Փոխակերպված ապար
 |
Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
 |
Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։ Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։ |
Փոխակերպված ապարները (Մետամորֆային ապարներ) փոփոխությունների ենթարկված ապարներն են։ Նախկինում դրանք եղել են հրաբխային, նստվածքային կամ այլ տիպի փոխակերպված ապարներ։ Փոխակերպումը տեղի է ունենում գրեթե բացառապես երիտասարդ լեռնաշղթաների խորքերում, երբ ապարները ծալծլվում և սեղմվում են այլ ապարների ճնշման տակ։ Չնայած ապարն իրականում երբեք չի հալվում, սակայն նրա կազմվածքն ու բնույթը կարող են նորանալ, վերածվել տարբեր փոխակերպված բյուրեղների։ Այդ գործընթացը տեղի է ունենում մասամբ ճնշման ազդեցությամբ, մասամբ էլ տաքացման պատճառով։ Փոխակերպումը երկարատև գործընթաց է. ապարը նախ պետք է սուզվի մինչև այն խորությունը, որտեղ կարող է սկսվել փոխակերպումը, հետո տեղի է ունենում պինդ մարմնի վերաբյուրեղացում։ Ի վերջո, փոխակերպված ապարները դուրս են գալիս Երկրի մակերևույթ, բայց միայն այն բանից հետո, երբ լեռնաշղթան վեր է բարձրանում ու հետո քայքայվում։ Նստվածքի սուզվելուց մինչ փոխակերպված ապարի վերածվելը կարող է տևել 100 միլիոն տարի։ Փոխակերպված ապարները լինում են կոնտակտային (առաջանում են ներդրվող մագմատիկ զանգվածի՝ շրջապատի ապարների հետ շվւման վայրում և հիմնականում հետևանք են բարձր ջերմաստիճանի ազդեցության) և ավտոմետամորֆիկ (կազմավորվում են բուն մագմայից անջատվող լուծույթների գործունեության շնորհիվ, օրինակ, գրեյզենների ձևավորումը)։
Փորձարար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շոտլանդացի բարոնետ սըր Ջեյմս Հոլը (1761-1832) վերցրեց փոշիացված կրաքար, լցրեց հրացանի փողի մեջ, զոդեց նրա ծայրերը, որպեսզի ճնշումը պահպանվի, և տաքացրեց իր ձուլարանում։ Փողի մեջ առաջացավ բյուրեղային մարմար։ Այդպիսով նա փոխակերպման ենթարկեց նստվածքային ապարը։
Շերտավոր մարմար՝ Չիպոլինո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մաքուր կալցիումի կարբոնատից կազմված կրաքարը փոխակերպման ընթացքում վերաբյուրեղանում է սպիտակ մարմարի։ Շատ կրաքարեր պարունակում են կվարցային ավազ, որոշ չափով կավ կամ երկաթ։ Սրանց փոխակերպման արդյունքում ստացվում է գունավոր մարմար՝ հաճախ ծալքավոր շերտերով։ Բազմաթիվ փոխակերպված ապարներում երևում են ծալքերի կամ ճեղքերի հետքեր, ինչը ցույց է տալիս, որ լեռնակազմության ժամանակ դրանք իրենց դրսևորել են որպես պլաստիկ կամ հակառակը՝ փխրուն նյութեր։
Ճնշման մեծացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Փոխակերպման շնորհիվ անհրապույր կավաքարը կարող է վերածվել շողշողուն բյուրեղային ապարի։ Ծովի ծանծաղուտներում նստած տիղմը լեռնակազմության ընթացքում իջնում Է ավելի խորը մակարդակներ։ Փոխակերպման առաջին նշանը փայլարի մանրագույն բյուրեղների աճն է։ Ճնշման ազդեցությամբ սրանք կարող են շարվել մի գծի վրա՝ առաջացնելով տանիքաթերթաքար(1)։ Ֆիլիտի (2) վերաբյուրեղացումն ընթանում է ավելի եռանդուն, այնպես որ նրանում փայլարի բյուրեղներն ավելի խոշոր են և կարող են թույլ առկայծել ապարի մակերևույթին։ Լեռան մեջ ավելի խորը և տևականորեն թաղված լինելու դեպքում առաջանում է թերթաքար, որը պարունակում է փայլարի խոշոր բյուրեղներ և կիանիտ (3), որի բյուրեղացմանը նույնպես նպաստում է ջերմությունը։
Թերթաքարի շերտատումը տանիքների համար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տանիքաթերթաքարում փայլարի բյուրեղները դասավորված են միմյանց զուգահեռ շերտերով։ Մասնագետը գիտի այդ ուղղությունները և քարը շերտատում կամ ճեղքում է այդ ուղղություններով։ Դա կոչվում է ճեղքման ուղղություն։
Շփում տաք գրանիտի հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երբ հալված գրանիտը լցվում է լեռնաշղթայի ապարների մեջ, գրանիտի շուրջ գտնվող ապարները փոխակերպվում են։ Ձևափոխված ապարի պսակը կոչվում է փոխակերպման շփման գոտի։ Բարձր ջերմաստիճանների ազդեցությամբ աճում են նոր հանքաքարեր, օրինակ՝ կրաքարը վերածվում է մարմարի։
Կավաքարը վերածվում է նռնաքարի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կավաքարում աճող առաջին փոխակերպված հանքաքարերը փայլարի բյուրեղներն են, որոնք դասավորվում են ամենափոքր ճնշման ուղղությամբ։ Նռնաքարն աճում է ավելի ուշ՝ խոտորելով փայլարի բյուրեղները։