը շարունակում է մնալ ամենաուժեղ պահուստային արժույթը[47]։

2009 թվականի հուլիսի 10-ին Ռուսաստանի նախագահ Մեդվեդևը Լոնդոնում Մեծ ութնյակի հանդիպման ժամանակ առաջարկել է նոր «համաշխարհային արժույթ»՝ որպես այլընտրանքային պահուստային արժույթ՝ դոլարին փոխարինելու համար[48]։

21-րդ դարի սկզբին ոսկին և չմշակված նավթը դեռևս դոլարով են գնահատվել, ինչը նպաստել է արտահանման գնաճին և դժգոհություններ է առաջացրել ՕՊԵԿ-ի քաղաքականության վերաբերյալ՝ նավթի քվոտաները կառավարելու և դոլարի գների կայունությունը պահպանելու համար[49]։

Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժման և միջազգային պատժամիջոցների պատճառով Ռուսաստանը Հնդկաստանին նավթ վաճառելիս օգտագործել է Արաբական Միացյալ Էմիրությունների դիրհամը որպես չեզոք արժույթ[50][51]։

Գծագրման հատուկ իրավունքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոմանք առաջարկել են որպես պահուստ օգտագործել Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (ԱՄՀ) փոխառության հատուկ իրավունքները (SDR): SDR-ների արժեքը հաշվարկվում է ԱՄՀ-ի կողմից որոշված ​​հիմնական միջազգային արժույթների զամբյուղից, որը 2016 թվականի դրությամբ բաղկացած էր ԱՄՆ դոլարից, եվրոյից, ռենմինբիից, իենից և ֆունտ ստերլինգից։

2009 թվականին Մեծ քսանյակի գագաթնաժողովից առաջ Չինաստանը տարածել էմի փաստաթուղթ, որն առաջարկում էր SDR-ների օգտագործումը միջազգային վճարումների մաքրման համար և ի վերջո որպես պահուստային արժույթ՝ ԱՄՆ դոլարը փոխարինելու համար[52]։

2009 թվականի սեպտեմբերի 3-ին Միավորված ազգերի կազմակերպության Առևտրի և զարգացման կոնֆերանսը (UNCTAD) հրապարակել է զեկույց, որը կոչ էր անում ստեղծել նոր պահուստային արժույթ՝ հիմնված SDR-ի վրա, որը կառավարվում է նոր համաշխարհային պահուստային բանկի կողմից[53]։ ԱՄՀ-ն 2011 թվականի փետրվարին հրապարակել է զեկույց, որտեղ նշվում էր, որ SDR-ների օգտագործումը «կարող է օգնել կայունացնել համաշխարհային ֆինանսական համակարգը»[54]։ SDR-ն ինքնին համաշխարհային արժութային պահուստների միայն մի փոքր մաս է[55]։

Կրիպտոարժույթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ փորձագետների կարծիքով՝ թվային կրիպտոարժույթները կարող են պոտենցիալ փոխարինել սովորական արժույթներին՝ որպես հնարավոր համաշխարհային պահուստային արժույթ[56]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 "The Retirement of Sterling as a Reserve Currency after 1945: Lessons for the US Dollar?", Catherine R. Schenk, Canadian Network for Economic History conference, October 2009.
  2. ↑ "The Federal Reserve in the International Sphere", The Federal Reserve System: Purposes & Functions, a publication of the Board of Governors of the Federal Reserve System, 9th Edition, June 2005
  3. ↑ «'The Silver Way' Explains How the Old Mexican Dollar Changed the World». 2017 թ․ ապրիլի 30.
  4. ↑ Quinn, Stephen; Roberds, William (2005). «The Big Problem of Large Bills: The Bank of Amsterdam and the Origins of Central Banking» (PDF). Federal Reserve Bank of Atlanta, Working Paper 2005-16.
  5. ↑ Pisani-Ferry, Jean; Posen, Adam S. (2009). The Euro at Ten: The Next Global Currency. United States of America: Peter G. Peterson Institute for International Economies & Brueggel. ISBN 9780881325584.
  6. ↑ "A history of sterling" by Kit Dawnay, The Telegraph, 8 October 2001
  7. ↑ Text of the Gold Standard Bill speech Արխիվացված 2 Հոկտեմբեր 2009 Wayback Machine by Winston Churchill, House of Commons, 4 May 1925
  8. ↑ Text of speech by Chancellor of the Exchequer Արխիվացված 2 Հոկտեմբեր 2009 Wayback Machine Philip Snowden to the House of Commons, 21 September 1931
  9. ↑ Eichengreen, Barry J. (2008 թ․ սեպտեմբերի 15). Globalizing Capital: A History of the International Monetary System. Princeton University Press. էջեր 61–. ISBN 978-0-691-13937-1. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
  10. ↑ An Historical Perspective on the Reserve Currency Status of the U.S. Dollar treasury.gov
  11. ↑ Jabko, Nicolas; Schmidt, Sebastian (2022). «The Long Twilight of Gold: How a Pivotal Practice Persisted in the Assemblage of Money». International Organization (անգլերեն). 76 (3): 625–655. doi:10.1017/S0020818321000461. ISSN 0020-8183. S2CID 245413975.
  12. ↑ Georgieva, Kristalina; Washington, IMF Managing Director; DC. «A New Bretton Woods Moment». IMF (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 19-ին.
  13. ↑ «IMF Releases Data on the Currency Composition of Foreign Exchange Reserves Including Holdings in Renminbi». Imf.org. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 10-ին.
  14. ↑ «IMF Data - Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserve - At a Glance». Data.imf.org (գերմաներեն). Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 10-ին.
  15. ↑ Eichengreen, Barry (2005 թ․ մայիս). Sterling's Past, Dollar's Future: Historical Perspectives on Reserve Currency Competition (Report). National Bureau of Economic Research (NBER).
  16. ↑ Chen, Penny (2023 թ․ ապրիլ). «Calls to move away from the U.S. dollar are growing — but the greenback is still king». CNBC.
  17. ↑ «Currency composition of International Foreign Reserves». IMF.
  18. ↑ «In a world of ugly currencies, the dollar is sitting pretty». The Economist. 2010 թ․ մայիսի 6. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  19. ↑ Why the Dollar's Reign Is Near an End
  20. ↑ "U.N. sees risk of crisis of confidence in dollar", Reuters, 25 May 2011
  21. ↑ "The Dollar and Its Rivals" by Jeffrey Frankel, Project Syndicate, 21 November 2013
  22. ↑ Irwin, Neil (2014 թ․ հուլիսի 1). «In BNP Paribas Case, an Example of How Mighty the Dollar Is». www.nytimes.com. The New York Times Company. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 13-ին.
  23. ↑ Smolchenko, Anna (2014 թ․ հոկտեմբերի 13). «China, Russia seek 'international justice', agree currency swap line». news.yahoo.com. AFP News. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  24. ↑ Lim, Ewe-Ghee (2006 թ․ հունիս). «The Euro's Challenge to the Dollar: Different Views from Economists and Evidence from COFER (Currency Composition of Foreign Exchange Reserves) and Other Data» (PDF). IMF.
  25. ↑ Menzie, Chinn; Jeffery Frankel (2006 թ․ հունվար). «Will the Euro Eventually Surpass The Dollar As Leading International Reserve Currency?» (PDF). NBER. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
  26. ↑ «Aristovnik, Aleksander & Čeč, Tanja, 2010. "Compositional Analysis Of Foreign Currency Reserves In The 1999-2007 Period. The Euro Vs. The Dollar As Leading Reserve Currency," Journal for Economic Forecasting, Vol. 13(1), pages 165-181» (PDF). Institute for Economic Forecasting. 2010 թ․ հուլիսի 19. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 5-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Schenk_20095» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  28. ↑ Crafts, Nicolas (2014 թ․ օգոստոսի 27). «Walking wounded: The British economy in the aftermath of World War I». VoxEU. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 13-ին.
  29. ↑ Chickering, Roger (2013 թ․ հունվար). A World at Total War. Cambridge University Press. ISBN 9781139052382. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 12-ին.
  30. ↑ «The United Nations Charter and Extra-State Warfare: The U.N. Grows Up». The World Financial Review. 2013 թ․ նոյեմբերի 13. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  31. ↑ «Born of a Panic: Forming the Fed System - The Region - Publications & Papers - The Federal Reserve Bank of Minneapolis». Minneapolisfed.org. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  32. ↑ «Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves». International Monetary Fund. 2021 թ․ սեպտեմբերի 30. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  33. ↑ "SDR Valuation", International Monetary Fund website: "The currency value of the SDR is determined by summing the values in U.S. dollars, based on market exchange rates, of a basket of major currencies (the U.S. dollar, Euro, Japanese yen, and pound sterling). The SDR currency value is calculated daily (except on IMF holidays or whenever the IMF is closed for business) and the valuation basket is reviewed and adjusted every five years."
  34. ↑ Japanese Government Procurement, Japan External Trade Organization website (accessed: 6 January 2015)
  35. ↑ «Going global: Trends and implications in the internationalisation of China's currency». KPMG. 2017 թ․ հունվարի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 20-ին.
  36. ↑ «IMF Approves Reserve-Currency Status for China's Yuan». Bloomberg.com. 2015 թ․ նոյեմբերի 30 – via www.bloomberg.com.
  37. ↑ «Special Drawing Right (SDR)».
  38. ↑ 38,0 38,1 "The Canadian Dollar as a Reserve Currency" by Lukasz Pomorski, Francisco Rivadeneyra and Eric Wolfe, Funds Management and Banking Department, The Bank of Canada Review, Spring 2014
  39. ↑ «Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves (COFER)». www.imf.org. International Monetary Fund. 2014 թ․ սեպտեմբերի 30. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
  40. ↑ "Is the Dollar Dying? Why US Currency Is in Danger" by Jeff Cox, CNBC, 14 February 2013
  41. ↑ "A new global reserve?", The Economist, 2 July 2010
  42. ↑ «Triennial Central Bank Survey, Foreign exchange and derivatives market activity in 2007» (PDF). Bank for International Settlements. 2007 թ․ դեկտեմբեր.
  43. ↑ «Scrap dollar as sole reserve currency: U.N. Report». Reuters.com. 2010 թ․ հունիսի 29. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
  44. ↑ «UN report calls for new global reserve currency to replace U.S. dollar». People's Daily, PRC. 2010 թ․ հունիսի 30. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
  45. ↑ Conway, Edmund (2009 թ․ սեպտեմբերի 7). «UN wants new global currency to replace dollar». The Telegraph. London. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
  46. ↑ «World Economic and Social Survey 2010». U?N.org. 2010 թ․ հունիսի 29.
  47. ↑ «Will the Gulf currency peg survive?». Quorum Centre for Strategic Studies (բրիտանական անգլերեն). 2020 թ․ հունիսի 2. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.
  48. ↑ «Medvedev Shows Off Sample Coin of New 'World Currency' at G-8». Reuters.com. 2009 թ․ հուլիսի 10. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  49. ↑ Burleigh, Marc. "OPEC leaves oil quotas unchanged, seeing economic 'risks'." AFP, 11 December 2010.
  50. ↑ «Indian refiners pay traders in dirhams for Russian oil».
  51. ↑ «Indian imports of Russian oil drop to lowest in a year».
  52. ↑ «China backs talks on dollar as reserve -Russian source, Reuters, 19 March 2, 2009». Reuters.com. 2009 թ․ մարտի 19. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  53. ↑ «UNCTAD Trade and Development Report 2009». Unctad.org. 2002 թ․ հոկտեմբերի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  54. ↑ Rooney, Ben (2011 թ․ փետրվարի 10). «IMF calls for dollar alternative». CNN Money.
  55. ↑ Kennedy, Scott (2015 թ․ օգոստոսի 20). «Let China Join the Global Monetary Elite». Foreign Policy. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 20-ին.
  56. ↑ Mattackal, Lisa Pauline; Singh, Medha (2022 թ․ ապրիլի 12). «Cryptoverse: 10 billion reasons bitcoin could become a reserve currency». Reuters (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ մարտի 25-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պահուստային_արժույթ&oldid=9974465» էջից